Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iiij. Capittel.

1 Christus verklaert den staet van het Koninckrijcke Godts met verscheydene gelijckenissen: eerst van een zaeijer, wiens zaet op verscheydene plaetsen gevallen is. 10 Verhaelt de oorsake waerom hy door gelijckenissen spreeckt. 14 Ende leght sijne discipelen in het bysonder de voorgaende gelijckenisse uyt. 21 Daer na van een keerse, die op den kandelaer geset wort. 24 Van de mate, daer mede men uytmeet. 26 Van ’t zaet dat allenghskens tot sijne rijpigheyt opwast. 30 Van ’t mostaertzaet. 35 Vaert met sijne discipelen over zee, wort in het schip slapende opgeweckt ende stilt het onweder.

1

^a ENde hy begon wederom te leeren ontrent ¹ de zee, ende daer vergaderde een groote schare by hem, alsoo dat hy in het schip gegaen zijnde nedersat op de zee, ende de geheele schare was op het lant aen de zee.

a Matth. 13.1. Luce 8.4.

1 D. het meyr van Galilea ofte Gennezareth, daer Capernaum aen lagh, aen het welck Christus dickwils gingh, om dat daer gemeenlick veel volcks was, ende daerom bequaemheyt om te leeren, Matth. c. 13. vers 1. Marc. 2.13.

2

Ende hy leerdese vele dingen door ² gelijckenissen, ende hy seyde ³ in sijne leeringe tot haer,

2 Gr. parabolen. siet Matth. 13.3.

3 D. in het leeren, ofte als hy leerde.

3

Hoort toe, Siet, een zaeijer gingh uyt om te zaeijen.

4

Ende ’t geschiedde in ’t zaeijen, dat het een [deel zaets] viel by den wegh, ende de vogelen des hemels quamen, ende aten het op.

5

Ende het ander viel op het steenachtige, daer het ⁴ niet veel aerde en hadde: ende het gingh terstont op, om dat het geen diepte van aerde en hadde.

4 Want weynige aerde haest van de sonne verwarmt, ende van den regen bevochtight wort. Doch als de hitte blijft duerende soo wortse oock haest uytgedrooght.

6

Maer als de sonne opgegaen was, soo is het verbrant geworden, ende om dat het ⁵ geen wortel en hadde soo is het verdorret.

5 D. geen genoeghsamen ofte vasten wortel.

7

Ende het ander viel in de doornen, ende de doornen wiessen op, ende verstickten het selve, en het en gaf geen vrucht.

8

Ende ⁶ het ander viel in de goede aerde, ende gaf vrucht: die opgingh ende wies, ende het een droegh dertigh, ⁷ ende het ander sestigh, ende ⁸ het ander hondert[vout.]

6 Namel. graen, ofte deel des zaets.

7 Gr. het een.

8 Gr. het een.

9

Ende hy seyde tot haer, ⁹ Wie ooren heeft om te hooren, die hoore.

9 Siet de verklaringe Matth. 13.9.

10

^b Ende als hy nu alleen was, de gene ¹⁰ die ontrent hem [waren,] met de twaelve, vraeghden hem na de gelijckenisse.

b Matth. 13.10. Luce 8.9.

10 Gelijck daer waren de gene, uyt dewelcke hy sijne seventigh discipelen genomen heeft.

[fol. 19r]

11

Ende hy seyde tot haer, ^c Het is u gegeven ¹¹ te verstaen de verborgentheyt des Koninckrijcks Godts: ^d maer den genen ¹² die buyten zijn, geschieden alle dese dingen door gelijckenissen.

c Matth. 11.25. 2 Corinth. 2.14.

11 Namel. klaerlick ende duydelick.

d 2.Corinth. 3.14.

12 Namelick, die buyten het getal van mijne schapen zijn, ofte die geen rechte leden der gemeynte en zijn, Ioan. 10.26. Rom. 9.6, 7, 8.

12

^{e 13} Op dat sy siende sien, ende niet en bemercken: ende hoorende hooren, ende niet en verstaen: op dat sy haer niet t’eeniger tijt en bekeeren, ende haer de sonden vergeven worden.

e Iesai. 6.9. Matth. 13.14. Luce 8.10. Ioan. 12.40. Actor. 28.26. Rom. 11.8.

13 Met dese woorden, genomen uyt Iesa. 6.9. wort verklaert het oordeel Godts over de gene die den Euangelio ongehoorsaem zijn. siet Matth. 13.14. ende 2.Thessal. 2. versen 11, 12.

13

Ende hy seyde tot haer, En weet ghy dese gelijckenisse niet? Ende hoe sult ghy alle de gelijckenissen verstaen?

14

^f De zaeijer [is, die] ¹⁴ ’t woordt zaeyt.

f Matth. 13.19. Luce 8.11.

14 D. die de leere des Euangeliums predickt.

15

Ende dese ¹⁵ zijn, die by den wegh [bezaeyt worden,] ¹⁶ daer in het woort gezaeyt wort: ende als sy het gehoort hebben, soo komt de satan terstont, ende neemt het woort wech, het welck in hare herten gezaeyt was.

15 D. door dese die by den wegh bezaeyt zijn, worden beteeckent de gene, etc.

16 Gr. alwaer, dat is, in welcke. Siet voorders de verklaringe van dese geheele gelijckenisse in de aenteeck. Matth. 13. vers 18, etc.

16

Ende dese zijn desgelijcks, die op de steenachtige [plaetsen] bezaeyt worden: welcke als sy het woort gehoort hebben, terstont het selve met vreughde ontfangen.

17

Ende en hebben geenen wortel in haer selven, maer zijn voor eenen tijt. Daer na als verdruckinge ofte vervolginge komt om des woorts wille, soo worden sy ¹⁷ terstont ge-ergert.

17 D. sy stooten haer daer aen, dat sy met de belijders des Euangeliums vervolginge onderworpen zijn, ende vallen daer na af.

18

Ende dese zijn, die in de doornen bezaeyt worden, [namelick] de gene die het woort hooren.

19

^g Ende de sorghvuldigheden deser ¹⁸ werelt, ende de verleydinge des rijckdoms, ende de begeerlickheden ontrent ¹⁹ de andere dingen inkomende, versticken het woort, ende het wort onvruchtbaer.

g Matth. 19.23. Marc. 10.23. Luce 18.24. 1.Timoth. 6.9.

18 Gr. eeuwe, D. van dingen die tot desen leven behooren.

19 Namel. als van eere, wellusten, wrake, ende dergelijcke.

20

Ende dese zijn, die in de goede aerde bezaeyt zijn: welcke het woort hooren ende aennemen, ende dragen vruchten, het eene dertigh, ende het ander sestigh, ende het ander hondert[vout.]

21

^h Ende hy seyde tot haer, ²⁰ Komt oock de keersse, op datse onder de koornmate ofte onder ²¹ het bedde geset worde? [Is ’t] niet op datse op den kandelaer geset worde?

h Matth. 5.15. Luce 8.16. ende 11.33.

20 D. wort oock een keersse ontsteken ende gebracht?

21 Of, bedtstede.

22

ⁱ Want daer en is ²² niets verborgen, dat niet geopenbaert en sal worden: noch daer en is niet geschiet [om] verborgen [te zijn,] maer op dat het in ’t openbaer soude komen.

i Iob 12.22. Matth. 10.26. Luce 8.17. ende 12.2.

22 Namelick, van Christo sijne discipelen geleert, om verborgen te blijven, maer op datse tot sijner tijt het selve voor allen opentlick souden leeren.

23

Soo yemant ooren heeft om te hooren die ²³ hoore.

23 D. die mercke daer op.

24

Ende hy seyde tot haer, Siet wat ghy hoort: ^k Met wat ²⁴ mate ghy metet sal u gemeten worden, ende u die hoort sal [meer] toegeleght worden.

k Matth. 7.2. Luce 6.38.

24 D. na dat ghy uwe gaven van kennisse anderen getrouwelick sult mede-deelen, sal de Heere u die oock vermeerderen. siet Matth. 25. versen 21, 29.

25

^l Want soo wie heeft, dien sal gegeven worden: ende wie niet en heeft, van dien sal genomen worden oock dat hy heeft.

l Matth. 13.12. ende 25.29. Luce 8.18. ende 19.26.

26

Ende hy seyde, Alsoo is het ²⁵ Koninckrijck Godts, gelijck of een mensche het zaet in de aerde wierpe.

25 Dat is, de voortgangh van de predicatie des Euangeliums. siet Matt. 21. vers 43.

27

Ende [voorts] ²⁶ sliepe ende opstonde nacht ende dagh: ende het zaet uytsprote, ende ²⁷ langh wierde, dat hy selve niet en wiste hoe.

26 D. daer na gerustelick op ende neder gingh: gelijck Psalm 3.6.

27 D. groot ofte hoogh opgeschoten.

28

Want de aerde brenght ²⁸ van selfs vrucht voort: eerst het kruyt, daer na de are, daer na het volle koorn in de are.

28 D. brenght door hare aengeschapene kracht ende nature vrucht voort van het gene daer in gezaeyt is, Genes. 1. vers 11. Met dese gelijckenisse leert Christus dat het Goddelick woort gepredickt zijnde sijnen wasdom krijght in de herten der menschen, niet eygentlick door des Leeraers arbeyt ende sorge, maer door de verborgene werckinge des Geests Godts, welcke uyt het voortkomen van de vruchten allenghskens daer gespeurt wort, 1.Corinth. 3.7.

29

Ende als de vrucht [haer] voordoet, terstont sendt hy de sickel daerin, om dat den oogst ²⁹ daer is.

29 Gr. daer staet.

30

^m Ende hy seyde, Waer by sullen wy het Koninckrijck Godts vergelijcken? ofte met wat gelijckenisse sullen wy het selve gelijcken. [kolom]

m Matth. 13.31. Luce 13.18.

31

[Namelick] ³⁰ by een mostaertzaet, het welcke, wanneer het in de aerde gezaeyt wort, ³¹ het minste is van alle de zaden die op der aerden [zijn.]

30 Wat dese gelijckenisse beduydt, siet Matth. 13.31.

31 Gr. het minder.

32

Ende wanneer het gezaeyt is, gaet het op ende wort ³² het meeste van alle de moeskruyden, ende maeckt groote tacken, alsoo dat de vogelen des hemels onder sijne schaduwe konnen nestelen.

32 Gr. het meerder, ofte, grooter.

33

ⁿ Ende door sulcke gelijckenissen vele, sprack hy haer ³³ het woort, ³⁴ na dat sy het hooren konden.

n Matth. 13.34.

33 Namelick, des Euangeliums.

34 Dat is, na datse dese gemeene aerdsche dingen verstonden, hoewel sy het geestelicke dat daer mede afgebeelt wort, niet en begrepen.

34

Ende sonder gelijckenisse en sprack hy haer niet: maer hy verklaerde alles sijnen discipelen in ’t bysonder.

35

^o Ende op den selven dagh, als ’t nu avont geworden was, seyde hy tot haer, Laet ons over varen ³⁵ aen d’ander zijde.

o Matth. 8.23. Luce 8.22.

35 Namelick, van de Galileesche zee, tegen Capernaum over, na het lant der Gadarenen, als blijckt uyt het volgende Capit. vers 1.

36

Ende sy de schare gelaten hebbende namen hem mede, gelijck hy in het schip was: ende daer waren noch andere schipkens met hem.

37

Ende daer wiert een groote storm van wint, ende de baren sloegen over in het schip, alsoo dat het nu vol wiert.

38

Ende hy was in het achterschip, slapende op een oorkussen, ende sy weckten hem op, ende seyden tot hem, ³⁶ Meester ³⁷ en bekommert het u niet dat wy vergaen?

36 Gr. Leeraer.

37 Of, en gaet het u niet aen?

39

Ende hy opgeweckt zijnde ^p bestrafte den wint, ende seyde tot de zee, Swijght, weest stille: ende de wint gingh liggen, ende daer wiert groote stilte.

p Iob 26.12. Psalm 107.29. Iesa. 51.10.

40

Ende hy seyde tot haer, Wat zijt ghy soo vreesachtigh? Hoe en hebt ghy ³⁸ geen geloove?

38 D. geen vast vertrouwen. Want sy en waren niet geheel sonder geloove, maer kleyngeloovige, Matth. 8.26. Luce 8.25.

41

Ende sy vreesden met groote vreese, ende seyden tot malkanderen, Wie is doch dese, dat oock de wint ende de zee hem gehoorsaem zijn?