Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiij. Capittel.

1 Christus vermaent sijne toehoorders, dat sy sullen volgen het gene de Schriftgeleerde ende Pharizeen uyt Mose haer leeren, ende niet hare wercken. 5 Beschrijft der selver geveynstheyt ende eergierigheyt. 8 ende vermaent de sijne sich daer van te wachten, ende na nedrigheyt te staen. 13 Verkondight het wee achtmael over de Pharizeen ende Schriftgeleerde, om verscheydene hare boose stucken, als namelick datse den hemel sloten voor de menschen. 14 der weduwen huysen op aten. 15 quade Ioden-genooten maeckten. 16 verkeerdelick leerden sweeren by den tempel, altaer, ende hemel. 23 kleyne dingen vertiendden ende het swaerste van de wet nalieten. 25 datse het buytenste reynighden ende niet het herte. 27 de gewittede graven gelijck zijnde. 29 Datse der ouder Propheten graven optimmerden, ende de nieuwe sochten te dooden. 37 Klaeght over de harneckigheyt der stadt Ierusalem, ende voorseght haren ondergangh.

1

DOe sprack Iesus tot de scharen ende tot sijne discipelen,

2

Seggende, ^a De Schriftgeleerde, ende de Pharizeen ¹ zijn geseten op den stoel Mosis:

a Nehem. 8.4.

1 D. sy zijn daer toe geroepen ende gestelt om de wet Mosis den volcke voor te lesen ende te verklaren, Actor. 13. vers 15. ende 15.21.

3

^b Daerom ² al wat sy u seggen dat ghy houden sult, houdt [dat] ende doet [het,] maer en doet niet na hare wercken: ^c want sy seggen ’t, ende en doen ’t niet.

b Deut. 17.19. Malach. 2.6.

2 Namelick, uyt de wet Mosis ende de Propheten: want andersins ’t gene sy daer tegen ofte buyten leerden, noemt Christus den suerdeessem der Pharizeen, ende vermaent sijne discipelen haer daer van te wachten, Matth. c. 16. versen 6, 12.

c Rom. 2.19.

4

^d Want sy ³ binden lasten die swaer zijn ende qualick om dragen, ende leggense op de schouderen der menschen, maer sy en willen die met haren vinger niet verroeren.

d Luce 11.46. Actor. 15.10. Iesa. 10.1.

3 Een gelijckenisse genomen van bussels ofte packen van verscheydene dingen die men te samen bindt om yemant op de schouderen te leggen om te dragen.

5

Ende alle hare wercken doen sy ^e om van de menschen gesien te worden. Want sy maken ^f hare ⁴ gedenck-cedels breedt, ende maken de ⁵ zoomen van hare kleederen groot.

e Matth. 6.5.

f Deut. 6.8. ende 22.12.

4 Gr. Phylacteria, dat is, bewaer-cedels, welcke waren briefkens ofte cedelkens van pargament, waer op de wet Godts ofte eenigh deel der selve geschreven stont, die sy aen hare voorhoofden ende armen bonden, om te schijnen de gedachtenisse der wet altijt voor oogen te hebben, ende meynden daer in te volgen het gene Godt beveelt Exod. 13. versen 9, 16. Deut. 6.8.

5 Dit waren frangien met blaeuwe snoerkens aen de hoecken van de opperste kleederen, diese volgens de wet, Num. c. 15 vers 38. Deut. c. 22. vers 12. moestmen dragen om daer door te gedencken aen de hemelsche leere der wet.

6

^g Ende sy beminnen de voor-aensittinge in de maeltijden, ende de voorgestoelten in de Synagogen.

g Marc. 12.38, 39. Luce 11.43. ende 20.46.

7

Oock de begroetingen op de merckten ende van de menschen ^h genaemt te worden ⁶ Rabbi, Rabbi.

h Iacob. 3.1.

6 Dit is een Hebreeusch woort beteeckenende yemant die in geleertheyt ende aensien uytsteeckt, ende meer is dan andere, Dat is, Meester, Meester.

8

Doch ghy en sult niet ⁷ Rabbi genaemt worden, want een is uw’ ⁸ Meester, [namelick] Christus: ende ghy zijt alle broeders.

7 Het gebruyck van dese, als oock van de volgende tijtelen, en wort niet simpelick verboden, want den Propheten ende Apostelen deselve somtijts wel toegeschreven worden, maer de ydele eere ende heerschappije ofte meesterschap over het geloove ende conscientie van andere, die sy daer inne sochten, vers 11.

8 Gr. voorganger, leydsman, ofte, leydsmeester. Want hy alleen is de eenige Wetgever, ende onse opperste Propheet, die in saken het geloove ende den Godtsdienst aengaende alleen moet gehoort ende gevolght worden, Matth. 17.5. ende die den wegh der saligheyt niet alleen aenwijst, maer oock selve met sijn exempel volmaecktelick voorgaet, Hebr. 2.10. ende 12.2.

9

Ende en sult niemant uwen vader noemen op der aerden: ⁱ want ⁹ een is uw’ vader, [namelick] die in de hemelen is.

i Malach. 1.6.

9 Overmits wy van hem alleen ons wesen ende onderhoudinge na lichaem ende ziele oorspronckelick hebben, van hem alleen alles goets moeten verwachten, ende op hem alleen vertrouwen.

10

Noch ghy en sult niet meesters genoemt worden: want ¹⁰ een is uw’ Meester [namelick] Christus:

10 D. voorganger. Siet vers 8.

11

^k Maer de ¹¹ meeste van u sal uw’ dienaer zijn.

k Matth. 20.26.

11 Gr. meerder, ofte, grooter.

12

^l Ende wie hemselven verhoogen sal, [die] sal vernedert worden: ende wie hemselven sal vernederen, [die] sal verhooght worden.

l Iob 22.29. Prov. 29.23. Luce 14.11. ende 18.14. Iacob. 4.6, 10. 1.Petr. 5.5.

13

^m Maer wee u ghy Schriftgeleerde ende Pharizeen, ghy geveynsde: Want ghy sluyt het Koninckrijck der hemelen voor de menschen, overmits ghy [daer] niet in en [kolom] gaet, noch ¹² de gene die ingaen souden, niet en laet in gaen.

m Luce 11.52.

12 Of, de ingaende, dat is, die op den wegh zijn om de leere des Euangeliums aen te nemen, belet ghy soo veel in u is, datse niet voort en gaen.

14

ⁿ Wee u ghy Schriftgeleerde ende Pharizeen, ghy geveynsde: Want ghy eet de huysen der weduwen op, ende [dat] onder ¹³ den schijn ¹⁴ van lange te bidden. Daerom sult ghy te ¹⁵ swaerder oordeel ontfangen.

n Marc. 12.40. Luce 20.47. 2.Tim. 3.6. Tit. 1.11.

13 Ofte, deckmantel.

14 Dat is, onder schijn van devotie ende voor haer te bidden, berooft ghy haer van hare middelen. Siet oock 2.Tim. 3.6. Ofte, onder een schijn ofte tot eenen deckmantel, zijt ghy lange biddende.

15 Gr. overvloediger.

15

Wee u ghy Schriftgeleerde ende Pharizeen, ghy geveynsde: Want ghy omreyst zee ende ¹⁶ lant om een ¹⁷ Iodegenoot te maken: ende als hy het geworden is, soo maeckt ghy hem een ¹⁸ kint der hellen, tweemael meer dan ghy [zijt.]

16 Gr. het drooge, Genes. 1.10.

17 Gr. Proselyton. Dat is, een aenkomelingh, die namelick van de Heydensche religie hem begeeft tot de Ioodsche, gelijck daer was Nicolaus een aenkomelingh van Antiochien, Act. 6.5. siet 1.Chron. 2.55. Ezech. 14.7. Actor. cap. 2. vers 10.

18 Gr. soon. Dat is, weerdigh der helscher verdoemenisse, 2.Sam. 12.5.

16

Wee u ghy blinde leydslieden, die segget, Soo wie gesworen sal hebben by den tempel, ¹⁹ dat en is niet: maer soo wie gesworen sal hebben by het gout des tempels, ²⁰ die is schuldigh.

19 D. dat en geldt niet, ofte die en is niet gehouden te betalen ’t gene hy met sulcken eedt belooft heeft.

20 D. die is gehouden te betalen sijne belofte.

17

²¹ Ghy dwase ende blinde: want welck is meerder, het gout, ofte de tempel die het gout heylight?

21 Christus en kent hier mede niet voor goet de eeden by de creaturen gedaen, maer toont alleen hoe verkeerdelick sy daer van oordeelden, ende de conscientien der menschen qualick onderrichteden.

18

Ende soo wie gesworen sal hebben by den altaer, dat en is niet: maer soo wie gesworen sal hebben by ²² de gave, die daer op is, die is schuldigh.

22 D. offerande. siet Matth. 5.24.

19

Ghy dwase ende blinde: want wat is meerder, de gave, of ^o den altaer die de gave heylight?

o Exod. 29.37.

20

Daerom wie sweert by den altaer, die sweert by den selven, ende by al wat daer op is.

21

^p Ende wie sweert by den tempel, die sweert by den selven, ende by dien ²³ die daer in woont.

p 1.Reg. 8.13. 2.Chron. 6.1, 2.

23 Ofte, die den selven bewoont. Hoe Godt in den tempel woont, siet 1.Reg. 8. vers 27.

22

^q Ende wie sweert by den hemel, die sweert by den throon Godts, ende by dien die daer op sit.

q 2.Chron. 6.33. Iesa. 66.1. Matth. 5.34. Actor. 7.49.

23

^r Wee u ghy Schriftgeleerde ende Pharizeen, ghy geveynsde, want ghy ²⁴ vertient ²⁵ de munte, ende de dille, ende het komijn, ^s ende ghy laet na ²⁶ het swaerste der wet, [namelick] ²⁷ het oordeel, ende ²⁸ de barmhertigheyt, ende ²⁹ het geloove. ^t Dese dingen moest men doen, ende de andere niet nalaten.

r Luce 11.42.

24 Dat is, tienden geeft, ofte leert dat men daer van tienden moet geven.

25 Het Griecks woort Hedyosmos heeft sijnen naem van soet ofte wel riecken.

s 1.Sam. 15.22. Hos. 6.6. Mich. 6.8.

26 D. de gewichtighste stucken.

27 D. het gene dat recht ende billick is.

28 D. de wercken der liefde.

29 D. getrouwigheyt in alle handelingen met de menschen.

t Matth. 9.13. ende 12.7.

24

Ghy blinde leydslieden, die ghy ³⁰ de mugge uytzijget, ende den kemel doorswelget.

30 Ofte, een mugge kleynset, ende eenen kemel doordrinckt. Dit is een gemeen spreeck-woort tegen de gene die in het kleyn nauwe sien, ende het groote niet en achten.

25

^v Wee u ghy Schriftgeleerde ende Pharizeen, ghy geveynsde: want ghy reynight het buytenste des drinckbekers ende des schotels, maer van binnen zijnse vol ³¹ van roof ende onmatigheyt.

v Luce 11.39.

31 Dat is, vol van spijse ende dranck met onrechtveerdigheyt verkregen, ende met onmatigheyt gebruyckt.

26

Ghy blinde Pharizeer ³² reynight eerst ^x dat binnen in den drinckbeker ende de schotel is, op dat oock het buytenste der selve reyn worde.

32 Dat is, laet af van onrechtveerdigheyt ende onmatigheyt, waer door uwe spijse ende dranck ontreynight was, soo sullen uwe schotelen ende drinckbekers oock reyn zijn.

x Tit. 1.15.

27

Wee u ghy Schriftgeleerde ende Pharizeen, ghy geveynsde: want ghy zijt ^y de wit-geplaesterde graven gelijck, die van buyten wel schoon schijnen, maer van binnen zijnse vol dootsbeenderen ende aller onreynigheyt.

y Actor. 23.3.

28

Alsoo oock schijnt ghy wel den menschen van buyten rechtveerdigh, maer van binnen zijt ghy vol geveynstheyt ende ongerechtigheyt.

29

^z Wee u ghy Schriftgeleerde ende Pharizeen, ghy geveynsde: want ghy bouwt de graven der Propheten op, ende verciert de ³³ graf-teeckenen der rechtveerdige.

z Luce 11.47.

33 Dat is, de gebouwen die over de graven boven de aerde tot gedachtenisse der overledene opgerecht worden, die men tomben noemt.

30

Ende segget, Indien wy ³⁴ ten tijden onser vaderen hadden geweest, wy en

34 Gr. in de dagen.

[fol. 13r]

souden met haer geen gemeenschap gehadt hebben ³⁵ aen het bloet der Propheten.

35 Gr. in het bloet, D. in het bloetvergieten ofte dooden.

31

Aldus getuyght ghy [tegen] u selven, ^a dat ghy ³⁶ kinderen zijt der gene die de Propheten gedoot hebben.

a Actor. 7.51. 1.Thess. 2.15.

36 Gr. sonen.

32

Ghy [dan] oock ³⁷ vervult de mate uwer vaderen.

37 D. gaet soo vry voort, volget ende voleyndight uwer vaderen boosheyt in het dooden der Propheten, tot dat u de verdiende straffe sal over komen.

33

^b Ghy ³⁸ slangen, ghy adderen gebroetsels, hoe soudt ghy de ³⁹ helsche verdoemenisse ontvlieden?

b Matth. 3.7.

38 Siet Rom. c. 3. vers 13, etc.

39 Gr. het oordeel der helle.

34

^c Daerom siet ^d ick sende tot u Propheten, ende Wijse, ende ⁴⁰ Schriftgeleerde, ende uyt den selven sult ghy [sommige] dooden ende kruycigen, ende [sommige] uyt den selven sult ^e ghy geesselen in uwe Synagogen, ende sultse vervolgen van stadt tot stadt.

c Luce 11.49.

d Matth. 10 16. Luce 10.3. Ioan. 16.2. Actor. 7.52.

40 Dit woort wort hier genomen voor oprechte Leeraers, hoedanigen Schriftgeleerde Ezras is geweest, Ezra 7.6. Matth. 13.52.

e Matth. 10.17. Actor. 5.40.

35

Op dat op u kome alle het rechtveerdige ⁴¹ bloet, dat vergoten is op der aerden, ^f van het bloet des rechtveerdigen Abels af tot op ^g het bloet Zacharie des soons ⁴² Barachie, welcken ghy gedoot hebt tusschen den tempel ende den altaer.

41 D. de straffen om al het bloetvergieten der rechtveerdige, gelijck Matth. cap. 27. vers 25. want de kinderen die het quaet exempel van harer ouders misdaden volghden, worden der selver sonde ende straffe deelachtigh, Exod. 20.5.

f Genes. 4.8. Hebr. 11.4.

g 2.Chron. 24.21.

42 Dese wort oock Iochannan genaemt 1.Chron. 6.9. ende Iojada, 2.Chron. cap. 24. vers 22. ende hier Barachias. Ende is dese Zacharias een van de laetste Propheten geweest, wiens doot of vermoorden in het Oude Testament met namen verhaelt wort, ende wiens bloet, gelijck oock het bloet Abels tot Godt om wrake geroepen heeft.

36

Voorwaer segge ick u, alle dese dingen sullen komen over dit geslachte.

37

^h Ierusalem, Ierusalem, ghy die de Propheten doodet, ende ⁱ steenight die tot u gesonden zijn: ^k Hoe menighmael hebbe ick ⁴³ uwe kinderen willen by een vergaderen, gelijckerwijs een hinne hare kieckenen by een vergadert onder de vleugelen, ende ghylieden ⁴⁴ en hebt niet gewilt.

h Luce 13.34.

i Matth. 21.35, 36.

k Psalm 17.8. ende 91.4.

43 D. uwe inwoonders.

44 Dat is, ghy hebt sulcks altijt gesocht te verhinderen, siet vers 13. ende nochtans heeft Christus tegen haren danck alle de sijne uyt haer vergadert, Iesa. cap. 1. vers 8. Rom. cap. 9. vers 29.

38

^l Siet uw’ huys ⁴⁵ wort u woest gelaten.

l Psalm 69. vers 26. Iesai. 1.7. Ierem. 7.34. Mich. 3.12. Actor. 1.20.

45 Dat is, sal verwoest worden ende verwoest blijven: het welck ontrent veertigh jaren daer na door de Romeynen geschiet is.

39

Want ick segge u, ghy en sult my van nu aen niet sien, ⁴⁶ tot dat ghy seggen sult, ^m Gezegent ⁴⁷ [is] hy die komt in den name des Heeren.

46 Namelick, ten uytersten dage wanneer hy in sijne heerlickheyt sal komen ten oordeel, ende sy als dan sullen moeten bekennen dat hy de gezegende des Heeren, dat is, de ware Messias, is, Apoc. cap. 1. vers 7. Siet oock Matth. 26.64.

m Psalm 118.26.

47 Ofte, zy.