Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiiij. Capittel.

1 Christus voorseght de verwoestinge des tempels ende der stadt Ierusalem, verhalende de swarigheden ende teeckenen, die voor ende ontrent deselve souden geschieden. 15 Wijst aen de prophetie Daniels van deselve verwoestinge, ende vermaent om sich te bereyden tot een haestige vlucht, om desen grooten jammer te ontgaen. 23 Waerschouwt tegen de verleydinge der valsche Christi ende der valsche Propheten. 29 Propheteert verder van het eynde der werelt, ende van sijne laetste toekomste ten oordeel, welcker heerlickheyt ende sekerheyt hy beschrijft, aenwijsende de teeckenen, die ontrent deselve souden geschieden. 36 Doch dat den dagh ende ure des selven niemant dan Godt alleen bekent en is. 37 Vergelijckt de tijden deser toekomste by de tijden van Noë voor de Suntvloet. 42 Daer op vermaent hy tot waken, door gelijckenisse soo van een huys vader wakende tegen de komste des diefs, 45 als van een getrouw’ ende van een boose dienstknecht.

1

ENde ^a Iesus gingh uyt ende vertrock van den tempel, ende sijne discipelen quamen by hem, om hem ¹ de gebouwen des tempels te ² toonen.

a Marc. 13.1. Luce 21.5.

1 Van de grootheyt, sterckte, ende heerlickheyt deser gebouwen, siet den historyschrijver Ioseph. Antiq. lib. 15. cap. 14.

2 Dewijle Christus voorgeseght hadde in het voorgaende Capittel, vers 38. de verwoestinge der stadt ende des tempels, soo schijnt dat de discipelen daerom dese gebouwen hem getoont hebben, om te kennen te geven, dat het haer dochte ofte onmogelick ofte jammer te wesen dat sulck een heerlick gebouw soude verwoest worden.

2

Ende Iesus seyde tot haer, En siet ghy niet alle dese dingen? Voorwaer segge ick, ^b Hier en sal ³ niet [eenen] steen op den [anderen] steen gelaten worden, die niet ⁴ afgebroken en sal worden.

b 1.Reg. 9.7, 8. Mich. 3.12. Luce 19.44.

3 Gr. steen op steen niet gelaten worden.

4 Gr. los gemaeckt.

3

^c Ende als hy op den olijfbergh geseten was, gingen de discipelen tot hem alleen, seggende, ^d Seght ons, wanneer sullen ⁵ dese dingen zijn? ende welck [sal] het teecken [zijn] van uwe toekomste, ende van de voleyndinge der werelt?

c Marc. 13.1, 3. Luce 21.7.

d Actor. 1.6.

5 Namelick, die ghy hier ende op het eynde des voorgaenden Capittels geseght hebt, soo van de verwoestinge der stadt ende des tempels van Ierusalem, als van uwe laetste toekomste ten oordeele.

4

Ende Iesus antwoordende seyde tot [kolom] haer, ^e Siet toe, dat u niemant en verleyde.

e Ierem. 29.8. Ephes. 5.6. Coloss. 2.18. 2.Thess. 2.3. 1.Ioan. 4.1.

5

^f Want vele sullen komen ⁶ onder mijnen name, seggende, Ick ben de Christus, ende sy sullen vele verleyden.

f Ierem. 14.14. ende 23.25. Ioan. 5.43.

6 Ofte, in, op mijnen name, D. haer uytgevende voor den beloofden Messias, gelijck ontrent dien tijt ende daer na verscheydene opgestaen zijn. Siet Actor. 5. versen 36, 37. ende Ioseph. Antiq. lib. 18. cap. 12. ende lib. 20. cap. 2, etc. ende de bello Iud. lib. 2. cap. 12.

6

Ende ghy sult hooren van oorlogen, ende geruchten van oorlogen. Siet toe, en wort niet verschrickt: want alle [die] dingen moeten geschieden, maer ⁷ noch en is het eynde niet.

7 Namelick, van alle de elenden ende uyterste straffen, die den Ioden souden over komen.

7

^g Want ⁸ het [een] volck sal tegen het [ander] volck opstaen, ende ⁹ ’t [een] Koninckrijck tegen het [ander] Koninckrijck: ende daer sullen zijn hongers nooden, ende pestilentien, ende aerdbevingen in verscheyden plaetsen.

g Iesa. 19.2.

8 Gr. volck tegen volck.

9 Gr. Koninckrijck tegen Koninckrijck.

8

Doch alle die dingen [zijn maer] een beginsel der ¹⁰ smerten.

10 Gr. vveen, gelijck der vrouwen die in barens noot zijn. Van alle dese oorlogen ende elenden siet Iosephum Antiq. l. 20. ende de bello Iudic. lib. 3, etc.

9

^h Alsdan sullen sy u overleveren in verdruckinge, ende sullen u dooden, ende ghy sult gehaet worden van alle volckeren, om mijns naems wille.

h Matth. 10.17. Luce 21.11, 12. Ioan. 15.20. ende 16.2. Apoc. 2.10.

10

Ende dan sullender vele ¹¹ ge-ergert worden, ende sullen malkanderen overleveren, ende malkanderen haten.

11 D. door vreese van vervolginge van my af wijcken.

11

ⁱ Ende vele valsche propheten sullen opstaen, ende sullender vele verleyden.

i 2.Petr. 2.1.

12

Ende ^k om dat de ¹² ongerechtigheyt vermenighvuldight sal worden soo sal de ¹³ liefde van velen verkouden.

k 2.Timoth. 3.1, etc.

12 Gr. overtredinge der vvet.

13 Namelick, soo tot de waerheyt des Euangeliums, als tot den naesten.

13

^l Maer wie volherden sal tot den eynde, die sal saligh worden.

l Matth. 10.22. Marc. 13.13. Luce 21.19. Apoc. 2.7, 10. ende 3.10.

14

Ende dit Euangelium des Koninckrijcks sal in de ¹⁴ geheele werelt gepredickt worden tot een getuygenisse allen volckeren: ende dan sal ¹⁵ het eynde komen.

14 Gr. bevvoonde vverelt. Siet hier van de vervullinge, Rom. c. 10. vers 18. Coloss. 1.6.

15 Namelick, der stadt Ierusalems, ende der Ioodsche regeeringe.

15

^m Wanneer ghy dan sult sien den ¹⁶ grouwel der verwoestinge, waer van gesproken is door ⁿ Daniel den Propheet, staende in de ¹⁷ heylige plaetse (die [het] leest die mercke daer op)

m Marc. 13.14. Luce 21.20.

16 D. het grouwelick verwoestende leger der Romeynen gelijck verklaert wort Luce 21.20.

n Dan. 9.27.

17 D. in het heylige Ioodsche lant, rontom Ierusalem.

16

Dat alsdan die in Iudea zijn, vlieden ¹⁸ op de bergen.

18 Namelick, om haer aldaer te versteken voor de straffe.

17

Die op het ¹⁹ dack is, en kome niet af, om yet uyt sijn huys wech te nemen.

19 De Ioden waren veel op de daken der huysen, om datse boven plat waren. Siet hier voren Matth. 10.27.

18

Ende die op den acker is, ²⁰ en keere niet weder te rugge, om sijne kleederen wech te nemen.

20 Dat is, en verliese geenen tijt om te vluchten.

19

Maer ²¹ wee den bevruchten ende den zoogenden [vrouwen] in die dagen.

21 Namelick, om datse onbequaem sullen zijn om haestelick te vluchten, met hare vrucht ofte kleyne kinderen beladen zijnde.

20

Doch bidt dat uwe vlucht niet en geschiede ²² des winters, noch ^o op eenen Sabbath.

22 Om dat in den winter het vluchten onbequaem is, ende de Ioden op den Sabbath niet verre en mochten reysen, siet Actor. cap. 1. vers 12. noch haer van dingen tot de reyse noodigh voorsien.

o Actor. 1.12.

21

^p Want alsdan sal groote verdruckinge wesen, ²³ hoedanige niet en is geweest van het begin der werelt tot nu toe, noch oock niet zijn en sal.

p Dan. 12.1.

23 Want gelijck Iosephus getuyght de bello Iud. lib. 4. 5. 6. ende 7. cap. 17. zijn door sweert, honger, ende peste vergaen, alleen binnen Ierusalem, elf hondert duysent menschen, ende boven de seven en negentigh duysent tot slaven verkocht. Diergelijcke verwoestinge en wort in geen historien gelesen.

22

Ende soo ²⁴ die dagen niet verkort en wierden, geen vleesch en soude behouden worden: maer om ²⁵ der uytverkorene wille sullen die dagen verkort worden.

24 D. ’t en ware dat Godt de plagen van die tijden, die de Ioden noch swaerder hadden verdient, hadde doen ophouden, daer en soude niemant uyt het Ioodsche volck over gebleven zijn geweest.

25 Namelick, die Godt onder het Ioodsche volck hadde, ende altijt behouden wilde.

23

²⁶ Alsdan, soo yemant tot u-lieden sal seggen, Siet ^q hier is de Christus, of ²⁷ daer, en gelooft het niet.

26 Namelick, na de verwoestinge Ierusalems tot de voleyndinge der werelt, van dewelcke hy begint te spreken aen het 29 vers.

q Marc. 13.21. Luce 21.8.

27 Gr. hier.

24

^r Want daer sullen valsche Christi, ende valsche propheten opstaen, ende sullen groote ²⁸ teeckenen ende wonderheden doen, alsoo dat sy ²⁹ (indien het mogelick ware) oock de uytverkorene souden verleyden.

r Deut. 13. vers 1. 2.Thess. 2.11.

28 Gelijck van den Antichrist betuyght wort, 2.Thess. 2.9. Apocal. 13.11, etc.

29 Dit wort geseght niet mogelick te zijn, niet ten aensien van de wille ofte kracht der uytverkorene in haer selven: maer ten aensien van de onveranderlickheyt van het besluyt Godts over haer, ende van sijne krachtige bewaringe tegen de verleydinge, volgens sijne beloften, die hem niet en konnen berouwen. Siet Ioan. 10.28. Rom. 8.29, 30. 1.Petr. 1.5.

25

Siet ick hebbe [het] u voorseght.

[fol. 13v]

26

^s Soo sy dan tot u sullen seggen, Siet hy is in de woestijne, en gaet niet uyt: Siet [hy is] in de binnenkameren, en gelooft het niet.

s Luce 17.23.

27

Want gelijck de blicksem uyt gaet ³⁰ van het Oosten, ende schijnt ³¹ tot het Westen, ³² alsoo sal oock de toekomste des Soons des menschen wesen.

30 Gr. van den opgangh, namelick der sonne.

31 Gr. ondergangh.

32 Namelick, met groote snelheyt ende klaerheyt.

28

^t Want ³³ alwaer het doode lichaem sal zijn, daer sullen de arenden vergadert worden.

t Iob 39.33. Luce 17.37.

33 Van dit spreeckwoort, by den Hebreen gebruyckelick, siet Iob 39.33. ende wort hier mede geleert, dat waer Christus met sijn lijden ende sterven oprechtelick gepredickt wort, de geloovige haer aldaer sullen vergaderen, gelijck oock deselve in het laetste oordeel tot Christum sullen vergadert worden, om altijt by hem te blijven, 1.Thess. 4. versen 16, 17. Ioan. 17. vers 24. Sommige verstaen dit spreeckwoort van de verwoestinge des Iodischen volcks, het welck door het aes soude verstaen worden, ende de Romeynen door de arenden: gelijck de Chaldeen by Habak. 1.8.

29

Ende ^v terstont na ³⁴ de verdruckinge dier dagen, sal de sonne verduystert worden, ende de mane en sal haer schijnsel niet geven, ende de sterren sullen van den hemel vallen, ende ³⁵ de krachten der hemelen sullen ³⁶ beweeght worden.

v Iesa. 13.10. Ezech. 32.7. Ioël 2.31. ende 3.15. Marc. 13.24. Luce 21.25.

34 Namelick, die de tyrannen ende de Antichrist de Kercke Godts sullen hebben aengedaen.

35 D. de krachtige of stercke hemelen.

36 Namelick, gelijck de zee op ende neder gedreven wort.

30

^x Ende alsdan sal in den hemel verschijnen ³⁷ het teecken des Soons des menschen: ende dan sullen alle de geslachten der aerde ^{y 38} weenen, ende sullen den Sone des menschen sien komende op de wolcken des hemels, met groote kracht ende heerlickheyt.

x Dan. 7.10. Matth. 16.27. ende 25.31. ende 26.64. Marc. 13.26. ende 14.62. Luce 21.27. Actor. 1.11. 2.Thess. 1.10. Apoc. 1.7.

37 D. de teeckenen sijner heerlickheyt, waer mede hy in de wolcken verschijnen sal. Siet Marc. 13. vers 26. Luce 21.27.

y Apoc. 1.7.

38 Of, weeklagen. Gr. van benauwtheyt op de borst slaen.

31

Ende hy sal sijne Engelen uytsenden met ^z een basuyne van groot ³⁹ geluyt, ende sy sullen sijne uytverkorene ⁴⁰ by een vergaderen uyt de vier winden, van [het een] uyterste der hemelen tot [het ander] uyterste der selve.

z 1.Corinth. 15.52. 1.Thess. 4.16.

39 Gr. stemme. Anders, met een basuyne ende groot geluyt.

40 D. uyt alle vier hoecken of gewesten der werelt by een brengen, diese uyt hare verheerlickte lichamen ende andersins sullen onderkennen.

32

^a Ende leert van den vijgeboom dese gelijckenisse: Wanneer sijnen tack nu ⁴¹ teer wort, ende de bladeren uytspruyten, soo weet ghy dat de somer na by is.

a Marc. 13.28. Luce 21.29.

41 Ofte, sappigh, wanneer het sap ofte groeysel daer in komt.

33

Alsoo oock ghylieden, wanneer ghy alle dese dingen sult sien, soo weet dat ⁴² [het] na by is voor de deure.

42 Ofte, hy, namelick Christus, met sijne toekomste.

34

Voorwaer ick segge u, ⁴³ dit geslachte en sal geensins ⁴⁴ voorby gaen, tot dat alle dese dingen sullen geschiet zijn.

43 Namelick, des Iodischen volcks: ofte dese eeuwe.

44 Ofte, vergaen.

35

^b De hemel ende de aerde sullen ⁴⁵ voorby gaen, maer mijne woorden en sullen geensins voorby gaen.

b Marc. 13.31. Psalm 102.27. Iesa. 51.6. Hebr. 1.11.

45 Ofte, vergaen. Hoe dit geschieden sal wort verklaert 2.Petr. cap. 3. vers 10.

36

^c Doch van dien dagh ende ure en weet niemant, oock niet de Engelen der hemelen, dan mijn Vader alleen.

c Marc. 13.32. Actor. cap. 1. vers 7.

37

^d Ende gelijck de dagen Noë [waren,] alsoo sal oock zijn de toekomste van den Soon des menschen.

d Genes. 6.2. Luce 17.26. 1.Petr. 3.20. 2.Petr. 2.5.

38

Want gelijck sy waren in de dagen voor de suntvloet, ⁴⁶ etende ende drinckende, trouwende ende ten houwelicke uytgevende, ^e tot den dagh toe, in welcken Noë in de Arke gingh:

46 Dat is, sorgelooslick ende vleeschlick levende sonder vreese Godts, Iude vers 12.

e Gen. 7. vers 7.

39

Ende en bekenden het niet tot dat de suntvloet quam, ende haer alle wech nam: alsoo sal oock zijn de toekomste des Soons des menschen.

40

^f Alsdan sullender twee op den acker zijn, de een sal ⁴⁷ aengenomen, ende de ⁴⁸ ander sal ⁴⁹ verlaten worden.

f Luce 17.34. 1.Thess. 4.17.

47 47 Namelick, van Godt onder sijne uytverkorene.

48 Gr. de een.

49 Namelick, met de verworpene in de eeuwige verdoemenisse.

41

Daer sullen twee [vrouwen] ⁵⁰ malen in den meulen, de eene sal ⁴⁷ aengenomen, ende de andere sal verlaten worden.

50 Ofte, malen in het meulenhuys. Het malen ende backen plach in die landen veel gedaen te worden by de vrouwen, ofte slavinnen, die daer toe queernen ofte hantmeulens gebruyckten.

47 47 Namelick, van Godt onder sijne uytverkorene.

42

^g Waeckt dan, want ghy en weet niet in welcke ure uwe Heere komen sal.

g Matth. cap. 25. vers 31. Marc. cap. 13. vers 33. Luce 12.40. ende 21.36.

43

^h Maer weet dit, dat soo ⁵¹ de heere des huys geweten hadde ⁵² in welcke nachtwake de dief komen soude, hy soude gewaeckt hebben, ende en soude sijn huys niet hebben laten doorgraven.

h Luce 12.39. 1.Thess. 5.2. 2.Petr. 3.10. Apoc. 3.3. ende 16.15.

51 Ofte, huysvader.

52 Dat is, in wat deel des nachts, die in vier nachtwaken gedeelt wiert. Siet Matth. 14.25.

44

Daerom zijt oock ghy bereyt, want [kolom] in welcke ure ghy het niet en meynt, sal de Sone des menschen komen.

45

ⁱ Wie is dan de getrouwe ende voorsichtige ⁵³ dienstknecht, den welcken sijn Heere over sijne dienstboden gestelt heeft, om henlieden [haer] voedsel te geven ter rechter tijt.

i Matth. 25.21. Luce 12.42.

53 By desen dienstknecht worden voornamelick vergeleecken de Apostelen, ende Dienaers des Euangeliums, die de geestelicke spijse der zielen uytdeelen.

46

Saligh is die dienstknecht, welcken sijn Heere komende sal vinden ⁵⁴ alsoo doende.

54 Namelick, gelijck hy hem bevolen heeft.

47

Voorwaer ick segge u, dat hy hem sal setten ⁵⁵ over alle sijne goederen.

55 Ofte, over al wat hy heeft.

48

Maer soo die quade dienstknecht in sijn herte soude seggen, Mijn Heere vertoeft te komen:

49

Ende soude beginnen [sijne] mede-dienstknechten te ⁵⁶ slaen, ende te eten ende te drincken met de dronckaerts:

56 D. overlast aen te doen.

50

Soo sal de Heere deses dienstknechts komen ten dage, in welcken hy [hem] niet en verwacht, ende ter ure die hy niet en weet.

51

Ende sal hem ⁵⁷ afscheyden, ende sijn deel setten met ⁵⁸ de geveynsde. ^k Daer sal weeninge zijn, ende knersinge der tanden.

57 And. in tween houwen. Sommige meynen dat hier gesien wort op sulcke sware straffen, daer van men leest 1.Sam. 15.33. ende Dan. 3.29. Doch uyt het gene volght schijnt dat het verstaen wort van de afscheydinge van sijn huysgesin, om daer na gestraft te worden.

58 Dat is, die wel voor de oogen harer meesters schijnen haer te quijten, maer in haer afwesen het tegendeel doen.

k Matth. 8.12. ende 13.42. ende 22.13. ende 25.30. Luce 13.28.