Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xiij. Capittel.

1 Christus stelt sijne toehoorderen voor verscheyden gelijckenissen, daer van d’eerste is van een zaeijer, wiens zaet op verscheyden plaetsen valt. 10 Verklaert sijnen discipelen d’oorsake, waerom hy in gelijckenissen spreeckt. 18 Leght sijnen discipelen deselve gelijckenisse uyt. 24 Voeght daer by de gelijckenisse van het onkruyt tusschen de terwe. 31 Van het mostaertzaet. 33 Van den suerdeessem. 36 Leght uyt de gelijckenisse van het onkruyt. 44 Doet daer by de gelijckenisse van den verborgen schat. 45 Van den koopman die peerlen soeckt. 47 Van ’t vischnet. 52 Van een Schriftgeleerde die uyt sijnen schat nieuw ende oudt voortbrenght. 54. Komt in sijn vaderlant, daer hy niet veel geacht en wort.

1

^a ENde te dien dage Iesus uyt den huyse gegaen zijnde, sat by de ¹ zee.

a Marc. 4.1. Luce 8.4, 5.

1 Namel. de Galileesche zee by Capernaum.

2

Ende tot hem vergaderden vele scharen, soo dat hy ^b in een schip gingh ende neder sat, ende alle de schare stont op den oever.

b Luce 5.3.

3

Ende hy sprack tot haer vele dingen door ² gelijckenissen, seggende, Siet een zaeijer gingh uyt om te zaeijen:

2 Gr. Parabolen, welcke zijn soodanige gelijckenissen, wanneer eenige saken historischer wijse, als ofse onder de menschen geschiet waren, verhaelt worden, ende yet anders, dat geestelick is, daer door verstaen wort. Doch worden oock wel somwijlen breeder genomen voor allerley gelijckenissen, leeringen, ende treffelicke spreucken. siet vers 35.

4

Ende als hy zaeyde viel een deel [zaets] by den wegh: ende de vogelen quamen, ende aten dat selve op.

5

Ende een ander [deel] viel op steenachtige [plaetsen,] daer het niet veel aerde en hadde, ende het ³ gingh terstont op, om dat het geen diepte van aerde en hadde.

3 Dat is, wies ofte sproot op.

6

Maer als de sonne opgegaen was, soo is ’t verbrant geworden, ende om dat het geen wortel en hadde, is het verdort.

7

Ende een ander [deel] viel in de doornen: ende de doornen ⁴ wiessen op, ende verstickten het selve:

4 Gr. klommen op.

8

Ende een ander [deel] viel in de goede aerde, ende gaf vrucht, het een hondert, het ander sestigh, ende het ander dertigh [vout.]

9

⁵ Wie ooren heeft om te hooren, die hoore.

5 Dat is, die van Godt, den geest des verstants ontfangen heeft., die lette hier op met aendacht, 2.Corinth. 3.5.

10

^c Ende de discipelen tot hem komende seyden tot hem, Waerom spreeckt ghy tot haer door gelijckenissen?

c Marc. 4.10. Luce 8.9.

11

Ende hy antwoordende seyde tot haer, ^d Om dat het u ⁶ gegeven is, de verborgentheden des Koninckrijcks der hemelen te weten, maer ^e dien en is t ⁷ niet gegeven.

d 2.Corinth. 3.14.

6 Namelick, van Gode, uyt genade, na sijn welbehagen, Galat. c. 1. vers 15. Matth. 16.17.

e Matth. 11.25.

7 Want het Euangelium is bedeckt den genen die verloren gaen, 2.Cor. 4. vers 3.

12

^f Want wie ⁸ heeft, dien sal gegeven worden, ende hy sal overvloedelick hebben: maer wie niet en heeft, van dien sal genomen worden oock ⁹ dat hy heeft.

f Matth. 25.29. Marc. 4.24, 25. Luce 8.18. ende 19.26.

8 Namel. de beginselen des Salighmakenden geloofs, ende deselve door de kracht des H. Geests waer neemt.

9 D. het gene hy meynt ofte schijnt te hebben. Gelijck Lucas verklaert Cap. 8. vers 18. Siet oock Matth. 25.29.

13

Daerom spreke ick tot haer door gelijckenissen, om dat sy siende niet en sien, ende hoorende niet en hooren, noch oock verstaen.

14

Ende in haer wort de prophetie Iesaie ¹⁰ vervult, die seght, ^{11 g} Met het gehoor sult ghy hooren, ende geensins verstaen: ende siende sult ghy sien, ende geensins bemercken.

10 Of, weder vervult: alsoo het gene Iesaias eertijts geseght heeft tot de hardtneckige Ioden sijnes tijts, wederom in dese hardtneckige Ioden noch eens vervult wort.

11 Het gene hier voor seggens wijse geseght wort, is by Iesaiam gebiedens wijse gestelt, om Godts oordeel over dit hartneckigh volck beter uyt te drucken, gelijck het hier oock soude konnen genomen worden. Siet voorder verklaringe van dit alles, Iesa. 6.9, etc.

g Iesa. 6.9. Marc. 4.12. Luce 8.10. Ioan. 12.40. Actor. 28.26. Rom. 11.8.

15

Want het herte deses volcks is ¹² dick geworden, ende sy hebben met den ooren swaerlick gehoort: ende hare oogen hebben sy toegedaen, op dat sy niet t’eeniger tijt met den oogen en souden sien, ende

12 Namelick, van vettigheyt, Actor. 28.27.

[fol. 7v]

met den ooren hooren, ende met der herten verstaen, ende haer bekeeren, ende ick haer genese.

16

^h Doch uwe oogen zijn ¹³ saligh, om dat sy sien, ende uwe ooren om dat sy hooren.

h Luce 10.23. Ioan. 20.29. 1.Petr. 1.8.

13 Ofte, geluckigh.

17

Want voorwaer ick segge u, ⁱ dat vele Propheten ende rechtveerdige hebben begeert te sien de dingen ¹⁴ die ghy siet, ende en hebben [se] niet gesien: ende te hooren die dingen die ghy hoort, ende en hebben [se] niet gehoort.

i 1.Petr. 1.10.

14 Namelick, den Messiam in den vleesche gekomen, ende sijn ampt uytvoerende. siet Ioan. 8.56. Actor. 26.6, 7.

18

^k Ghy dan hoort de gelijckenisse van den zaeijer.

k Marc. 4.13. Luce 8.11.

19

Als yemant ¹⁵ dat woort des ^l Koninckrijcks hoort, ende niet en verstaet, soo komt ¹⁶ de boose, ende ruckt wech ’t gene in sijn herte gezaeyt was. Dese ¹⁷ is de gene die by den wegh ¹⁸ bezaeyt is.

15 Dat is, de Leere des Euangeliums waer door Christus sijn Rijck oprecht, Matth. 9.35.

l Matth. 4.23.

16 D. de duyvel.

17 Dat is, wort beteeckent door de gene, etc.

18 D. het zaet ontfangen heeft.

20

Maer die in steenachtige [plaetsen] bezaeyt is, dese is de gene die ’t woort hoort, ende dat terstont met ¹⁹ vreughden ontfanght.

19 Dese vreught ontstaet uyt de kennisse der Euangelische Leere, ende aengenaemheyt van de beloften der selve: hoewel haer herte noch steenachtigh blijft, D. dat de hardigheyt des selven, door den Geest Godts noch niet en is wech genomen.

21

Doch hy en heeft ²⁰ geen wortel in hemselven, maer is voor eenen tijt: ende als verdruckinge of vervolginge komt, om des woorts wille, soo wort hy terstont ge-ergert.

20 D. geen recht ende vast vertrouwen op Christum, waer door wy met Christo als met eenen vasten gront onser saligheyt vereenight worden, Hebr. 3. vers 14. ende van hem het sap des levens trecken, Rom. 11.17, 20.

22

^m Ende die in de doornen bezaeyt is, dese is de gene die het woort hoort, ende de sorghvuldigheyt deser werelt, ende de verleydinge des rijckdoms ²¹ verstickt het woort, ende het ²² wort onvruchtbaer.

m Matth. 19.23. Marc. 10.23. Luce 18.24. 1.Timoth. 6.9.

21 Dat is, verhindert den voortgangh van de kracht des woorts.

22 Of, en brenght geen vrucht.

23

Die nu in de ²³ goede aerde bezaeyt is, dese is de gene die het woort hoort ende verstaet, die oock ²⁴ vrucht draeght, ende voort brenght, de een hondert, de ander sestigh, ende de ander dertigh [vout.]

23 D. die het in een goet ende fijn herte ontfangen, Luce 8. vers 15. het welck een mensche van hemselven niet en heeft, maer door de kracht des Geests Godts ontfanght, Actor. 16. vers 14.

24 N. het ware geloove ende oprechte liefde, Matt. 21.43.

24

Een ander gelijckenisse heeft hy haer voorgestelt, seggende, Het Koninckrijck der hemelen is gelijck een mensche, die goet zaet zaeyde in sijnen acker.

25

Ende als de menschen sliepen, quam sijnen vyant ende zaeyde ²⁵ onkruyt midden in de terwe, ende gingh wech.

25 Gr. Zizania, het welck sommige meynen dat een Arabisch woort is, beteeckenende voornamelick een seker soorte van onkruyt, dat men brantkoorn noemt, het welck sonder schade van de terwe niet wel en kan uytgewiedet worden.

26

Doe het nu [tot] kruyt opgeschoten was, ende vrucht voortbracht, doe openbaerde hem oock het onkruyt.

27

Ende de dienstknechten van den heere des huys gingen ende seyden tot hem: Heere, en hebt ghy niet goet zaet in uwen acker gezaeyt: van waer heeft hy dan dit onkruyt?

28

Ende hy seyde tot haer, Een vyandigh mensche heeft dat gedaen. Ende de dienstknechten seyden tot hem, Wilt ghy dan dat wy henen gaen, ende dat selve vergaderen?

29

Maer hy seyde, Neen, op dat ghy het onkruyt vergaderende, oock mogelick met het selve de terwe niet ²⁶ uyt en treckt.

26 Gr. uytwortelt.

30

²⁷ Laetse beyde te samen opwassen tot den oogst, ende in den tijt des oogsts sal ick tot de maeijers seggen, Vergadert eerst dat onkruyt, ende bindt het in busselen, om het selve te verbranden: ⁿ maer de terwe brenght te samen in mijne schuere.

27 Hier mede wil Christus niet wech nemen het ampt der Overheyt in ’t straffen der boose, Rom. cap. 13. vers 4. noch der Kercke in ’t oeffenen der discipline, 1.Cor. 5.7. maer geeft te kennen, dat men daer inne voorsichtigheyt moet gebruycken, ende dat de hypocriten ende boose, niet en konnen geheel geweert worden, overmits sy van de ware geloovige somwijlen niet wel en konnen onderscheyden worden, gelijck het brantkoorn van het goede koorn, als het eerst opkomt, qualick kan onderscheyden worden.

n Matth. 3.12.

31

²⁸ Een ander gelijckenisse heeft hy haer voorgestelt, seggende, ^o Het Koninckrijck der hemelen is gelijck het mostaertzaet, het welck een mensche heeft genomen, ende in sijnen acker gezaeyt:

28 Met dese twee gelijckenissen wijst Christus aen de kracht van sijn woort, het welck, hoewel het in ’t begin kleyn ende veracht scheen, nochtans daer na sich soude wijt uytbreyden ende de geheele werelt doordringen, Rom. 10.18.

o Marc. 4.30. Luce 13.18.

32

Het welcke wel het minste is onder alle de zaden: maer wanneer het opgewassen is, dan is ’t het meeste van de moeskruyden: ende het wort een boom, alsoo dat de vogelen des hemels komen ende nestelen in sijne tacken.

33

Een andere gelijckenisse sprack hy tot haer, [seggende,] ^p Het Koninckrijck der [kolom] hemelen is gelijck een suerdeessem, welcke een vrouwe nam ende verberghde in drie ²⁹ maten meels, tot dat het geheel gesuert was.

p Luce 13.20, 21

29 Gr. Sata. siet daer van Genes. 18.6.

34

^q Alle dese dingen heeft Iesus tot de scharen gesproken door gelijckenissen: ende ³⁰ sonder gelijckenisse en sprack hy tot haer niet.

q Marc. 4.33.

30 Namel. op dien tijt, ende in dese ende andere predicatien.

35

Op dat vervult soude worden, dat gesproken is door den Propheet, seggende, ^r Ick sal mijnen mont opdoen door gelijckenissen: Ick sal ³¹ voortbrengen dingen die ³² verborgen waren van de grontlegginge der werelt.

r Psalm 78.2.

31 Ofte, overvloedelick voortbrengen. Gr. uytwellen, gelijck een fonteyne haer water doet.

32 D. sulcke leeringen, die altijt in haer selven verborgentheden zijn geweest, maer evenwel in Godts woort voorseght ende geopenbaert: gelijck ’t alsoo oock Psal. 78. vers 2. genomen wort.

36

Doe nu Iesus de scharen [van hem] gelaten hadde, gingh hy na huys. Ende sijne discipelen quamen tot hem, seggende, Verklaert ons de gelijckenisse van het onkruyt des ackers.

37

Ende hy antwoordende seyde tot haer, Die het goet zaet zaeyt, is ³³ de Sone des menschen.

33 Namelick, soo door hemselven, als door sijne Apostelen ende getrouwe Leeraers, Ephes. c. 4. versen 11, 12.

38

Ende de acker is de werelt: ende het goede zaet zijn ³⁴ de kinderen des Koninckrijcks: ende het onkruyt zijn de kinderen des boosen.

34 D. die niet alleen uyterlicke leden zijn van Christi rijck, gelijck Matth. 8.12. maer oock ware ende levendige leden.

39

Ende de vyant die het selve gezaeyt heeft, is de duyvel: ende ^s de oogst is de voleyndinge der werelt: ende de maeijers zijn de Engelen.

s Apoc. 14.15. Ioël 3.13.

40

Gelijckerwijs dan het onkruyt vergadert, ende met vyer verbrant wort, alsoo sal het [oock] zijn in de voleyndinge deser werelt.

41

De Sone des menschen sal sijne Engelen uytsenden, ende sy sullen uyt sijn Koninckrijck vergaderen alle ³⁵ de ergernissen, ende de gene die de ongerechtigheyt doen:

35 D. menschen die een ergerlick leven geleyt hebben.

42

Ende sullen deselve in den ³⁶ vyerigen oven werpen: ^t daer sal weeninge zijn ende knersinge der tanden.

36 Gr. oven des vyers, D. de helle. Het schijnt dat in dese wijse van spreken gesien wort op de grouwelicke straffen des vyers, die eertijts gebruyckelick waren. siet Dan. 3. vers 6.

t Matth. 8.12. ende 22.13. ende 24.51. ende 25.30. Luce 13.28.

43

^v Dan sullen de rechtveerdige blincken, gelijck de sonne, in het Koninckrijck haers Vaders. Die ooren heeft om te hooren, die hoore.

v Dan. 12.3. 1.Corinth. 15.42.

44

³⁷ Wederom is het Koninckrijck der hemelen gelijck een schat in den acker verborgen, welcken een mensche gevonden hebbende, verberghde [dien,] ende van blijdtschap over den selven ^x gaet hy henen ende verkoopt al wat hy heeft, ende koopt dien selven acker.

37 Met dese twee gelijckenissen wijst Christus aen de uytnemende weerdigheyt van de leere ende beloften des Euangeliums: mitsgaders den yver ende neerstigheyt die men behoort aen te wenden om deselve te verkrijgen, alwaer het oock met schade ende verlies van alle tijdelicke dingen.

x Philip. 3.7.

45

Wederom is het Koninckrijck der hemelen gelijck een koopman die schoone peerlen soeckt:

46

Dewelcke, hebbende een peerle van groote waerde gevonden, gingh henen ende verkocht al wat hy hadde, ende kocht deselve.

47

Wederom is het Koninckrijck der hemelen gelijck een net geworpen in de zee, ende dat allerley soorten [van visschen] t’samen brenght:

48

Het welcke wanneer het vol geworden is, [de visschers] aen den oever optrecken, ende nedersittende lesen het goede uyt in [hare] vaten, maer het quade werpen sy wech.

49

Alsoo sal het in de voleyndinge der eeuwen wesen: de Engelen sullen ³⁸ uytgaen, ende de boose uyt het midden der rechtveerdige afscheyden:

38 Namelick, van Christo uytgesonden zijnde, gelijck vers 41.

50

Ende sullen deselve in den ³⁹ vyerigen oven werpen: ^y daer sal zijn weeninge ende knersinge der tanden.

39 Gr. oven des vyers, als vers 42.

y Siet vers 42.

51

Ende Iesus seyde tot haer, Hebt ghy dit alles verstaen? Sy seyden tot hem, Ia Heere.

52

Ende hy seyde tot haer: Daerom een yegelick Schriftgeleerde ⁴⁰ in het Koninckrijck der hemelen onderwesen, is ge-

40 Of, tot, D. een verstandigh ende geoeffent man in de Schrifture, een Leeraer, gelijck Esdras was. Siet Ezra 7. versen 6, 11.

[fol. 8r]

lijck een heere des huys, die uyt sijnen ⁴¹ schat nieuwe ende oude dingen voortbrenght.

41 Of, voorraet.

53

^a Ende het is geschiet als Iesus dese gelijckenissen ge-eyndight hadde, vertrock hy van daer.

a Marc. 6.1. Luce 4.16.

54

Ende gekomen zijnde in sijn ⁴² vaderlant leerde hyse in hare Synagoge, soo dat sy haer ontsetteden, ende seyden, ^b Van waer [komt] desen die wijsheyt ende die krachten.

42 Namel. Nazareth, daer hy opgevoedt was, ende sijne vrienden woonden. siet Luce 4.16.

b Marc. 6.2.

55

^c Is dese niet de sone des ⁴³ timmermans? ende is sijne moeder niet genaemt Maria, ende sijn ⁴⁴ broeders Iacobus ende Ioses, ende Simon ende Iudas?

c Ioan. 6.42.

43 Namelick, Iosephs, die sy meenden (doch verkeerdelick) dat sijn vader was. siet Luce 3.23. Ioan. 6.42.

44 D. bloetverwanten: want Iacobus ende Ioses waren sonen van de suster van Christi moeder: gelijck men kan sien Ioa. 19.25. Vergeleken met Matth. 27.56. en Marc. 15.40.

56

Ende sijne susters zijnse niet alle by ons? Van waer [komt] dan desen dit alles?

57

Ende sy wierden aen hem ge-ergert. Maer Iesus seyde tot haer, ^d Een Propheet en is niet onge-eert dan in sijn vaderlant, ende in sijn huys.

d Marc. 6 4. Luce 4.24. Ioan. 4.44.

58

Ende hy en heeft aldaer niet vele krachten gedaen, ⁴⁵ van wegen haer ongeloove.

45 Om dat sy van wegen haer ongeloove, hem de krancken niet toe en brachten.