Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxij. Capittel.

1 De gelijckenisse van een bruyloft, tot welcke de eerstgenoodde weygerden te komen. 8 ende worden daerom andere in hare plaetse genoodt. 11 onder dewelcke een, verschijnende sonder bruyloftskleet, uytgeworpen wort. 15 Christus antwoort

[fol. 12r]

op de vrage der Pharizeen ende Herodianen, of men den Keyser mach schattinge geven. 23 Op de vrage der Sadduceen van de vrouwe die seven mannen gehadt hadde: ende hy bewijst tegen haer de opstandinge uyt den dooden. 35 verklaert welck het grootste gebodt in de wet zy. 41 ende dat de Messias niet alleen Davids sone, maer oock sijn Heere is.

1

ENde Iesus antwoordende sprack tot haer wederom door gelijckenissen, seggende,

2

^a Het Koninckrijck der hemelen ¹ is gelijck ² een seker Koningh, die sijnen sone een ³ bruyloft bereyt hadde.

a Luce 14.16. Apocal. 19.7.

1 Door dese gelijckenisse wort voor oogen gestelt de groote ondanckbaerheyt der Ioden, die van Godt door de predicatie des Euangeliums tot de gemeenschap sijns Soons ende der saligheyt geroepen zijnde, deselve veracht hebben, ende daerom swaerlick gestraft ende verworpen souden worden: ende dat de Heydenen daer na in hare plaetse souden worden geroepen.

2 Gr. een mensche die een Koningh was, dat is, Godt de Vader.

3 D. de genadige ende geestelicke gemeynschap met Christo ende de eeuwige saligheyt.

3

Ende sondt sijne ⁴ dienstknechten uyt om de ⁵ genoodde ter bruyloft ⁶ te roepen, ende sy en wilden niet komen.

4 Namel. de Propheten ende trouwe Priesters.

5 Namel. de Ioden.

6 D. te halen.

4

Wederom sondt hy ⁷ andere dienstknechten uyt, seggende, seght den genoodden, Siet, ick hebbe mijn middaghmael bereyt, mijn ossen, ende de gemeste [beesten] zijn geslachtet, ende alle dingen zijn ⁸ gereedt, komt tot de bruyloft.

7 Namel. de Apostelen, Euangelisten, ende andere Leeraren des Heyligen Euangeliums.

8 Alsoo Christus nu in den vleesche gekomen was om het werck der saligheyt dadelick te volbrengen.

5

Maer sy [sulcks] niet achtende zijn henen gegaen, dese tot sijnen acker, gene tot sijne koopmanschap.

6

Ende de andere grepen sijne dienstknechten, deden [haer] smaetheyt aen, ende dooddense.

7

Als nu de Koningh [dat] hoorde, wiert hy toornigh, ende sijne ⁹ krijghsheyren sendende heeft die dootslagers vernielt, ende hare stadt in brant gesteken.

9 Welcke de Romeynen zijn geweest, die Godt heeft gebruyckt, om dese straffe haer aen te doen, hoewel sy sulcks niet voor en hadden, gelijck Ies. cap. 10. vers 7.

8

Doe seyde hy tot sijne dienstknechten, De bruyloft is wel bereyt, doch de genoodde en waren ’t ¹⁰ niet weerdigh.

10 Siet Actor. 13. vers 46.

9

Daerom gaet op de ¹¹ uytgangen der wegen, ende ¹² soo vele als ghyder sult vinden, roept’se tot de bruyloft.

11 Of, weghscheydingen, D. in alle deelen ende landen der werelt, Rom. 10. vers 18.

12 D. van allerley soorten, sonder onderscheyt.

10

Ende deselve dienstknechten uytgaende op de wegen, vergaderden alle die sy vonden, beyde quade ende goede, ende de bruyloft wiert vervult met aensittende [gasten.]

11

Ende als de Koningh ingegaen was om de aensittende [gasten] te ¹³ oversien, sagh hy aldaer een mensche niet gekleet [zijnde] met een ¹⁴ bruylofts-kleet.

13 Namel. als het uyterste oordeel sal gehouden worden. Siet vers 13.

14 Dit bruylofts-kleet is Christus met sijne gerechtigheyt, aengenomen door een waer geloove, het welck door de wercken der liefde krachtigh is ende betoont wort, Rom. 13. vers 14. Gal. cap. 3. versen 26, 27. Apoc. cap. 19. vers 8.

12

Ende seyde tot hem, ¹⁵ Vrient, hoe zijt ghy hier ingekomen, geen bruylofts-kleet [aen] hebbende? Ende hy ¹⁶ verstomde.

15 Gr. geselle.

16 Namelick, als een die gemuylbandt is.

13

Doe seyde de Koningh tot ¹⁷ de dienaers, Bindet sijne handen ende voeten, neemt hem wech, ende werpt [hem] uyt in de ¹⁸ buytenste duysternisse: ^b Daer sal zijn weeninge ende knersinge der tanden.

17 Namel. die aen de tafel dienden: waer door verstaen worden de Engelen. Siet Matth. c. 13. versen 41, 42.

18 Siet hier van Matth. 8.12.

b Matth. 8.12. ende 13.42. ende 24.51. ende 25.30. Luce 13.28.

14

¹⁹ Want ^c vele zijn geroepen, maer weynige uytverkoren.

19 Dit besluyt siet niet alleen op desen eenen, die als een exempel is van alle huychelaren, maer oock op de menighte der gene die te voren genoodt zijnde sulcks hebben veracht.

c Matth. 20.16.

15

^d Doe gingen de Pharizeen henen ende hielden t’samen raet, hoe sy hem verstricken souden ²⁰ in [sijne] reden.

d Marc. 12.13. Luce cap. 20. vers 20.

20 Ofte, met hare reden. Siet Marc. 12.13.

16

Ende sy sonden uyt tot hem hare discipelen met de ²¹ Herodianen, seggende, Meester, wy weten dat ghy waerachtigh zijt, ende den wegh Godts in der waerheyt leert, ende na niemant en vraeght: want ghy en siet den ²² persoon der menschen niet aen.

21 Sommige oude Leeraers meenen, dat dese Herodianen eene bysondere secte waren, die een mengelinge uyt de Iodische ende Heydensche religie, van Herodes de Groote ingevoert, toestonden ende navolghden. Het welck over een komt met Marc. cap. 8. vers 15. Andere meenen datse oock hovelingen ofte dienaers waren van Herodes Antipas, die dese schattingen voor den Keyser vergaderden, ende aen de gene die sulcke schattinge souden weygeren, ofte ontkennen geoorloft te zijn, de handen sloegen: het welck uyt de woorden Luce cap. 20. vers 20. afgenomen wort.

22 Gr. aengesicht, dat is, de uyterlicke gestaltenisse ofte gelegentheyt des menschen, gelijck daer is macht, rijckdom, maeghschap, ofte diergelijcke.

17

Seght ons dan, Wat dunckt u? is het geoorloft den Keyser ²³ schattinge te geven ofte niet?

23 Ofte, cijns.

18

Maer Iesus bekennende hare boosheyt, seyde, [kolom]

19

Ghy geveynsde, wat versoeckt ghy my? Toont my den ²⁴ schattinghpenningh. Ende sy brachten hem eenen penningh.

24 Dit was een stuck gelts van de Romeynen genaemt Denarius, gelijck in het laetste van dit vers uytgedruckt wort, daer op des Roomschen Keysers beelt ende naem gemunt was: welcke, ende geen andere munte, men tot schattinge geven moeste, op dat daer door soude blijcken, dat sy onder de heerschappije des Roomschen Rijcks stonden: gelijck sy oock plachten de schattinge des tempels te betalen met eenen halven sikel des Heylighdoms, op welcken stont aen de eene zijde, den sikel Israëls, ende op de ander zijde, het heylige Ierusalem. Van den Denarius, siet Matth. 18.28.

20

Ende hy seyde tot haer, Wiens is dit beelt ende het opschrift?

21

Sy seyden tot hem, Des Keysers. Doe seyde hy tot haer, ^e Geeft dan den Keyser dat des Keysers is, ende Gode dat Godts is.

e Matth. 17.25. Rom. 13.7.

22

Ende sy dit hoorende verwonderden haer: ende hem verlatende, zijn sy wech gegaen.

23

^f Te dien selven dage quamen tot hem de ²⁵ Sadduceen, die seggen datter geen opstandinge en is, ende vraeghden hem,

f Marc. 12.18. Luce 20.27. Actor. 23.8.

25 Van de secte der Sadduceen siet breeder Actor. 23.8.

24

Seggende, Meester, ^g Moses heeft geseght, Indien yemant sterft geen ²⁶ kinderen hebbende, soo sal sijnen broeder des selven wijf ²⁷ trouwen, ende sijnen broeder zaet verwecken.

g Deut. 25.5.

26 Dat is, sonen: overmits hy moeste sijnen broeder zaet verwecken, dat sijns broeders name soude voeren, ende sijn erfgenaem wesen, Deut. 25.5, 6.

27 Gr. uyt recht des swagerschaps tot een huysvrouwe nemen.

25

Nu waren daer by ons seven broeders, ende de eerste [een wijf] getrouwt hebbende, sterf, ende dewijle hy geen zaet en hadde, soo liet hy sijn wijf voor sijnen broeder.

26

Desgelijcks oock de tweede, ende de derde, tot den ²⁸ sevenden toe.

28 Gr. tot de seven toe.

27

Ten laetsten na allen is oock de vrouwe gestorven.

28

In de opstandinge dan, wiens wijf sal sy wesen van die seven? want sy hebbense alle gehadt.

29

Maer Iesus antwoordde ende seyde tot haer, Ghy dwaelt, niet wetende de Schriften, noch de kracht Godts.

30

Want in de opstandinge en ²⁹ nemen sy niet ten houwelicke, noch en ³⁰ worden niet ten houwelicke uytgegeven: ^h maer sy zijn ³¹ als Engelen Godts in den hemel.

29 Nam. de mannen.

30 Nam. de vrouwen.

h 1.Ioan. 3.2.

31 Niet ten aensien van het wesen, maer aengaende het houwelick, ende de natuerlicke eygenschappen deses verganckelicken levens. Siet 1.Cor. 15.44. Phil. 3.21.

31

Ende wat aengaet de opstandinge der dooden, en hebt ghy niet gelesen het gene van Godt tot u-lieden gesproken is, die daer seght,

32

ⁱ Ick ben ³² de Godt Abrahams, ende de Godt Isaacs, ende de Godt Iacobs? Godt en is niet een Godt der doode maer der levende.

i Exod. 3.6.

32 Yemants Godt te zijn, is yemant de eeuwige saligheyt na lichaem ende ziele te willen geven. Siet Psal. 33.12. en 144. vers 15. waer uyt volght, dat dese Patriarchen na de ziele by Godt leefden (het welck dese Sadduceen oock ontkenden, Actor. 23.8.) ende oock na hare lichamen opstaen souden ende eeuwighlick leven: overmits hy een Godt, niet alleen van een deel van haer, maer van hare geheele persoonen, genaemt wort.

33

Ende de scharen [dit] hoorende ^k wierden verslagen over sijne leere.

k Matth. 7.28.

34

^l Ende de Pharizeen gehoort hebbende dat hy den Sadduceen den mont gestopt hadde, zijn te samen by een vergadert.

l Marc. 12.28.

35

^m Ende een uyt haer, [zijnde] een Wetgeleerde, heeft gevraeght, hem versoeckende, ende seggende,

m Luce 10.25.

36

Meester, welck is het ³³ groot gebodt in de wet?

33 D. grootste.

37

Ende Iesus seyde tot hem, ⁿ Ghy sult lief hebben den Heere uwen Godt met geheel uw’ herte, ende met geheel uwe ziele, ende met geheel uw’ ³⁴ verstant.

n Deut. 6.5. ende 10.12. ende 30.6. Luce 10.27.

34 Ofte, gedachte, dat is, overlegginge des verstants.

38

Dit is het eerste, ende het groot gebodt.

39

Ende het tweede desen gelijck, [is:] ^o Ghy sult uwen naesten lief hebben als u selven.

o Levit. 19.18. Marc. 12.31. Rom. 13.9. Galat. 5.14. Ephes. 5.2. 1.Thess. 4.9. Iacob. 2.8.

40

Aen dese twee geboden hanght ³⁵ de gantsche wet ende de Propheten.

35 Dat is, hier in als in een hooftsomme zijn alle geboden van de wet ende verklaringen der Propheten over deselve vervattet. Siet Rom. cap. 13. vers 10. 1.Timoth. cap. 1. vers 5.

41

^p Als nu de Pharizeen t’samen vergadert waren, vraeghde haer Iesus,

p Marc. 12.35. Luce 20.41.

42

Ende seyde, Wat dunckt u van ³⁶ de Christus, Wiens sone is hy? Sy seyden tot hem, Davids [sone.]

36 Dat is, van den beloofden Messias, ofte gesalfde.

43

Hy seyde tot haer, Hoe noemt hem dan David ³⁷ in den Geest, [sijnen] Heere, seggende,

37 Dat is, door den Heyligen Geest gedreven zijnde. Siet 2.Petr. 1.21.

[fol. 12v]

44

^q De Heere heeft geseght tot mijnen Heere, Sit aen mijne ³⁸ rechter [hant,] tot dat ick uwe vyanden sal geset hebben tot een voet-banck uwer voeten?

q Psalm 110.1. Actor 2.34. 1.Corinth. 15.25. Hebr. 1.13. ende 10.13.

38 Van de rechter hant siet Matth. 20. vers 21.

45

³⁹ Indien hem dan David noemt [sijnen] Heere, hoe is hy sijn Sone?

39 Siet hier van de verklaringe Luce cap. 20. vers 44.

46

Ende niemant en konde hem een woort antwoorden: noch niemant en durfde hem van dien dage aen [yet] meer vragen.