Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

1 De Apostelen op den Sabbath aren pluckende worden van Christo verantwoort. 9 Christus geneest een dorre hant op den Sabbath, ende verdedight het selve. 14 Ontwijckt de lagen der Pharizeen, ende geneest allerley kranckheden. 16 Verbiedt sulcks ruchtbaer te maken, om de prophetie Iesaie te vervullen. 22 Werpt eenen duyvel uyt eenen blinden ende stommen, ende wederleght de lasteringen der Pharizeen. 31 Spreeckt van de sonde in den Heyligen Geest. 36 ende van de reeckenschap die de mensche sal moeten geven van alle ydele woorden. 38 Geeft den Pharizeen geen ander teecken als het teecken Ione. 41 ende stelt tegen hare hardtneckigheyt het exempel der Niniviten ende der Koninginne uyt het Zuyden. 43 Leert door gelijckenisse van uytgeworpene ende wederkomende onreyne geesten, hoe het haer gaen sal. 46 ende wie sijne rechte broeder, suster, ende moeder zijn.

1

^a IN dien tijt gingh Iesus op eenen ¹ Sabbathdagh door het gezaeyde, ende sijne discipelen hadden honger, ende begonden aren te plucken ende te eten.

a Marc. 2.23. Luce 6.1. Deuter. 23.25.

1 Gr. Sabbathen.

2

Ende de Pharizeen [dat] siende seyden tot hem, Siet uwe discipelen doen ^b dat niet en is geoorloft te doen, op ² den Sabbath.

b Exod. 20.10.

2 De Pharizeen bestraften de discipelen Christi, niet om datse uyt eens anders gezaeyde aren pluckten, want dat was door de wet geoorloft, Deuter. 23. vers 25. maer datse sulcks deden op den Sabbath.

3

Maer hy seyde tot haer, En hebt ghy niet gelesen wat David gedaen heeft, doe hem hongerde, ende haer die met hem [waren?]

4

Hoe dat hy gegaen is in ³ het Huys Godts, ende de ^{c 4} toonbrooden gegeten heeft, die hem niet geoorloft waren te eten, noch oock haer die met hem [waren,] ^d maer den Priesteren alleen.

3 D. den Tabernakel, die doen ter tijt tot Nobe was. Siet 1.Sam. 21.6.

c 1.Sam. 21.6.

4 Gr. brooden der voorlegginge: Hebr. des aengesichts, namelick des Heeren. Wat dit voor brooden geweest zijn, ende wat men met deselve dede, siet Lev. cap. 24. vers 5, etc.

d Exod. 29.33. Levit 24.9.

5

^e Of en hebt ghy niet gelesen in de Wet, dat de Priesters den Sabbath ⁵ ontheyligen in den tempel, op de Sabbathdagen, ende [nochtans] ⁶ onschuldigh zijn?

e Numer. 28.9.

5 D. sulcke wercken doen, die den Sabbath ontheyligen souden, indien Godt deselve tot sijnen dienst niet bevolen en hadde.

6 D. daer aen niet en misdoen.

6

Ende ick segge u, dat ^f een ⁷ meerder dan de tempel hier is.

f 2.Chron. 6.18.

7 Want Christus was de Heere des tempels, ende de sake selve door den tempel afgebeelt ende beteeckent, Malach. 3.1. Ioan. cap. 2. vers 19.

7

Doch soo ghy geweten haddet, wat het zy, ^g Ick wil barmhertigheyt ende [kolom] ⁸ niet offerande, ghy en soudt de onschuldige niet veroordeelt hebben.

g Hose. 6.6. Mich. 6.8. Matth. 9.13. ende 23.23.

8 Siet hier voren Matth. 9.13.

8

^h Want de Sone des menschen is een ⁹ Heere oock van den Sabbath.

h Marc. 2.28. Luce 6.5.

9 D. heeft macht om orden te stellen over de wercken des Sabbaths.

9

ⁱ Ende van daer voortgaende, quam hy in hare Synagoge.

i Marc. 3.1. Luce 6.6.

10

Ende siet daer was een mensche, die een dorre hant hadde, ende sy vraeghden hem, seggende, ^k Is ’t oock geoorloft op de Sabbathdagen te genesen? (op dat sy hem mochten beschuldigen.)

k Luce 14.3.

11

Ende hy seyde tot haer, Wat mensche salder zijn onder u, die een schaep heeft, ende soo dat selve op eenen Sabbathdagh ^l in een gracht valt, [die] het selve niet en sal aengrijpen ende uytheffen?

l Exod. 23.4. Deuter. 22.4.

12

^m Hoe veel ¹⁰ gaet nu een mensche een schaep te boven? Soo is het dan op de Sabbathdagen geoorloft ¹¹ wel te doen.

m Genes. 1.27.

10 Gr. verschilt van een schaep.

11 D. wercken der liefde te oeffenen.

13

Doe seyde hy tot dien mensche, Streckt uwe hant uyt; ende hy strecktese uyt, ende sy wert herstelt gesont gelijck de andere.

14

ⁿ Ende de Pharizeen uytgegaen zijnde hielden t’samen raet tegen hem, hoe sy hem ¹² dooden mochten.

n Marc. 3.6. Ioan. 5.18. ende 10.39. ende 11.53.

12 Gr. verderven, of, vernielen.

15

Maer Iesus [dat] wetende ^o vertrock van daer, ende vele scharen volghden hem, ende hy genasse alle.

o Matth. 10.23.

16

^p Ende geboodt haer scherpelick dat sy hem niet openbaer maken en souden.

p Matth. 9.30. Luce 5.14.

17

Op dat vervult soude worden ’t gene gesproken is door Iesaiam den Propheet, seggende,

18

^q Siet mijnen ¹³ knecht, welcken ick verkoren hebbe, mijnen beminden, in welcken mijn ziele een welbehagen heeft. Ick sal mijnen Geest op hem leggen, ende hy sal het ¹⁴ oordeel den Heydenen verkondigen.

q Iesai. 42.1. Matth. 3.17. ende 17.5. Marc 1.11. Coloss. 1.13. 2.Petr. 1.17.

13 Christus wort een knecht des Vaders genaemt, om dat hy de gedaente eens dienstknechts aengenomen heeft, Phil. 2.7. ende dat den raet des Vaders van onse verlossinge door hem uytgevoert is, Iesa. 53.10, 11. Siet oock de aent. op Iesa. 42.1.

14 D. de salighmakende leere, ofte ware Godtsdienst, ende wat daer toe behoort.

19

Hy en sal niet twisten, noch ¹⁵ roepen, noch daer en sal niemant sijne stemme op de straten hooren.

15 Namelick, uyt eergierigheyt ofte twistgierigheyt.

20

¹⁶ Het ¹⁷ gekroockte riet en sal hy niet verbreken, ende het roockende ¹⁸ lemmet en sal hy niet uytblusschen, tot dat hy ¹⁹ het oordeel sal ²⁰ uytbrengen tot overwinninge.

16 D. hy en sal de verslagene gemoederen, ende de swackgeloovige niet verstooten, maer met alle toegenegentheyt ontmoeten.

17 Of, gepletterde.

18 Gr. vlas, om dat de lemmeten ofte wiecken daer van gemaeckt wierden.

19 D. sal met de waerheyt sijner leere krachtelick doordringen, tot dat deselve d’overhant behoude.

20 Of, te voorschijn brengen. Gr. uytstooten, uytwerpen.

21

Ende in sijnen name sullen de Heydenen hopen.

22

^r Doe wiert tot hem gebracht een van den duyvel beseten, [die] ²¹ blint ende stom [was,] ende hy genas hem, alsoo dat de blinde ende stomme, beyde sprack ende sagh.

r Matth. 9.32. Luce 11.14.

21 D. dien de duyvel het gebruyck der oogen ende tonge benomen hadde.

23

Ende alle de scharen ontsetteden haer, ende seyden, ^s Is niet dese de Sone Davids?

s Ioan. 4.29.

24

Maer de Pharizeen [dit] gehoort hebbende seyden, ^t Dese en werpt de duyvelen niet uyt, dan door ²² Beelzebul, den Oversten der duyvelen.

t Matth. 9 34. Marc. 3.22. Luce 11.15.

22 Siet hier boven cap. 10. vers 25.

25

Doch Iesus kennende hare gedachten, seyde tot haer, Een yeder Koninckrijck, dat tegen hemselven verdeelt is, wort verwoest: ende een yeder stadt, ofte huys, dat tegen hemselven verdeelt is, en sal niet bestaen.

26

Ende indien de satan den satan uytwerpt, soo is hy tegen hemselven verdeelt: hoe sal dan sijn Rijck bestaen?

27

Ende indien ick door Beelzebul de duyvelen uytwerpe, door wien werpense dan uwe ²³ sonen uyt? Daerom sullen die uwe rechters zijn.

23 Hier door worden verstaen ofte de discipelen Christi, die in sijnen name duyvelen uytwierpen, Luce 10.17. ofte eenige andre Ioden, die oock somwijlen sulcks deden. Siet Luce 9.49.

28

Maer indien ick door den Geest Godts de duyvelen uytwerpe, soo is dan het Koninckrijck Godts tot u gekomen.

29

Ofte hoe kan yemant in ’t huys eens stercken in komen, ende sijne ²⁴ vaten ontrooven, ’t en zy dat hy eerst den stercken ge-

24 Dat is, huysraet ofte goet. Want de Hebreen noemen vaten allerley gereetschap, daer het huys mede voorsien wort.

[fol. 7r]

bonden hebbe, ende als dan sal hy sijn huys berooven.

30

Wie met my niet en is, die is tegen my: ende wie met my niet en vergadert, die verstroyt.

31

^v Daerom segge ick u, alle sonde ende lasteringe sal den menschen ^23[25] vergeven worden: maer de lasteringe ^24[26] tegen den Geest en sal den menschen ^25[27] niet vergeven worden.

v Marc. 3.28. Luce 12.10. 1.Ioan. 5.16.

23[25] Namel. indien sy haer bekeeren.

24[26] Dese sonde tegen den H. Geest is, wanneer yemant, niet uyt swackheyt ofte vreese gelijck Petrus, noch uyt onwetenheyt gelijck Paulus, d’Euangelische waerheyt versaeckt ofte bestrijt, maer deselve uyt enckelen haet ende moetwille, tegen de overtuyginge des Heyligen Geests, wederstaet, lastert, ende vervolght.

25[27] Namelick, om datse haer niet en bekeeren, noch door ’t rechtveerdigh oordeel Godts niet bekeert konnen worden. Siet Hebr. 6. vers 4.

32

^x Ende soo wie [eenigh] woort gesproken sal hebben tegen den Sone des menschen, het sal hem vergeven worden: ^y maer soo wie tegen den Heyligen Geest sal gesproken hebben, het en sal hem niet vergeven worden, ^26[28] noch in dese eeuwe noch in de toekomende.

x 1.Sam. 2.25.

y Numer. 15.30. 1.Ioan. 5.16.

26[28] D. nimmermeer, gelijck het verklaert wort Marc. 3. vers 29. noch hier noch hier namaels in het uyterste oordeel, het welck oock de toekomende eeuwe genaemt wort, Luce 18. vers 30.

33

^z Ofte ^27[29] maeckt den boom goet, ende sijne vrucht goet: ofte maeckt den boom ^28[30] quaet ende sijne vrucht quaet. Want uyt de vrucht wort de boom gekent.

z Matth. 7.18.

27[29] D. houdt ende oordeelt.

28[30] Gr. verrot.

34

^a Ghy adderen gebroedsels, hoe kondt ghy goede dingen spreken daer ghy boos zijt, ^b want uyt den overvloet des herten spreeckt de mont.

a Matth. 3.7.

b Psalm 40.11. Luce 6.45.

35

De goede mensche brenght goede dingen voort uyt den goeden schat des herten, ende de boose mensche brenght boose dingen voort uyt den boosen schat.

36

Maer ick segge u, ^c dat van elck ^29[31] ydel woort het welck de menschen sullen gesproken hebben, sy van ’t selve sullen reeckenschap geven ^d in den dage des oordeels.

c Ephes. 5.4.

29[31] Gr. ledigh, Dat is, dat geen nuttigheyt heeft tot stichtinge, Ephes. 4.29. hoe veel meer dan de lasterwoorden.

d Eccles. 12.14.

37

^e Want uyt uwe woorden sult ghy ^30[32] gerechtveerdight worden, ende uyt uwe woorden sult ghy veroordeelt worden.

e Luce 19.22. 2.Sam.1.16.

30[32] D. voor rechtveerdigh erkent ende verklaert worden.

38

^f Doe antwoordden sommige der Schriftgeleerde ende Pharizeen, seggende, Meester wy wilden van u [wel] een teecken sien.

f Matth. 16.1. Marc. 8.11. Luce 11.29. 1.Corinth. 1.22.

39

Maer hy antwoordde ende seyde tot haer, Het boos ende ^31[33] overspeligh geslachte versoeckt een teecken, ende haer en sal geen teecken gegeven worden, dan het teecken Ione des Propheten.

31[33] Ofte, ontaerdt ende verbastaert. siet Ioan. 8.39.

40

^g Want gelijck Ionas drie dagen ende drie nachten was in den buyck des walvischs, alsoo sal de Sone des menschen ^32[34] drie dagen ende drie nachten wesen in het ^33[35] herte der aerden.

g Ion. 1.17. ende 2.10.

32[34] Voor een deel der dagen worden hier genomen geheele dagen ende nachten: gelijck dat by de Hebreen gebruyckelick is. siet 1.Sam. cap. 30. vers 12. vergeleecken met vers 13. en Esth. 4.16. vergeleecken met Esth. cap. 5. vers 1. Ende soo men het neemt na de Romeynsche reeckeninge, die de dagen op de middernacht begonnen ende eyndighden, soo valt het noch klaerder.

33[35] D. binnen in de aerde, na de Hebreeusche wijse van spreken. Soo wort Tyrus geseght te liggen in het herte der zee, Ezech. 27.4.

41

^h De mannen van Ninive sullen opstaen in het oordeel met dit geslachte, ende sullen het selve ^34[36] veroordeelen: want sy hebben haer bekeert ⁱ op de predikinge Ione. Ende siet, meer dan Ionas is hier.

h Luce 11.32.

34[36] Namelick, door haer exempel.

i Ion. 3.5.

42

^k De Koninginne van ’t ^35[37] Zuyden sal opstaen in het oordeel met dit geslachte ende ’t selve veroordeelen: want sy is gekomen van de ^36[38] eynden der aerde, om te hooren de wijsheyt Salomons. Ende siet, meer dan Salomon is hier.

k 1.Reg. 10.1. 2.Chron. 9.1. Luce 11.31.

35[37] D. van Saba, 1.Reg. cap. 10. vers 1. welck zuydwaerts van Iudea gelegen was.

36[38] Dat is, van verre gelegene plaetsen.

43

^l Ende wanneer de onreyne geest van den mensche uytgegaen is, soo gaet hy door ^37[39] dorre plaetsen, soeckende ruste, ende en vindtse niet.

l Luce 11.24.

37[39] D. drooge ofte waterloose plaetsen.

44

Dan seght hy, Ick sal weder keeren in mijn huys, van waer ick uytgegaen ben: ende komende vindt hy het ledigh, met besemen gekeert, ende ^38[40] verciert.

38[40] Ofte opgeschickt.

45

Dan gaet hy henen ende neemt met hem ^39[41] seven andere geesten booser dan hy selve, ^m ende ingegaen zijnde woonense aldaer, ende het laetste des selven mensches wort erger dan het eerste. ^40[42] Alsoo sal het oock met dit boos geslachte zijn. [kolom]

39[41] Dat is, vele. Een Hebreeusche wijse van spreken.

m Hebr. 6.4, 5. ende 10.26. 2.Petr. 2.20.

40[42] Met dese gelijckenisse leert Christus, dat, wanneer een mensche door de kennisse des Euangeliums verlost is van sijne natuerlicke onwetenheyt, ende nochtans dese kennisse niet en beleeft maer onderdruckt, hy veel erger wort als te voren. Siet 2.Petr. 2.20, 21.

46

ⁿ Ende als hy noch tot de scharen sprack, siet sijne moeder ende ^41[43] broeders stonden buyten, soeckende hem te spreken.

n Marc. 3 31. Luce 8.20.

41[43] D. bloetverwanten, die by de Hebreen oock broeders genaemt worden. siet Genes. 13.8, 11.

47

Ende yemant seyde tot hem, Siet uwe moeder ende uwe broeders staen [daer] buyten, soeckende u te spreken.

48

Maer hy antwoordende seyde tot den genen die hem [dat] seyde, ^42[44] Wie is mijne moeder, ende wie zijn mijne broeders?

42[44] Christus en spreeckt hier niet uyt verachtinge sijner moeder, maer prijst alleen het geestelick maeghschap, boven het vleeschelick.

49

Ende sijne hant uytstreckende over sijne discipelen seyde, Siet mijne moeder ende mijne broeders.

50

^o Want soo wie den wille mijns Vaders doet die in de hemelen is, deselve is mijn broeder, ende suster, ende moeder.

o Ioan. 15.14. 2.Corinth. 5.16. Galat. 5.6. ende 6.15. Coloss. 3.11.