Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

1 Christus leert, hoe men moet aelmoessen geven. 5 bidden. 16 vasten. 19 wat voor schatten vergaderen. 22 hoe het verstant moet gericht zijn. 24 Dat men geen twee heeren kan dienen. 25 Dat men de sorge van lichamelicke nootdruft moet Gode bevelen. 33 ende voor al het Koninckrijcke Godts soecken.

1

HEbt acht, dat ghy uwe ¹ aelmoesse niet en doet voor de menschen, om van haer gesien te worden: anders soo en hebt ghy geenen loon by uwen Vader, die in de hemelen is.

1 ’t Griecks woort Eleemosyne, daer aelmoesse van komt, beteeckent in ’t gemeyn een werck der barmhertigheyt, ende in het bysonder de weldadigheyt tegen den armen, om dat deselve uyt medelijden moet voort komen, 1.Corinth. 13. vers 3. Sommige Griecksche boecken hebben gerechtigheyt.

2

^a Wanneer ghy dan aelmoesse doet, soo en laet voor u niet trompetten, gelijck de ² geveynsde in de Synagogen, ende op de straten doen, op datse van de menschen ge-eert mogen worden: Voorwaer segge ick u, ³ sy hebben haren loon wech.

a Rom. 12.8.

2 Gr. Hypocriten: welck woort de persoonagien in een kamerspel beteeckent, die een ander persoon vertoonen, als sy in der daet zijn.

3 Want de eere, diese soecken by de menschen, is haren loon.

3

Maer als ghy aelmoesse doet, ⁴ soo en laet uwe slincke [hant] niet weten, wat uwe rechte doet.

4 Dat is, doet het op ’t allerheymelickste, sonder roem daer door te soecken.

4

Op dat uwe aelmoesse in het verborgen zy: ende uwe Vader, die in ’t verborgen siet, die sal ’t u ⁵ in ’t ^b openbaer vergelden.

5 Namelick, dickwils hier, maer insonderheyt hier namaels in het uyterste oordeel. Siet Matth. 25.34.

b Luce 14.14.

5

Ende wanneer ghy ⁶ bidt, soo en sult ghy niet zijn gelijck de geveynsde: want die plegen geerne in de ⁷ Synagogen, ende op de hoecken der straten staende te bidden, ⁸ op dat sy van den menschen mogen gesien worden. Voorwaer ick segge u, dat sy haren loon wech hebben.

6 Namel. in ’t bysonder. Want oock de gemeene gebeden in de vergaderingen zijn Gode aengenaem, ende hebben bysondere beloften, Matth. 18.19.

7 Namelick, buyten de tijt van de gemeene gebeden.

8 Ofte, op dat sy den menschen schijnbaer zijn.

6

Maer ghy, wanneer ghy bidt, ^c gaet in uwe ⁹ binnenkamer, ende uwe deure gesloten hebbende bidt uwen Vader die in het verborgen is, ende uw’ Vader die in’t verborgen siet, sal ’t u in ’t openbaer vergelden.

c 2.Reg. 4.33. Actor. 10.4.

9 ’t Griecks woort beteeckent een plaetse ofte kamer, daer men yet wech leght ofte opsluyt.

7

Ende als ghy bidt, ^d soo en gebruyckt geen ¹⁰ ydel verhael van woorden, gelijck de Heydenen: want sy meynen dat sy door hare veelheyt van woorden sullen verhoort worden.

d 1.Reg. 18.28. Iesa. 1.15.

10 Gr. Battologia, D. wanneer eenige woorden ofte reden sonder noot of ernst dickwils verhaelt worden.

8

Wordet dan haer niet gelijck: want uw’ Vader weet wat ghy van noode hebt, eer ghy hem biddet.

9

Ghy dan biddet ¹¹ aldus: ^e Onse Vader, die ¹² in de hemelen [zijt,] uwen naem werde ¹³ geheylight.

11 Dat is, richt alle uwe gebeden na dit formulier. Niet dat wy aen dese woorden alleen ofte altijt souden gebonden zijn: want in voorvallende nooden is ’t oock wel geoorloft eenige beden verder uyt te breyden, ende oock met andere woorden uyt te drucken. Siet Ioan. cap. 17. ende Actor. 4.24.

e Luce 11.2.

12 D. in den derden hemel, 2.Cor. c. 12. vers 2. alwaer hy sijne majesteyt ende heerlickheyt allermeest openbaert, Psalm 103.19.

13 D. van ons met woorden ende wercken groot gemaeckt.

10

Uw’ ¹⁴ Koninckrijcke kome. Uwen wille geschiede gelijck ¹⁵ in den hemel [alsoo] oock op der aerden.

14 Nam. soo der genade in dese werelt, als der heerlickheyt in den hemel.

15 Nam. van de heylige Engelen, Psalm 103. versen 20, 21. ende van de salige ende volmaeckte zielen, Hebr. cap. 12. vers 23.

11

Ons’ ¹⁶ dagelicks ¹⁷ broot geeft ons heden.

16 Dat is, genoeghsaem ende noodigh tot onderhoudt onses levens voor desen dagh: ofte ons bescheyden deel, Proverb. 30.8.

17 Dat is, alle nootdruft des lichaems, Genes. 3.19.

12

Ende vergeeft ons onse ¹⁸ schulden, gelijck oock wy vergeven onse schuldenaren.

18 Dat is, sonden, Luce cap. 11. vers 4. die ons schuldigh maken aen de straffe. Siet Matth. cap. 18. vers 24.

13

Ende ¹⁹ en leyt ons niet in ²⁰ versoeckinge, maer verlost ons van den ^f boosen. Want uw’ is het Koninckrijcke, ende de kracht, ende de heerlickheyt in der eeuwigheyt, ²¹ Amen.

19 Ofte, en brenght ons niet, Dat is, geeft ons niet over.

20 Namelick, des satans, der werelt ende onses vleeschs, om ons te brengen tot sondigen, ofte tot quaet. Siet Iacob. cap. 1. versen 13, 14.

f Matth. 13.19.

21 Is een Hebreeusch woort ende soo veel te seggen als, het zy ofte werde alsoo. Ofte, het is sekerlick alsoo. Siet Deut. cap. 27. vers 15. Nehem. cap. 8. vers 7.

14

^g Want indien ghy de menschen hare misdaden vergeeft, soo sal uwe hemelsche Vader oock u vergeven.

g Marc. 11.25. Coloss. 3.13.

15

^h Maer indien ghy den menschen hare misdaden niet en vergeeft, soo en sal oock uwe Vader uwe ²² misdaden niet vergeven.

h Matth. 18.35. Iacob. 2.13.

22 Gr. misvallen, waer door allerley sonden verstaen worden.

[fol. 4r]

16

ⁱ Ende wanneer ghy ²³ vast, en toont geen droevigh gesichte, gelijck de geveynsde: want sy ²⁴ mismaken hare aengesichten, op dat sy van de menschen mogen gesien worden, als sy vasten. Voorwaer ick segge u, dat sy haren loon wech hebben.

i Iesa. 58.3. Matth. 9 14. Marc. 2.18. Luce 5.33.

23 Namel. in het bysonder. Want in gemeene nooden ofte vasten is het niet ongeoorloft droevigh gelaet te toonen, als het sonder geveynstheyt geschiet.

24 Ofte, verdonckeren, verderven.

17

Maer ghy, als ghy vast, ²⁵ salft uw’ hooft, ende wascht uw’ aengesichte.

25 Christus spreeckt hier na het gebruyck der Ioden, die in tijden van vrolickheyt haer salfden ende wiesschen, Psal. 23. vers 5. Amos 6.6. Luce 7.46.

18

Op dat het van de menschen niet gesien en werde als ghy vast, maer van uw’ Vader, die in ’t verborgen is: ende uw’ Vader, die in ’t verborgen siet, sal ’t u in ’t openbaer vergelden.

19

²⁶ Vergadert u ^k geen schatten op der aerden, daerse de motte ende ²⁷ roest verderft, ende daer de dieven doorgraven ende stelen.

26 Namel. voornamelick, ofte alsoo dat ghy daer van uw’ werck soudet maken, sonder de hemelsche recht te betrachten. Siet 1.Timoth. 6.8.

k Prov. 23.4. Iacob. 5.1. Hebr. 13.5.

27 Gr. eetinge, ineetinge.

20

Maer ^l vergadert u schatten in den hemel, daerse noch motte noch roest en verderft, ende daer de dieven niet en doorgraven, noch en stelen.

l Luce 12.33. 1.Timoth. 6.19.

21

Want waer uwen schat is, daer sal oock uw’ herte zijn.

22

²⁸ De keersse des lichaems is ^m de ooge: indien dan uwe ooge eenvoudigh is, soo sal uw’ geheel lichaem verlicht wesen.

28 Dat is, gelijck het lichaem door de ooge, soo wort des menschen doen ende laten door ’t verstant geleyt ende gericht.

m Luce 11.34.

23

Maer indien uw’ ooge ²⁹ boos is, soo sal geheel uw’ lichaem duyster zijn. Indien dan het licht dat in u is, duysternisse is, hoe groot [sal] de duysternisse [selve zijn?]

29 D. verblint ofte verdorven.

24

ⁿ Niemant en kan ³⁰ twee heeren dienen, want of hy sal den eenen haten ende den anderen lief hebben, of hy sal den eenen ³¹ aenhangen, ende den anderen verachten. Ghy en kondt niet Gode dienen ende den ³² Mammon.

n Luce 16.13.

30 Nam. die malkanderen tegen zijn.

31 Ofte, hem aen den eenen houden.

32 Is een Syrisch woort, ende beteeckent rijckdom, winste, ofte schatten, die de menschen dickmael als eenen Godt eeren ende dienen.

25

^o Daerom segge ick u: ³³ zijt niet besorght voor uw’ ³⁴ leven, wat ghy eten, ende wat ghy drincken sult: noch voor uw’ lichaem, waer mede ghy u kleeden sult. Is het leven niet meer dan het voedsel, ende het lichaem dan de kleedinge?

o Psalm 37.5. ende 55.23. Luce 12.22. Philip. 4.6. 1.Timoth. 6.8. 1.Petr. 5.7.

33 Namelick, met anghstige ende onmatige sorge, spruytende uyt kleyngeloovigheyt, ende verhinderende de sorge der saligheyt. Anders soo zijn wy oock schuldigh voor dese dingen te sorgen, 1.Timoth. 5.8.

34 Gr. ziele, waer door ’t leven beteeckent wort. siet Iob c. 2. vers 6. Matth. cap. 2. vers 20.

26

^p Aensiet de vogelen des ³⁵ hemels, dat sy niet en zaeijen, noch en maeijen, noch en versamelen in de schueren, ende uw’ hemelsche Vader voedt [nochtans] deselve: ³⁶ en gaet ghy deselve niet [seer] veel te boven?

p Iob 30.3. Psalm 147.9.

35 D. des lochts. Siet Psalm 8.9.

36 Gr. en verschilt ghy niet seer veel van deselve?

27

Wie doch van u kan met besorght te zijn ³⁷ een elle tot sijne lenghde toe doen?

37 Gr. een cubijt, D. de lenghde des arms van den elleboogh af tot het uyterste van de middelste vinger, ofte, anderhalve voet.

28

Ende wat zijt ghy besorght voor de kleedinge? Aenmerckt de lelien des velts, hoe sy wassen: sy en arbeyden niet, noch en spinnen niet:

29

Ende ick segge u dat oock Salomon in ³⁸ alle sijne heerlickheyt niet en is bekleet geweest, gelijck een van desen.

38 Leest van deselve 1.Reg. cap. 4.

30

Indien nu Godt het gras des velts, dat heden is ende ³⁹ morgen in den oven geworpen wort, alsoo bekleet, en sal hy u niet veel meer [kleeden,] ghy kleyn geloovige?

39 Dat is, dat korts daer aen verdrooght zijnde by na anders nergens toe en dient, als om daer mede de ovens te heeten.

31

Daerom en zijt niet besorght, seggende: Wat sullen wy eten? of wat sullen wy drincken? of waer mede sullen wy ons kleeden?

32

Want alle dese dingen ⁴⁰ soecken de Heydenen. Want uwe hemelsche Vader weet dat ghy alle dese dingen behoeft.

40 Namelick, met anghst ende bekommernisse, als of hare gelucksaligheyt daer inne gelegen ware.

33

^q Maer soeckt eerst het Koninckrijcke Godts, ende ⁴¹ sijne gerechtigheyt, ende alle dese dingen sullen u ⁴² toegeworpen worden.

q 1.Reg. 3.13. Psalm 37.25. ende 55.23.

41 N. Godes, gelijck uyt den Grieckschen text blijckt: Dat is, die Gode aengenaem is, voor hem bestaet, ende in den Euangelio ons geopenbaert is.

42 Gr. toegeleght, of, toegegeven, Namel. als een toemate ofte toegifte. Siet Psalm 127.2.

34

Zijt dan niet besorght tegen den morgen: want de morgen sal voor het sijne sorgen, [elcken] dagh heeft genoegh aen ⁴³ sijn selfs quaet. [kolom]

43 Dat is, quellinge, bekommernisse, ende swarigheyt, die op elcken dagh voor valt.