Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxvj. Capittel.

1 Christus voorseght wederom sijnen doot. 3 over welcke de Overste der Ioden beraetslagen. 6 Wort te Bethanien van een vrouwe gesalft. 10 welcker daet hy verantwoort ende prijst. 14 Iudas verkoopt Christum. 17 Christus doet het Pascha bereyden, ende eet het selve met sijne discipelen, ende voorseght de verraderije Iude. 26 Stelt daer na sijn Avontmael in. 31 Voorseght sijne discipelen hare verstroyinge ende Petro sijnen val. 36 Aenvanght sijn lijden in een hof met groote benauwtheyt ende sterck bidden, vermanende sijne discipelen, die sliepen, tot waken ende bidden. 47 Wort van Iuda verraden met eenen kus, ende van den Ioden gevangen. 51 Bestraft Petrum, die des Overpriesters dienstknecht een oore afhouwt. 57 Wort tot Cajaphas voor den Raet gebracht. 59 Door valsche getuygen aengeklaeght. 63 Bekent dat hy de Christus is. 65 Wort daer over als een Godtslasteraer veroordeelt ende smadelick mishandelt. 69 Petrus versaeckt Christum. 75 komt tot kennisse, ende beweent sijnen val.

1

ENde het is geschiet, als Iesus alle ¹ dese woorden ge-eyndight hadde, dat hy tot sijne discipelen seyde,

1 Namelick, tot noch toe in de voorgaende Capittelen verhaelt: soo dat Christus sijn Prophetisch ampt dus verre volbracht hebbende, nu begint in sijn Priester ampt naerder te treden.

[fol. 14v]

2

^a Ghy weet dat na twee dagen het ² Pascha is, ende de Sone des menschen sal overgelevert worden om gekruycight te worden.

a Marc. 14.1. Luce 22.1. Ioan. 13.1.

2 Is een Hebreusch woort, beteeckenende eenen voorby-gangh of overschrijdinge, waer mede genaemt wiert het eerste van de drie groote jaerlicksche feesten der Ioden, gehouden op den veertienden dagh der eerster maent, die met onsen Martius by na over een quam: ingestelt ter gedachtenisse van de verlossinge der kinderen Israëls uyt Egypten: ende insonderheyt van dat de slaende Engel, die d’eerstgeborene der Egyptenaren doodde, der Israëliten huysen voorby gingh. Siet hier van Exod. c. 12. Op welcken tijt Christus oock heeft willen geslachtet worden, om dat het slachten van het Paeschlam daer van een voorbeelt was. Siet 1.Corinth. cap. 5. versen 7, 8.

3

^b Doe vergaderden ³ de Overpriesters, ende de Schriftgeleerde ende de Ouderlingen des volcks, ⁴ in de zale des Hoogenpriesters, die genaemt was ⁵ Cajaphas.

b Psalm 2.2. Ioan. 11.47. Actor. 4.27.

3 Uyt desen allen bestont in dien tijt de hoogen Raet der Ioden, by welcken de allerswaerste saken verhandelt wierden, waer van de Hoogepriester het hooft ende de overste was.

4 Ofte, in het hof, ofte, palleys.

5 Van desen Cajaphas siet oock Ioan. c. 11. vers 49. ende by Ioseph. Antiq. lib. 18. capp. 3. 6.

4

Ende beraetslaeghden t’samen, dat sy Iesum ⁶ met listigheyt vangen ende dooden souden.

6 Om dat sy het openbaerlick niet en derfden doen uyt vreese van het volck.

5

Doch sy seyden: ⁷ Niet in het feest, op datter geen oproer en worde onder het volck.

7 Dat is, laet ons niet wachten tot op het feest, maer het selve voorkomen, gelijck oock geschiet is.

6

Als nu Iesus te Bethanien was, ten huyse Simonis ⁸ des melaetschen:

8 Niet die doen melaetsch was, want sulcke mochten in de steden ofte vlecken niet woonen, noch men en mocht met haer niet eten ofte omgaen, Num. 5.2. maer die ofte sulcks geweest was, ofte sulcken toenaem hadde van sijne voorouders.

7

^c Quam tot hem een vrouwe hebbende een alabaster flessche met ⁹ seer kostelicke salve, ende gootse uyt op sijn hooft, daer hy aen [tafel] sat.

c Marc. 14.3. Luce 7.37. Ioan. 11.2. ende 12.3.

9 Gr. van swaren prijs, die uytgedruckt wort Marc. 14.5.

8

Ende sijne discipelen [dat] siende, namen het seer qualick, seggende, Waer toe dit verlies?

9

Want dese salve hadde konnen ¹⁰ dier verkocht, ende [de penningen] den armen gegeven worden.

10 Gr. voor veel.

10

Maer Iesus [sulcks] verstaende seyde tot haer, Waerom doet ghy dese vrouwe moeyte aen? Want sy heeft ¹¹ een goet werck aen my gewrocht.

11 Dat is, het gene sy aen my gedaen heeft is wel gedaen.

11

^d Want de arme hebt ghy altijt met u, maer my en hebt ghy ¹² niet altijt.

d Deut. 15.11. Marc. 14.7. Ioan. 12.8.

12 Namelick, na mijne lichamelicke tegenwoordigheyt, want na sijne Godtheyt ende genade sal hy altijt by ons blijven, Matth. 28.20.

12

Want als sy dese salve op mijn lichaem ¹³ gegoten heeft, soo heeft sy het gedaen ¹⁴ tot [een voorbereydinge van] mijne begraeffenisse.

13 Gr. geworpen.

14 Niet dat dese vrouwe sulcks voor gehadt heeft, maer om dat Godts voorsienigheyt het selve soo heeft bestiert, dat sijn lichaem recht voor sijn sterven alsoo soude gesalft worden: gelijck de doode lichamen der persoonen van aensien alsoo tot de begraeffenisse wierden bereyt, Genes. c. 50. vers 2. Siet oock Marc. 14. vers 8. Gelijck het Griecks woort sulcks oock mede brenght.

13

Voorwaer segge ick u, Alwaer dit Euangelium gepredickt sal worden in de geheele werelt, [daer] sal oock tot harer gedachtenisse gesproken worden van het gene sy gedaen heeft.

14

^e Doe gingh een van de twaelve genaemt Iudas Iscarioth, tot de Overpriesters,

e Marc. 14.10. Luce cap. 22. vers 4.

15

Ende seyde: Wat wilt ghy my geven, ende ick sal hem u ¹⁵ overleveren? Ende sy hebben hem ¹⁶ toegeleght ^f dertigh ¹⁷ silvere [penningen.]

15 Namelick, heymelick sonder moeyte, ende buyten kennisse van het volck.

16 Ofte, toegeseght, ofte, toegewogen, gelijck dit woort oock somtijts genomen wort: alsoo men eertijts plagh het gelt toe te wegen, Genes. cap. 23. vers 16. 1.Reg. cap. 20. vers 39.

f Zach. 11.12.

17 Gr. silverlingen. Dit woort, wanneer het aldus alleen gestelt wort, beteeckent gemeynelick eenen sikel, welcke was, ofte des heylighdoms, doende ontrent een halve rijcksdaelder: ofte eene gemeyne, doende half soo veel. Ende dit was de prijs waer mede een slave, die van eens anders osse gedoot was, geboet moeste worden, Exod. 21. vers 32. ende het schijnt datse Christum niet meer en weerdeerden als een slave plagh geweerdeert te zijn, gelijck Godt hier over klaeght by Zachar. cap. 11. versen 12, 13. ende het selve in het volgende Capittel, vers 9. aengewesen wort.

16

Ende van doen af socht hy ¹⁸ gelegentheyt, op dat hy hem overleveren mochte.

18 Ofte, bequamen tijt.

17

^g Ende op den ¹⁹ eersten [dagh] ^h der ongehevelde [brooden,] quamen de discipelen tot Iesum, seggende tot hem, Waer wilt ghy dat wy u bereyden het Pascha te eten?

g Marc. cap. 14. vers 12. Luce 22.7.

19 Dat is, op dien dagh als men des avonts moeste beginnen de ongehevelde brooden te eten, ende het Paeschlam te slachten.

h Exod. 12.17.

18

Ende hy seyde, Gaet henen in de stadt tot ²⁰ sulck eenen, ende segget hem, De Meester seght, mijnen tijt is na by, ick sal by u het Pascha houden met mijne discipelen.

20 Alsoo spreeckt men als men een persoon met sekere teeckenen aenwijst, wiens naem men niet uyt en druckt, Ruth cap. 4. vers 1. De teeckenen van desen man worden aengewesen Marc. 14. vers 13. Luce cap. 20. vers 10.

19

Ende de discipelen deden gelijck Iesus haer bevolen hadde, ende bereydden ²¹ het Pascha. [kolom]

21 Dat is, het Paeschlam: een oneygentlicke maniere van spreken, seer gebruyckelick in de heylige Schrifture als van Sacramenten gesproken wort.

20

ⁱ Ende ²² als het avont geworden was, sat hy aen met de twaelve.

i Marc. 14.17. Luce 22.14. Ioan. 13.21.

22 Christus heeft van ’t Pascha gegeten ter rechter tijt, op den avont des veertienden daeghs, gelijck Godt bevolen hadde, Exod. 12. versen 6, 18. Lev. 23. vers 5. Doch de Ioden hebben het selve doen ter tijt eerst gegeten des anderen daeghs des avonts, gelijck blijckt uyt de geheele historie, ende insonderheyt Ioan. cap. 18. vers 28. Het welck geschiedde uyt een oudt gebruyck, waer door sy, als de veertiende dagh viel op den dagh voor den Sabbath, den selven versetteden op den volgenden Sabbath, op dat sy niet genootsaeckt en souden zijn twee dagen aen malkanderen van haer werck te rusten. Soo is dan Christus, het ware Pascha, op den rechten dagh van Godt geordonneert, voor onse sonden opgeoffert.

21

Ende doe sy aten seyde hy, Voorwaer ick segge u, dat ^k een van u my sal verraden.

k Actor. 1.17.

22

Ende sy seer bedroeft geworden zijnde begon een yegelick van haer tot hem te seggen, Ben ick het Heere?

23

Ende hy antwoordende seyde, ^{l 23} Die de hant met my in de schotel indoopt, die sal my verraden.

l Psalm 41.10. Luce 22.21. Ioan. 13.18.

23 Dat is, een die met my dagelicks eet, die mijn huys ende tafelgenoot is. Siet Psalm 41.10. Marc. 14.20. Ioan. c. 13. vers 18. Niet dat Christus doen juyst met hem t’samen indopte: want soo souden de discipelen sekerlick hebben konnen weten wie hy was.

24

De Sone des menschen gaet wel henen, gelijck van hem geschreven is, maer ²⁴ wee dien mensche, door welcken de Sone des menschen verraden wort, het ware hem goet, soo die mensche niet geboren en hadde geweest.

24 De voorsienigheyt Godts en veronschuldight dan de menschen niet die quaet doen.

25

Ende Iudas, die hem verriedt, antwoordde ende seyde, Ben ick het Rabbi? Hy seyde tot hem, ²⁵ Ghy hebt het geseght.

25 Dit is een maniere van spreken, wanneer men een sake niet ront uyt en wil seggen, maer evenwel niet en ontkent. Siet hier na versen 64, 65. Vergeleken met Marc. 14. vers 62.

26

^m Ende ²⁶ als sy aten, nam Iesus het broot, ende ²⁷ gezegent hebbende brack hy het, ende gaf het den discipelen, ende seyde, Nemet, etet, ²⁸ dat is ²⁹ mijn lichaem.

m Marc. 14.22. Luce 22.19. 1.Cor. 11.23.

26 Dat is, als sy na het eten des Paeschlams noch aen tafel saten.

27 Lucas, cap. 22. vers 19. ende Paulus, 1.Cor. 11. vers 24. in plaetse van gezegent hebbende, gebruycken ’t woort gedanckt hebbende: gelijck sommige Griecksche boecken hier oock hebben. Soo dat zegenen ende dancken of danckseggen voor een selve sake genomen worden, ende beteeckenen het broot, als oock daer na den wijn, van het gemeyn gebruyck afsonderen, ende door dancksegginge tot Godt, heyligen ofte tot een heyligh gebruyck toe-eygenen: gelijck Genes. cap. 2. vers 3. den sevenden dagh van Godt gezegent ende geheylight wort.

28 Namelick, broot, gelijck de sake selfs uytwijst, ende Paulus verklaert 1.Cor. cap. 10. vers 16.

29 Dat is, een teecken mijns lichaems, na de maniere van spreken in de Sacramenten gebruycklick: gelijck hier voor een Lam een Pascha genaemt wort, vers 19. het broot de gemeynschap des lichaems Christi, 1.Cor. cap. 10. vers 16. ende de drinckbeker het Nieuwe Testament, 1.Cor. 11. vers 25. om dat het teeckenen ende zegelen zijn van onse geestelicke gemeynschap met Christo, ende van het Nieuwe Testament, het welck met sijn bloet is bevestight.

27

Ende hy nam den drinckbeker, ende gedanckt hebbende gaf haer ³⁰ [dien,] seggende, Drinckt alle daer uyt.

30 Namelick, drinckbeker.

28

Want dat is ³¹ mijn bloet, ⁿ het [bloet] des Nieuwen Testaments, het welck voor vele ³² vergoten wort, tot vergevinge der sonden.

31 Dat is, een teecken mijns bloets, gelijck te voren vers 26. het broot sijn lichaem genaemt wort.

n Exod. 24.8.

32 Dat is, korts hier na uytgestort sal worden. Siet hier van Hebr. 9. versen 14, 15, etc. alwaer de Apostel van dit bloet des Nieuwen Testaments een breede verklaringe doet, met een tegenstellinge van het bloet des Ouden Testaments.

29

Ende ick segge u, dat ick van nu aen niet en sal drincken van dese vrucht des wijnstocks, tot op ³³ dien dagh, wanneer ick met u deselve nieuw’ sal drincken in het Koninckrijck mijns Vaders.

33 Sommige verstaen dit van den tijt van veertigh dagen na sijne opstandinge, in welcke hy met sijne discipelen gegeten ende gedroncken heeft, Actor. cap. 10. vers 41. Andere, van de eeuwige vreught in het eeuwige leven, het welck doorgaens by eene maeltijt vergeleken wort, Matth. cap. 8. vers 11. Luce cap. 22. vers 29. Apoc. cap. 19. vers 9.

30

^o Ende als sy ³⁴ den lofsangh gesongen hadden, gingen sy uyt na den olijf bergh.

o Marc. 14.26. Luce 22.39. Ioan. 18.1.

34 Na het gebruyck der Ioden, die doen plaghten te singen eenige Psalmen, gelijck sommige meynen, van den 113 af tot den 119 toe.

31

Doe seyde Iesus tot haer, Ghy sult alle ³⁵ aen my ge-ergert worden in desen nacht: Want daer is geschreven, ^p Ick sal den herder slaen, ende de schapen der kudde sullen verstroyt worden.

35 Gr. in my.

p Zachar. 13. vers 7. Ioan. 16.32.

32

^q Maer na dat ick sal opgestaen zijn, sal ick u voorgaen na Galileen.

q Marc. 14.28. ende 16.7.

33

Doch Petrus antwoordende seyde tot hem, ^r Al wierden sy oock alle aen u ge-ergert, ick en sal nimmermeer ge-ergert worden.

r Luce 22.33.

34

Iesus seyde tot hem, ^s Voorwaer ick segge u, dat ghy in desen selven nacht, ³⁶ eer de haen gekraeyt sal hebben, my drie mael sult verloochenen.

s Ioan. 13.38.

36 Dat is, eer de morgenstont aenkomt, wanneer de hanen gemeynlick voor de laetste reyse beginnen te kraeijen, Marc. cap. 13. vers 35.

35

Petrus seyde tot hem, Al moeste ick oock met u sterven, soo en sal ick u geensins verloochenen. Desgelijcks seyden oock alle de discipelen.

36

^t Doe gingh Iesus met haer in ³⁷ een plaetse genaemt Gethsemane, ende seyde tot

t Marc. 14.32. Luce 22.39. Ioan. 18.1.

37 Of, gehucht, namelick, van huysen ende hoven. Ioan. cap. 18. vers 1. seght dat het een hof was, daer Christus plagh te gaen om te bidden.

[fol. 14r[15r]]

de discipelen, Sit hier neder tot dat ick henen ga, ende aldaer sal gebeden hebben.

37

Ende met hem nemende Petrum, ende de ³⁸ twee sonen Zebedei, begon hy ³⁹ droevigh ende seer beanghst te worden.

38 Namel. Iacobum ende Ioannem, Marc. 10.35.

39 Met dese woorden wort te kennen gegeven, eene uyterste droefheyt ende benauwtheyt, die hem het bloedige sweet uytgedruckt heeft, Luce 22.44. ende is ontstaen, niet soo seer uyt vreese van de aenstaende wreede doot, die oock vele martelaren onbeschroomt hebben aengegaen, als wel uyt het voorgevoelen van den last des toorns Godts ende der helscher qualen, die hy aen het kruys voor ons geleden heeft, Iesa. cap. 53. versen 4, 5, 6. Gal. 3.13.

38

^v Doe seyde hy tot haer, Mijne ziele is ⁴⁰ geheel bedroeft tot der doot toe: blijft hier ende waeckt met my.

v Ioan. 12.27.

40 Ofte, aen alle zijden, Dat is, met droefheyt gelijck als omcingelt.

39

Ende een weynigh voort gegaen zijnde, viel hy op sijn aengesicht, biddende ende seggende, ^x Mijn Vader, indien het mogelick is, laet ⁴¹ dese ^y drinckbeker van my ⁴² voorby gaen: ^z Doch niet ⁴³ gelijck ick wil, maer gelijck ghy [wilt.]

x Luce 22.41.

41 D. dit bitter lijden. Siet Matth. cap. 20. vers 22.

y Matth. 20.22, 23.

42 Of, wech gaen.

z Ioan. 6.38.

43 Namelick, na de genegentheyt die de menschelicke nature is aengeschapen, om sijn eygen verderf te ontvlieden, welcke ick nochtans uwen wille in alles onderwerpe. Ende is daerom dese genegentheyt Christi sonder sonde geweest.

40

Ende hy quam tot de discipelen, ende vondtse slapende, ende seyde tot Petrum, En kondt ghy ⁴⁴ dan niet een ure met my waken?

44 Gr. soo.

41

Waeckt ende bidt, op dat ghy niet in versoeckinge en komt: ^a de ⁴⁵ geest is wel gewilligh, maer het vleesch is swack.

a Gal. 5.17.

45 D. uwe wille is wel goet, maer wort verhindert door uwe natuerlicke swackheyt.

42

Wederom ten tweeden mael henen gaende badt hy, seggende, Mijn Vader, indien dese drinckbeker van my niet voorby en kan gaen, ’t en zy dat ick hem drincke, uwen wille geschiede.

43

Ende komende [by haer] vondt hyse wederom slapende: want hare oogen waren ⁴⁶ beswaert.

46 Namelick, met vaeck, door waken ende droefheyt.

44

Ende haer latende gingh hy wederom henen, ende badt ten derden mael, seggende deselve woorden.

45

Doe quam hy tot sijne discipelen, ende seyde tot haer, ⁴⁷ Slaept [nu] voort, ende rustet: Siet de ure is na by gekomen, ende de Sone des menschen wort overgelevert in de handen der sondaren.

47 Dit seght hy bestraffens wijse, gelijck men dickwils yemant yet eyndelick schijnt toe te laten, als ’t te late is, waer van men hem te vergeefs heeft afgemaent.

46

Staet op, laet ons gaen, siet, hy is na by die my verraet.

47

^b Ende als hy noch sprack, siet, Iudas een van de twaelve quam, ende met hem ⁴⁸ een groote schare, met sweerden ende stocken, [gesonden] van de Overpriesteren ende Ouderlingen des volcks.

b Marc. 14.43. Luce 22.47. Ioan. 18.3.

48 Nam. een gantsche bende krijghsknechten met de dienaren der Overpriesters ende Schriftgeleerde. siet Ioan. cap. 18. vers 3.

48

Ende die hem verriet, hadde haer een teecken gegeven, seggende, Dien ick sal kussen, deselve is het, grijpt hem.

49

Ende terstont komende tot Iesum, seyde hy, Weest gegroet Rabbi: ende hy ^c kuste hem.

c 2.Sam. 20.9.

50

Maer Iesus seyde tot hem, ⁴⁹ Vrient waer toe zijt ghy hier? Doe quamen sy toe, ende sloegen de handen aen Iesum, ende grepen hem.

49 Gr. geselle.

51

Ende siet, ⁵⁰ een van de gene die met Iesu waren, de hant uytstekende trock sijn sweert uyt, ende slaende den dienstknecht des Hoogenpriesters, ⁵¹ hieuw sijne oore af.

50 Namelick, Petrus. siet Ioan. 18. vers 10.

51 Gr. nam sijne oore wech.

52

Doe seyde Iesus tot hem, Keert uw’ sweert weder in sijne plaetse: ^d want alle die het sweert ⁵² nemen, sullen ⁵³ door het sweert vergaen.

d Genes. 9.6. Apoc. 13.10.

52 Namelick, sonder wettelick beroep ofte last daer toe te hebben.

53 Namelick, door bevel der Overheyt, welcke tot dien eynde het sweert gegeven is, om de dootslagers met den doot te straffen, Genes. 9. vers 6. Rom. 13.4.

53

Of meynt ghy dat ick mijnen Vader nu niet en kan bidden, ende hy sal my meer als twaef ⁵⁴ legioenen Engelen bysetten?

54 Een legioen was by de Romeynen een regiment krijghsvolck, bestaende uyt eenige duysenden, somtijts vier, somtijts ses, ende somtijts meer.

54

Hoe souden dan de ^e Schriften vervult worden, [die seggen] dat het alsoo geschieden moet?

e Psalm 22.7 ende 69.2, 10. Luce 24.25.

55

Ter selver ure sprack Iesus tot de scharen, Ghy zijt uytgegaen als tegen eenen ⁵⁵ moordenaer, met sweerden ende stocken, om my te vangen: dagelicks sat ick by u, leerende in den tempel, ende ghy en hebt my niet gegrepen.

55 Ofte, straet-schender.

56

Doch dit alles is geschiet, op dat de schriften der Propheten souden vervult worden. ^f Doe vluchteden alle de discipelen, hem verlatende.

f Iob 19.13. Psalm 88.9.

57

^g Die nu Iesum gevangen hadden, [kolom] leydden [hem] henen ⁵⁶ tot Cajapham den Hoogenpriester, alwaer de Schriftgeleerde ende Ouderlingen vergadert waren.

g Marc. 14.53. Luce 22.54. Ioan. 18.12.

56 Namelick, na dat sy hem eerst tot Annam hadden gebracht, die Cajaphas schoonvader was, Ioan. 18.13.

58

Ende Petrus volghde hem van verre tot aen de ⁵⁷ zale des Hoogenpriesters, ende binnen gegaen zijnde sat hy by de dienaren, om het eynde te sien.

57 Ofte, tot aen het palleys.

59

^h Ende de Overpriesters, ende de Ouderlingen ende den geheelen grooten Raet sochten valsche getuygenisse tegen Iesum, op dat sy hem dooden mochten, ende ⁵⁸ en vonden niet.

h Marc. 14.55. Actor. 6.13.

58 Namelick, dat met eenigen schijn soude konnen voortgebracht worden, om daer op hem te veroordeelen.

60

Ende hoewel daer vele valsche getuygen toegekomen waren, soo en vonden sy [doch] niet.

61

Maer ten laetsten quamen twee valsche getuygen, ende seyden, ⁵⁹ Dese heeft geseght, ⁱ Ick kan den tempel Godts afbreken, ende in drie dagen den selven opbouwen.

59 Dit was een verkeeringe der woorden Christi, Ioan. 2. vers 19. want Christus aldaer niet en heeft geseght, Ick kan den tempel afbreken, etc. maer breeckt ghy den tempel af, etc. verstaende dat van den tempel sijns lichaems.

i Ioan. 2.19.

62

^k Ende de Hoogepriester opstaende seyde tot hem, En antwoort ghy niets? Wat getuygen dese tegen u?

k Marc. 14.59.

63

^l Doch Iesus ⁶⁰ sweegh stille, ende de Hoogepriester antwoordende seyde tot hem, Ick besweere u by den levendigen Godt, dat ghy ons seght, of ghy zijt de Christus, de Sone Godts?

l Iesa. 53.7. Matth. 27.12, 14.

60 Om daer mede te kennen te geven dat dese sake soo ongegrondet was, datse niet weerdigh en was beantwoort te worden.

64

Iesus seyde tot hem, ⁶¹ Ghy hebt het geseght. ^m Doch ick segge u-lieden, van nu aen ⁶² sult ghy sien den Sone des menschen sittende ter rechter [hant] der kracht [Godts] ende komende op de wolcken des hemels.

61 Siet hier voren, vers 25.

m Psalm 110.1. Matth. 16.27. ende 24.30. Marc. 14.62. Luce 22.69. Actor. 1.11. Rom. 14.10. 1.Thess. 4.16. Apoc. 1.7. Dan. 7.13.

62 D. ghy sult als dan metter daet bevinden, dat ick de Sone Godts ben, insonderheyt als ghy voor my sult moeten verschijnen, om geoordeelt te worden.

65

Doe ⁶³ verscheurde de Hoogepriester sijne kleederen, seggende, Hy heeft [Godt] gelastert, wat hebben wy noch getuygen van noode? Siet, nu hebt ghy sijne [Godts-] lasteringe gehoort?

63 Dit plachten de Ioden te doen als sy wilden betoonen een uyterste droefheyt ofte mishagen over sekere sake, als Godtslasteringe, etc. siet 2.Reg. 19.1.

66

Wat dunckt u-lieden? Ende sy antwoordende seyden, ⁿ Hy is des doots schuldigh.

n Levit. 24.16.

67

^o Doe spogen sy in sijn aengesichte, ende sloegen hem met vuysten.

o Iesa. 50.6.

68

^p Ende andere ⁶⁴ gaven hem kinnebacksslagen, seggende, ^q Propheteert ons Christe, wie is ’t die u geslagen heeft?

p Iob 16.10. Ioan. 19.3.

64 Anders, sloegen hem met stockskens, ofte, garden.

q Luce 22.64.

69

^r Ende Petrus sat ⁶⁵ buyten in de zale, ende een dienstmaeght quam tot hem, seggende, Ghy waert oock met Iesu ⁶⁶ den Galileer.

r Marc. 14.66. Luce 22.55. Ioan. 18.16, 25.

65 Namelick, buyten de plaetse daer den Ioodschen Raet vergadert was, voor welcken Christus stont, gelijck blijckt uyt versen 71, 75.

66 Soo wort hy hier genaemt, om dat hy tot Nazareth was opgevoedt, welck een stadt van Galilea was. siet vers 71. ende Matth. 2.23.

70

Maer hy loochende het voor allen, seggende, Ick en weet niet wat ghy seght.

71

Ende als hy na ⁶⁷ de voorpoorte uytgingh, sagh hem een andere [dienstmaeght,] ende seyde tot de gene die aldaer [waren,] Dese was oock met Iesu den Nazarener.

67 Ofte, poortael, voorhuys.

72

Ende hy loochende het wederom met eenen eedt, [seggende,] Ick en kenne den mensche niet.

73

Ende een weynigh daer na, dieder stonden by komende seyden tot Petrum, Waerlick ghy zijt oock van die, want oock uwe sprake ⁶⁸ maeckt u openbaer.

68 Namelick, dat ghy een Galileer zijt, gelijck Marc. 14.70. ende Luce 22.59. uytdrucken.

74

Doe begon hy ⁶⁹ [sich] te vervloecken, ende te sweeren, Ick en kenne den mensche niet.

69 Dat is, den vloeck ofte wrake Godts hemselven toewenschende, indien hy hem kende.

75

Ende terstont kraeyde de haen: ende Petrus ⁷⁰ wiert indachtigh des woorts Iesu, die tot hem geseght hadde, ^s Eer de hane gekraeyt sal hebben, sult ghy my drie mael verloochenen. Ende na buyten gaende weende hy bitterlick.

70 Namelick, na dat hem Christus aengesien hadde. Siet Luce 22. vers 61.

s Matth. 26.34. Marc. 14.30. Luce 22.61. Ioan. 13.38.