Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

[fol. *1r]

HET NIEUWE

TESTAMENT,

OFTE

Alle Boecken des Nieuwen Verbonts onses HEEREN

JESU CHRISTI.

Door Last

Van de Hoog: Mog: HEEREN

STATEN GENERAEL

Der Vereenighde Nederlanden, ende volgens ’t besluyt van de Synode Nationael, gehouden tot DORDRECHT, in de Jaeren 1618 ende 1619,

Uyt de Oorspronckelijcke Griecksche tale in onse Nederlandtsche getrouwelick overgeset: Met nieuwe bygevoeghde Verklaringen op de duystere plaetsen, aenteeckeningen van de gelijckluydende Texten, ende oock een nieuw Register.

ENDE

Door de gemeene ordre der Nederlandtsche Kercken verbetert van Druckfauten en Misstellingen die in den eersten Druck gevonden worden.

T’ AMSTELDAM,

Gedruckt by de Weduwe wijlen Paulus van Ravesteyn:

Volgens ’t Placcaet van de Heeren Staten van Hollandt en Westvrieslandt, met consent van de Heeren Burgemeesteren deser Stede.

ANNO CIƆ. IƆ. C. LVII

[fol. *1v]

[fol. *2r]

INHOUDT des NIEUWEN TESTAMENTS.

HET woort Testament is een Latijnsch woort, waer mede overgeset wort het Griecksch woort Diatheke, het welck de Griecksche Oversetters gebruycken, om uyt te drucken het Hebreeusch woort Berith, dat is, Verbont. Ende wort daer door eygentlick verstaen het Verbont selve, dat Godt met de menschen heeft gemaeckt, om haer onder sekere conditien te geven het eeuwigh leven: welck Verbont tweederley is, het Oude ende het Nieuwe. Het Oude is ’t welck Godt gemaeckt heeft met den eersten mensche voor den val, waer in het eeuwige leven belooft wort onder conditie van eene gantsch volkomene gehoorsaemheyt, ende onderhoudinge der Wet: ende wort daerom genaemt het Verbont der VVet, het welck Godt den Israëliten wederom voor gehouden heeft, op dat sy daer uyt souden leeren verstaen, (dewijle dese conditie by alle menschen overtreden is, ende nu van geen mensche volbracht en kan worden) dat sy hare saligheyt moeten soecken in een ander Verbont, het welck het Nieuwe genaemt wort, ende daer in bestaet, dat Godt sijnen Sone tot eenen Middelaer verordineert heeft, ende het eeuwige leven belooft onder conditie dat wy in hem gelooven: ende wort genaemt het Verbont der Genade. Ende dit wort oock, ten aensien van de verscheydene bedieninge des selven aen de menschen, Oudt ende Nieuw genaemt. Het Oude is de bedieninge deses Verbonts voor de komste des Middelaers, die aen Abraham ende sijne nakomelingen, uyt sijnen zade, belooft is, ende door menigerley ceremonien, van Mose beschreven, afgebeelt. Het Nieuwe is de bedieninge des selven Verbonts na dat de Sone Godts, de Middelaer deses Verbonts, inden vleesche gekomen is, ende de versoeninge der menschen met Godt heeft te wege gebracht. Dese twee Verbonden zijn wel eenerley, wat aengaet haer wesen, overmits in beyde de vergevinge der sonden, de saligheyt, ende het eeuwigh leven belooft wort, onder conditie van in den Middelaer te gelooven: maer worden onderscheyden ten aensien van de bedieninge van beyde, die in het Nieuwe veel klaerder is, sonder voorbeelden, ende sich uytstreckt tot alle volckeren. Ende kan het Oude bequamelick genaemt worden het Testament der Beloftenisse, ende het Nieuwe, het Testament der Vervullinge. Boven dien soo worden oock gemeenlick door het Oude ende Nieuwe Testament verstaen de Boecken, in welcke de oprechtinge ende bedieninge des Verbonts beschreven worden: in welcke beteeckenisse de woorden het Nieuwe Testament, in den tijtel alhier genomen worden, ende wort gestelt tegen de Boecken der heylige Propheten, in welcke de Middelaer deses Verbonts belooft wort, ende beschreven uyt wat geslachte ende wanneer hy mensche soude worden, wat hy soude doen ende lijden, om de menschen met Godt te versoenen, ende haer de eeuwige saligheyt te verkrijgen, ende toe te brengen. Gelijck dan in de schriften des Ouden Testaments te voren geseght ende afgebeelt is, dat de Messias, ofte Middelaer, die de menschen met Godt soude versoenen, de eenighgeboren Sone Godts soude zijn, eeuwigh ende waerachtigh Godt met den Vader ende Heyligen Geest, Psalm 45.8. ende 110.1. Iesa. 9.5. Ierem. 23.6. ende 33.16. Mich. 5.1. Malach. 3.1. Ende dat hy in de volheyt des tijts de ware menschelicke nature soude aennemen van een vrouwe, ende maget, Genes. 3.15. Iesa. 7.14. uyt den geslachte Abrahams, Isaacs, Iacobs, Iudae, ende Davids, Gen. 21.12. ende 22.18. ende 49.9, 10. 2.Sam. 7.12. Iesa. 11.1. Ier. 23.5. Dat hy geboren soude worden in de stadt Bethlehem, Mich. 5.1. ten tijde als de scepter van Iuda soude wech genomen worden, Genes. 49.10. Iesa. 11.1. Dan. 9.24. Dat hy geboren zijnde, vluchten soude na Egypten, Hos. 11.1. opgevoedt worden tot Nazareth, Iesa. 11.1. ende dat hy Eliam soude hebben tot een voorlooper, die in de woestijne soude prediken, ende hem den wegh bereyden, Iesa. 40.3. Malach. 3.1. ende 4.5. Dat hy het Euangelium soude beginnen te prediken in Galileen, Iesa. 9. verss. 1, 2. Dat hy sijne Leere met vele wonderteeckenen soude bevestigen, Iesa. 35.5. Dat hy te Jerusalem sijnen ingangh soude doen, rijdende op een ezelinne, Psalm 118.25. Zachar. 9.9. Dat hy van een van sijne Discipelen soude verraden worden, Psalm 41.10. ende 55.14. Dat hy om dertigh silvere penningen soude verkocht worden, Zach. 11.12. Dat hy gegeesselt, bespott, ende bespogen soude worden, Iesa. 50.6. Dat hy als een misdadige soude gehandelt worden, Iesa. 53.12. Dat hy om onser sonden wille lijden soude, Iesa. 53.3, 4. Dat hy in sijne ziele de uyterste benaeuwtheden soude lijden, Psalm 22.2. Iesa. 53.11. Dat hy soude ghekruycight worden, Deut. 21.23. Psalm 22.17. Dat hy soude aen het kruyce bespot worden, ende met edick ende galle gedrenckt, Psal. 22.8. ende 69.22. Dat men over sijne kleederen het lot soude werpen, Psalm 22.19. Dat sijne beenderen niet en souden gebroken worden, Exod. 12.46. Psalm 34.21. Dat hy een geweldige doot soude sterven, Iesa. 53.8. Dan. 9.26. Dat hy begraven soude worden van een rijcke, Iesa. 53.9. Dat hy in ’t graf geen verrottinge en soude sien, Psalm 16.10. maer ten derden dage opstaen van den dooden, Iesa. 53.10. Ione cap. 1 vers 17. Dat hy soude opvaren ten hemel, ende aldaer sitten ter rechter hant Godts, Psalm 68 vers19. ende 110.1. Ende dat hy van daer soude senden sijnen Heyligen Geest, Ioël 2.28. Alsoo wort in de schriften des Nieuwen Testaments van de heylige Euangelisten ende Apostelen beschreven, dat dit alles vervult is in onsen Heere ende Salighmaker JESU CHRISTO. Den inhoudt dan van de Boecken des Nieuwen Testaments is, dat in deselve voornamelick beschreven wort de Persoon ende het Ampt onses Salighmakers JESU CHRISTI. Van sijnen Persoon, dat hy is waerachtigh Godt, ende een waerachtigh ende rechtveerdigh Mensche, in eenigheyt des Persoons. Van sijne Godtlicke nature wort alom betuyght, als hem toegeschreven worden, de namen van Godt, als daer is JEHOVA, eenighgeboren Sone Godts, Vorst des levens, Heere over al, Rechter der levende ende der doode, Koningh der koningen, ende Heere der heeren. Desgelijcks de Godtlicke eygenschappen, als daer zijn On-eyndelickheyt, Eeuwigheyt, Alwetenheyt, ende Almachtigheyt. Godtlicke wercken, als daer zijn de scheppinge en onderhoudinge van alle creaturen, de verkiesinge ten eeuwigen leven, instellinge des Kerckendiensts ende der Sacramenten, gevinge des Heyligen Geests, wedergeboorte, verlossinge uyt de macht des duyvels, opweckinge uyt den dooden, het oordeel des geheelen werelts, en sitten ter rechter hant Godts, waer toe oock dient de beschrijvinge van de menighvuldige mirakelen, die hy door sijne eygene kracht gedaen heeft. Ende eyndelick oock de Godtlicke eere ende dienst, namelick dat wy in hem moeten gelooven, hem aenbidden, ende in sijnen name gedoopt worden. Sijne menschelicke nature wort beschreven, als verklaert wort, dat hy ontfangen is van den Heyligen Geest, uyt den geslachte Davids, dat hy is geboren van de Maget Maria, dat hy een menschelicke ziele heeft, ende een waer menschelick lichaem, met alle natuerlicke eygenschappen van beyde: namelick dat hy heeft gehongert ende gedorst, gegeten, geslapen, dat hy vermoeyt is geweest, geweent heeft, ontroert is geweest, pijne heeft gevoelt, vertoornt en bedroeft is geweest. Sijn Ampt, waer toe

[fol. *2v]

hy van den Vader inde werelt gesonden is, wort, volgens sijnen toenaem CHRISTUS, dat is, Gesalfde, driederley beschreven, namelick sijn Prophetisch, Priesterlick, ende Konincklick Ampt. Sijn Prophetisch Ampt heeft hy bedient, soo door hemselven, als door sijne Discipelen, voornamelick twaelf, die hy tot Apostelen heeft verkoren. Selve heeft hy het Euangelium gepredickt, leerende dat hy de beloofde Messias ende Salighmaker was, ende dat de gene die de saligheyt sullen verkrijgen, in hem moeten gelooven, ende haer tot Godt bekeeren. Tot welcken eynde hy oock de wet heeft verklaert, ende van de valsche uytleggingen der Schriftgeleerde, ende Pharizeen gesuyvert. Sijne Apostelen heeft hy na sijne hemelvaert gesonden in de gantsche werelt, die alle volcken het Euangelium ende de bekeeringe tot Godt hebben gepredickt, soo met monde ende levendige stemme, als door hare Schriften ende Sendtbrieven, die een groot deel zijn van de Schriften des Nieuwen Testaments. Sijn Priesterlick Ampt heeft hy bedient wanneer hy hier op der aerden voor ons aen lichaem ende aen ziele de straffe geleden heeft die wy door onse sonden verdient hadden, ende aen het hout des kruyces geslachtet ende gedoot zijnde tot een offerande der versoeninge hemselven Gode sijnen Vader voor ons heeft opgeoffert: en dat hy nu in het Heylige der heyligen, dat is, in den hemel, in gegaen is, ende ter rechter hant des Vaders geseten zijnde, aldaer voor ons bidt. Sijn Konincklick Ampt heeft hy bedient, eensdeels hier op aerden, als hy ons van het gewelt onser vyanden door sijnen doot heeft verlost, ende tegen het selve beschut, ende behoudt, ende als hy een proefstuck van ’t selve heeft gegeven, door het uytwerpen der onreyne geesten, door het drijven van de koopers ende verkoopers uyt den tempel, ende door sijnen Konincklicken ingangh binnen Jerusalem. Eensdeels bedient hy het nu daer boven in den Hemel, sijne gemeynte met sijn woort ende Geest regeerende, ende tegen het gewelt harer vyanden beschermende: ende sijne, ende harer vyanden straffende, ende tot eene voetbanck sijner voeten werpende. Ende sal het selve ten vollen uytvoeren, als hy ten oordeele komende sijne gemeynte volkomelick sal verheerlicken, ende sijne vyanden, en alle godtloose in de eeuwige doot sal verstooten. Dit is de somma van het gene in de Schriften des Nieuwen Testaments beschreven wort, ende begrepen is. Ende worden dese Schriften des Nieuwen Testaments bequamelick afgedeelt in tweederley Boecken. Want in sommige der selve worden beschreven eenige geschiedenissen ofte historien, ende in sommige worden verhandelt eenige leerstucken der Christelicke Religie: hoewel in de historische, oock hier en daer eenige leerstucken worden verklaert, ende in de andere oock eenige historien worden verhaelt, soo wordense nochtans soo onderscheyden, ten aensien van het voornaemste dat in deselve verhandelt wort. De Historische Boecken des Nieuwen Testaments handelen, ofte van saken die geschiet zijn, ofte van saken die noch geschieden souden. De saken die geschiet zijn worden tweederley beschreven: namelick die geschiet zijn, ofte van den Heere JESU CHRISTO selve, beschreven in de vier Euangelien van de vier Euangelisten, Mattheo, Marco, Luca, Ioanne: Ofte die geschiet zijn van de Heylige Apostelen, beschreven van Luca in de Handelingen der Apostelen. De saken die noch geschieden souden, worden beschreven van Ioanne in sijne Openbaringe, in welcke te voren geseght ende beschreven wort de staet der gemeynte CHRISTI na sijne hemelvaert, tot de voleyndinge der werelt. De Boecken die leerstucken verhandelen, zijn de Sendtbrieven der Heylige Apostelen, soo des Apostels Pauli, als eeniger andere. De Apostel Paulus heeft by verscheydene gelegentheden geschreven veertien Sendtbrieven, sommige aen eenige bysondere gemeynten, namelick aen de Romeynen, aen de Corinthiers twee, aen de Galaten, aen de Ephesiers, aen de Philippensen, aen de Colossensen, aen de Thessalonicensen twee. Sommige aen particuliere persoonen, alsoo nochtans dat den inhoudt de gantsche gemeynte aengaet, aen Timotheum twee, aen Titum, ende aen Philemonem. Waer by komt de Sendtbrief tot den Hebreen, van welcke by sommige getwijffelt wort, doch sonder reden, of deselve van den Apostel Paulo geschreven is. Eenige andere Apostelen hebben oock aen de Gemeynten eenige Sendtbrieven geschreven, als Iacobus, Petrus twee, Ioannes drie, ende Iudas. Dit zijn de Schriften des Nieuwen Testaments, die alle tot dien eynde zijn geschreven, Op dat, gelijck den Euangelist Ioannes verclaert, Ioan. 20.31. wy souden gelooven dat JESUS is de CHRISTUS, de Sone Godts, ende dat wy geloovende het leven souden hebben in sijnen name.