Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ij. Capittel.

1 Wijse komen uyt Oosten te Ierusalem. 2 Vragen na den nieuwgeboren Koningh der Ioden. 4 Welcken sy, van de plaetse sijner geboorte onderricht zijnde, tot Bethlehem gevonden ende aengebeden hebben. 12 Keeren weder na haer lant. 13 Ioseph vliedt met het kindeken na Egypten. 16 Herodes doet de jonge kinderkens dooden. 19 Ioseph komt wederom in Iudea. 22 Maer uyt vreese van Archelaus wijckt hy in Galileen, ende woont te Nazareth.

1

DOe nu Iesus ^a geboren was te Bethlehem, [gelegen] in ¹ Iudea, in de dagen des Koninghs ² Herodis, siet, [eenige] ³ Wijse van ⁴ Oosten zijn tot Ierusalem aengekomen,

a Luce 2.4.

1 Dit wort hier by gedaen, om datter noch een ander Bethlehem was, gelegen in de stamme Zabulon, ofte neder-Galileen. siet Ios. 19.15.

2 Dese was Herodes de Groote, toegenaemt Ascalonita, een Idumeer, de eerste vreemde Koningh.

3 Gr. Magi. Soo wierden by de Persen ende Meden genaemt de geleerde in allerley wetenschappen, ende voornamelick in den loop des hemels. Die wel by haer in grooten aensien waren: maer datse Koningen souden geweest zijn is niet gelooflick, gelijck hare benamingen ende alle de omstandigheden uytwijsen.

4 Dese worden geseght van Oosten gekomen te zijn, om dat dese landen oostwaerts van Iudea gelegen waren.

2

Seggende, Waer is de geborene Koningh der Ioden? Want wy hebben gesien sijne sterre in het Oosten, ende zijn gekomen om hem te aenbidden.

3

De Koningh Herodes nu [dit] gehoort hebbende, wiert ontroert, ende geheel Ierusalem met hem.

4

Ende by een vergadert hebbende alle de ⁵ Overpriesters ende ⁶ Schriftgeleerde des volcks, ⁷ vraeghde van hen, waer de Christus soude geboren worden.

5 Dese waren de Hoofden van de ordeningen der Priesters, uyt Eleazars ende Ithamars geslachte, ende waren vier en twintigh in het getal, 1.Chron. cap. 24. vers 4. ende 2.Chron. cap. 36. vers 14. van welcken allen de Hoogepriester het Overhooft was.

6 Anders, Wetgeleerde, gelijck blijckt uyt de vergelijckinge Matth. 22.35. met Marc. c. 12. vers 28. Deser ampt was de schriften Mosis ende der Propheten den volcke uyt te leggen. Siet Ezra 7. vers 6. ende Matth. 13.52. Uyt dese ende de Overpriesters te samen bestont de hooghste kerckelicke vergaderinge der Ioden.

7 D. vernam.

5

Ende sy seyden tot hem, Te Bethlehem in Iudea [gelegen.] Want alsoo is geschreven door den Propheet,

6

^b Ende ghy Bethlehem [ghy] lant Iuda, en zijt ⁸ geensins de minste onder de ⁹ Vorsten Iuda, want uyt u sal de Leytsman voort komen, die ¹⁰ mijn volck Israël weyden sal.

b Mich. 5.1. Ioan. 7.42.

8 Het woort geensins en staet by Mich. 5.1. niet, maer wort uyt den sin daer by gedaen. Want hoewel Bethlehem in grootte onder de kleynste steden was, nochtans was sy niet de minste in weerde ende achtinge, om dat David daer uyt was gesproten, Ioan. c. 7. vers 42. ende Christus daer uyt soude voort komen. Ende daerom lesen sommige in den gronttext by Micha, Zijt ghy de minste? Doch siet hier van breeder de aenteeckeninge op Mich. 5.1.

9 D. Overste over duysent, Mich. 5.1.

10 D. de gemeynte der geloovigen, welcke hy met sijn Woort ende Geest regeeren sal, als een hemelsch Koningh. siet Rom. 9.6. ende Galat. 6.16.

7

Doe heeft Herodes de Wijse heymelick geroepen, ende vernam neerstelick van haer den tijt, wanneer de sterre verschenen was.

8

Ende haer na Bethlehem sendende, seyde, Reyst henen, ende ondersoeckt neerstelick na dat kindeken, ende als ghy het sult gevonden hebben, boodtschapt het my, op dat ick oock kome, ende dat selve aenbidde.

9

Ende sy den Koningh gehoort hebbende zijn henen gereyst: ende siet de sterre, die sy in ’t Oosten gesien hadden, ¹¹ gingh haer voor, tot dat sy quam ende stont boven [de plaetse] daer het kindeken was.

11 Hier uyt blijckt dattet geen gemeene sterre des hemels gewest is, maer een bysonder geschapen licht, gelijck de vyer-colomme was, die de kinderen Israëls door de woestijne leyde.

10

Als sy nu de sterre sagen, vervreughden sy haer met seer groote vreughde.

11

Ende in het huys gekomen zijnde ¹² vonden sy het kindeken met Maria sijne [kolom] moeder: ende nedervallende hebben sy het selve aengebeden. Ende hare schatten open gedaen hebbende, brachten sy hem geschencken, ¹³ gout, ende wieroock, ende myrrhe.

12 Anders, sagen.

13 Dit waren de kostelickste dingen, die in haer lant gevonden wierden.

12

Ende door Goddelicke openbaringe vermaent zijnde in den droom, dat sy niet en souden wederkeeren tot Herodem, vertrocken sy door eenen anderen wegh weder na haer lant.

13

Doe sy nu vertrocken waren, siet de Engel des Heeren verschijnt Ioseph in den droom, seggende, Staet op ende neemt tot u dat kindeken ende sijne moeder, ende vliedt in Egypten, ende weest aldaer, tot dat ick het u seggen sal. Want Herodes sal het kindeken soecken, om het selve te dooden.

14

Hy dan opgestaen zijnde nam ’t kindeken ende sijne moeder tot hem in der nacht, ende vertrock na Egypten.

15

Ende was aldaer tot den doot van Herodes, op dat vervult soude worden het gene van den Heere gesproken is door den ^c Propheet, seggende, ¹⁴ Uyt Egypten hebbe ick mijnen Sone geroepen.

c Hose. 11.1.

14 Hoewel dese plaetse, Hose. 11.1. van de verlossinge des volcks Israëls uyt Egypten oock verstaen wort, nochtans moeste het selve mede in Christo, als ’t Hooft deses volcks vervult worden.

16

Als Herodes sagh dat hy van de Wijse ¹⁵ bedrogen was, doe wiert hy seer toornigh, ende [eenige] afgesonden hebbende, heeft ¹⁶ omgebracht alle de kinderen die binnen Bethlehem, ende in alle des selfs lantpalen [waren,] van twee jaren [oudt] ende daer onder, na den tijt dien hy van de Wijse neerstelick ondersocht hadde.

15 Gr. bespottet, namelick na sijne meyninge. Want eygentlick en hebben de Wijse hem noch bedrogen noch bespottet.

16 Dese schrickelicke kindermoort wort oock van Macrobio, een Heydensch schrijver verhaelt, Saturnal. lib. 2. cap. 4.

17

Doe is vervult geworden ’t gene gesproken is ¹⁷ door den Propheet Ieremiam, seggende,

17 Sommige griecksche boecken hebben hier oock dese woorden van den Heere.

18

^d Een stemme is ¹⁸ in Rama gehoort, geklagh, geween, ende veel gekerm: ¹⁹ Rachel beweende hare kinderen, ende en wilde niet getroost wesen, om datse niet en zijn.

d Ierem. 31.15.

18 Siet hier van de uytlegginge Ierem. cap. 31. vers 15.

19 Dewijle Rachel daer ontrent begraven was, Genes. 35. vers 19. soo worden alhier door haer verstaen de moeders van Bethlehem ende daer ontrent.

19

Doe Herodes nu gestorven was, siet de Engel des Heeren verschijnt Ioseph in den droom, in Egypten,

20

Seggende, Staet op, neemt het kindeken ende sijne moeder tot u, ende treckt in het lant Israëls: want sy zijn gestorven die ²⁰ de ziele des kindekens sochten.

20 D. leven. Siet Exod. 4.19. D. die na sijn leven stonden, om dat te benemen. Andersins wort dese wijse van spreken oock in het goede genomen, Prov. 29. vers 10.

21

Hy dan opgestaen zijnde heeft tot hem genomen het kindeken ende sijne moeder, ende is gekomen in het lant Israëls.

22

Maer als hy hoorde dat Archelaus in Iudea Koningh was, in de plaetse sijns vaders Herodis, vreesde hy daer henen te gaen: Maer door Goddelicke openbaringe vermaent in den droom is hy vertrocken in de deelen van Galileen.

23

Ende [daer] gekomen zijnde nam hy sijne woonplaetse in de stadt genaemt Nazareth: op dat vervult soude worden dat door de ^e Propheten geseght is, ²¹ dat hy Nazarenus sal geheeten worden.

e Iesa. 11.1. ende 60.21. Zach. 6.12.

21 Dit siet ofte op de plaetse Iudic. 13. versen 5, 7. alwaer van Samson als een voorbeelt Christi geseght wort, Hy sal een Nazireer, D. verloofde Godts zijn: ofte, het welcke het waerschijnlickst is, op Ies. 11.1. ende 60. vers 21. alwaer Christus Netzer, Dat is, een spruyte genaemt wort, van welck woort de stadt Nazareth haren naem heeft. Godt heeft gewilt dat Christus by gelegentheyt van dese sijne woonplaetse soude Nazarenus genaemt worden, als een spruyte die uyt sijne plaetse voor sijn Vader opwast, Ies. c. 53. vers 2. Ier. 23. vers 5. ende 33.15. Zach. 6.12.