Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

Prophetie van de sendinge Iohannis des Doopers, ende de toekomste Christi, die de huychelaers van de oprechte kinderen Godes afsonderen soude, vers 1, etc. Daer op volght een dreyginge der straffe, van wegen de menigerleije sonden, die by de Ioden in swangh gingen, 5. Eene vermaninge tot bekeeringe, ende dat sy getrouwelick hare tienden ende hef-offeren inbrengen souden, 7. Mitsgaders een klaghte over hare Godtslasterige woorden, 13. met troost aen de Godtsalige, 16.

1

^a SIet, ¹ ick sende ² mijnen Engel, die voor mijn aengesichte den wegh ³ bereyden sal: ende ⁴ snellick sal ⁵ tot sijnen tempel komen, ⁶ die Heere ⁷ dien ghylieden soeckt, te weten, ⁸ de Engel des verbonts, aen den welcken ghy lust hebt; siet hy komt, seyt de HEERE der heyrscharen.

a Matth. 11.10. Marc. 1.2. Luce 1.76. ende 7.27.

1 Dit zijn de woorden des Heeren Christi.

2 Of, mijnen bode, T.w. Ioannem den Dooper, Matth. 11. vers 10. Marc. 1.2. Luce cap. 1. vers 76. ende 7.27.

3 Hebr. ruymen sal, D. die uyt den wegh sal ruymen, wech nemen, alle beletselen, door sijne predicatie, etc. het volck bereydende ende aenleydende om Christum te ontfangen. siet Iesa. 40.3, etc. Matth. 3.3.

4 Of, haest, T.w. haest na dat Ioannes de Dooper sal gekomen zijn, ende den wegh sal bereyt hebben.

5 Dat is, Christus sal in den vleesche verschijnen in den nieuw-herbouwden tempel: waer door oock afgebeelt is sijne gemeente.

6 Ick de Heere Iesus Christus.

7 D. wiens komste ghylieden wenscht ende begeert, ofte immers voorgeeft, dat ghy na hem verlanght. De Godtsalige onder de Ioden wenschten ende hoopten op de komste des Messiae, als hares Salighmakers, Matth. 13.17. Luce 10.24.

8 T.w. Christus, die een Middelaer is des genadenverbonts tusschen Godt ende sijne Kercke. Siet 2.Cor. 5.19.

2

Maer ⁹ wie sal den dagh sijner toekomste verdragen? ende wie sal bestaen als hy verschijnt? want hy sal zijn als ’t vyer ¹⁰ eenes goutsmits, ende als ¹¹ zeepe der vollers.

9 De sin is, Wie salder sonder sonde gevonden worden, ofte soo suyver, dat hy in de proeve sal kunnen bestaen, als Christus komen sal? Daer en sal niemant zijn die des Middelaers Christi niet van noode sal hebben. siet Matth. 3. versen 10, 11, 12.

10 Hebr. eenes smelters, ofte, louteraers.

11 Andre verstaen het van vollers eerde, vol-eerde, wasch-eerde.

3

Ende hy sal sitten, louterende, ende het silver reynigende, ende hy sal ¹² de kinderen Levi reynigen, ende hy salse doorlouteren als gout, ende als silver: dan sullen sy den HEERE spijs-offer toebrengen ¹³ in gerechtigheyt.

12 D. hy sal beginnen aen de Priesters, op dat sy als lichten mogen schijnen in ’t boose ende overspelige geslachte. Doch sommige verstaen hier door de kinderen Levi, alle geloovige ende ware Christenen, die de Heere Christus tot Priesteren maeckt, om hem een geestelicke ende welbehagelicke offerhande te offeren. siet Rom. 12.1. 1.Petr. 2.5, 9. Apoc. 1.6

13 D. gelijck het Godt in sijne wet heeft ingestelt, ende van ons eyscht. siet Psalm 51.21.

4

Dan sal het spijs-offer van Iuda ende Ierusalem den HEERE ¹⁴ soet wesen, ¹⁵ als in de oude dagen, ende als ¹⁶ in de vorige jaren.

14 D. aengenaem, welbehagelick, als Ier. 6.20. Hos. 9.4.

15 Hebr. na de dagen der eeuwe, T.w. voor de Babylonische gevangenisse: Of, doe sy beter en vromer waren: Ofte, verstaet die dagen doe de vorige tempel noch in wesen was.

16 D. in de voorledene jaren.

5

Ende ick sal tot u-lieden ¹⁷ ten oordeele naderen, ende ¹⁸ ick sal een snel getuyge zijn tegen de tooveraers, ende tegen de overspeelders, ende tegen de gene ^b die valschelick sweeren, ende tegen de gene ¹⁹ die den loon des daghlooners met gewelt in houden, ^c die de weduwe, ende den weese, ende den ²⁰ vreemdelingh [het recht] verkeeren, ende ²¹ my niet en vreesen, seyt de HEERE der heyrscharen.

17 Dit past op der godtloosen woorden: als sy seyden, Waer is de Godt die straft? Cap. 2. vers 17.

18 D. ick salse van hare boosheyt overtuygen ende straffen: Gode en is niets verborgen, hy siet alles wat wy doen, ja oock al wat wy dencken, daerom kan hy ons haest overtuygen.

b Exod. 20.7.

19 Of, die den daghlooner verdrucken, of, bedriegen in sijnen loon, siet Lev. 19.13. Deut. 24.14, 15.

c Exod. 22.22. Deut. 24.17. Amos 2.7.

20 Hebr. verkeerende den vreemdelingh.

21 De vreese des Heeren is het beginsel der wijsheyt, daer ter contrarie, Godt niet vreesen, is een beginsel aller dwaesheyt.

6

Want ick de HEERE ^{d 22} en worde niet verandert: daerom en zijt ghy, ô kinderen Iacobs, niet verteert.

d Psalm 33.11. Prov. 19.21. Iesa. 14.26, 27. ende 25.1. ende 46.10.

22 De sin is, Dewijle ick goedertieren ende genadigh ben, ende sulcks altijt blijve, dat is de oorsake waerom ghy niet geheelick en zijt verteert noch uytgeroeyt geworden, gelijck ghy met uwe menighvuldige sonden wel verdient hebt, Thren. 3.22, 23. Vergel. Hab. 1.12.

7

Van uwer vaderen dagen af zijt ghy afgeweken van mijne insettingen, ende en hebtse ²³ niet bewaert: ^{e 24} Keert weder tot my, ende ick sal tot u weder keeren, seyt de HEERE der heyrscharen: maer ghy seght, ²⁵ Waer in sullen wy weder keeren?

23 D. niet onderhouden.

e Zach. 1.3.

24 Siet Zach. 1. op vers 3.

25 Als of sy wouden seggen, Wat hebben wy misdaen? of, wanneer zijn wy van u afgeweken, dat ghy ons beveelt weder te keeren.

8

²⁶ Sal een mensche Godt berooven? maer ghy berooft my, ²⁷ ende seght, Waer in berooven wy u? [in] de ²⁸ tienden, ende ²⁹ hef-offer.

26 Als of hy seyde, ’t Is tegen alle reden dat een mensche Godt soude berooven: nochtans deden het vele onder de Ioden. Siet Nehem. 13.10.

27 Of, indien ghylieden seght.

28 De Priesters leefden van de tienden, ende hadden haer deel van de offerhanden, welcke als men haer niet en betaelde, soo bestalmen ende beroofde men Godt, ende verkortte den Godtsdienst. Siet vers 9.

29 Ofte, offer, of, offerhande.

9

³⁰ Met eenen vloeck zijt ghy vervloeckt, om dat ghy my berooft, ³¹ selfs het gantsche volck.

30 Dat is, daerom zijt ghylieden soo seer vervloeckt, geen dingh en geluckt noch en gedijet u-lieden wel.

31 Verstaet hier by, berooft my, ofte, selfs is oock het gantsche volck [vervloeckt,] om dat het oock my berooft. And. sy alle zijn Heydenen, Dat is, alle die gierige Ioden handelen soo godtlooselick met het onthouden der tienden, als of sy allegaer Heydenen waren.

10

Brenght alle de tienden ³² in den schathuyse, op datter spijse zy in mijn Huys,

32 D. in mijne schatkamer, daer men by een bewaerde al ’t gene dat tot onderhoudt des Godtsdienstes gehoorde. Siet 1.Chron. 26.20. Nehem. 10.38.

[fol. 135v]

ende ³³ beproeft my nu daer in, seyt de HEERE der heyrscharen, of ick u [dan] niet ³⁴ opdoen en sal ³⁵ de vensteren des hemels, ende u ³⁶ zegen ³⁷ afgieten, ³⁸ soo datter geen [schueren] genoegh wesen en sullen.

33 T.w. of ick u niet en sal zegenen, als ghy de tienden, ende alles wat tot mijnen Godtsdienst gehoort, oprechtelick levert.

34 T.w. ter bequamer tijt. De sin is, dan sal ick u-lieden overvloedigen ende tijdelicken regen geven.

35 Of, sluysen. siet Genes. 7. op vers 11.

36 Zegen is hier te seggen, vruchtbaren ende overvloedigen regen.

37 Hebr. ydelen, of, ydel maken. De sin is, In sulcken overvloet, dat het sal schijnen dat ick alle mijne schatkameren ydel of ledigh make.

38 Hebr. tot niet genoegh. De sin is, Ick sal u-lieden soo vele vruchten ende overvloet geven, dat ghyse niet alle en sult konnen insamelen, noch schueren, noch vaten genoegh hebben om deselve daer in te laten.

11

Ende ick sal om ³⁹ uwent wille ⁴⁰ den op-eter ⁴¹ schelden, dat hy u de vrucht des lants niet en verderve: ende de wijnstock op het velt en sal u ⁴² geene misdracht voort brengen, seyt de HEERE der heyrscharen.

39 Ofte, tot uwen besten, tot u voordeel.

40 Hier door verstaet hy de kevers, ende diergelijcke schadelicke beesten, die de vruchten des velts, ende der boomen op eten ende beschadigen. Siet Ioël 1.4.

41 D. verdrijven, of afkeeren, of bedwingen.

42 Dat is, niet onvruchtbaer zijn, geen misgewas hebben. Vergel. Lev. 26.19. Deuter. 11.14, 15. Iob cap. 12. vers 14. Amos cap. 4. vers 7. Hagg. 1.10.

12

Ende alle Heydenen sullen u gelucksaligh noemen: want ghylieden sult ⁴³ een lustigh lant zijn, seyt de HEERE der heyrscharen.

43 Hebr. een lant des lusts. Wy souden seggen, u-lieder lant sal een lustigh lant zijn. Vergel. Dan. 11.16. Zach. 7.14.

13

^{f 44} Uwe woorden zijn tegen my ⁴⁵ te sterck geworden, seyt de HEERE: ⁴⁶ maer ghy seght, Wat hebben wy tegen u gesproken?

f Iob 21.14, 15.

44 Dit is noch een sonde daer over de Propheet het volck bestraft, namelick dat sy dorste tegen den Heere stoutelick spreken.

45 Te stout, te straf, te hardt.

46 And. maer indien ghylieden seght.

14

Ghy seght, ⁴⁷ Het is te vergeefs Godt te dienen: want wat nuttigheyt isset, ⁴⁸ dat wy sijne wacht waer nemen? ende ⁴⁹ dat wy in’t swart gaen voor het aengesichte des HEEREN der heyrscharen?

47 Vergel. Iob 21.15.

48 D. dat wy onderhouden dat hy ons bevolen heeft te onderhouden.

49 D. dat wy treuren en leet dragen in swarte kleederen. Siet Iob 30.28. ende Psalm 38.7. ende 42.10. ende 43.2.

15

⁵⁰ Ende nu, wy achten ⁵¹ de hooghmoedige gelucksaligh: oock die godtloosheyt doen, ⁵² worden gebouwt; oock ⁵³ versoecken sy den HEERE, ende ⁵⁴ ontkomen.

50 Het zijn de woorden der godtloosen.

51 De hoovaerdige, de trotze.

52 D. sy hebben geluck ende voorspoet, sy groeijen ende bloeijen, ende krijgen grooten rijckdom in deser werelt: alsoo wort het woort bouwen oock genomen, Prov. 24.3.

53 Siet Psalm 95.9.

54 T.w. uyt alle perijckel ende gevaer, oock uyt alle elenden ende swarigheden: ofte, Sy ontkomen, D. sy en worden niet gestraft.

16

⁵⁵ Als dan ⁵⁶ spreken die den HEERE vreesen, een yeder tot sijnen naesten: De HEERE ⁵⁷ merckter doch op, ende hoort, ende ⁵⁸ daer is een gedenckboeck ⁵⁹ voor sijn aengesichte geschreven, voor de gene die den HEERE vreesen, ende voor de gene ⁶⁰ die aen sijnen name gedencken.

55 T.w. als sy sulcke woorden der godtloosen hooren.

56 T.w. de navolgende woorden, tot onderlinge vertroostinge.

57 T.w. op de redenen der godtslasteraers, die Godt niet en sal ongestraft laten, het zy hier, ofte hier namaels.

58 D. de Heere en vergeet die niet die hem vreesen. Siet Deut. 32.34. Psalm 139. vers 16. Apoc. 20.12.

59 Dit is menschelicker wijse van Godt gesproken.

60 De sin is, Die den Heere steeds voor oogen hebben, hem achten ende eeren.

17

Ende sy sullen, seyt de HEERE der heyrscharen, ⁶¹ te dien dage, dien ick maken sal, my een eygendom zijn: ende ⁶² ick salse verschoonen, gelijck als een man sijnen sone verschoont, die hem dient.

61 Namelick te dien dage als ick de godtloose straffen, ende mijn volck verlossen sal: Soo sullense zijn als mijn eygen erfdeel, een volck my erffelick toebehoorende. Siet Psalm 135.4. 1.Petr. 2. vers 9. ende Tit. 2.14. And. Te dien dage, als ick my een eygendom maken sal, Dat is, als ick mijn volck sal afsonderen van de godtloose werelts kinderen. And. ten dage als ick mijne alderdierbaerste juweelen afsonderen sal.

62 Dat is, ick en salse niet uytroeijen met de godtloose.

18

⁶³ Dan sult ghylieden wederom sien, [het onderscheyt] tusschen den rechtveerdigen [kolom] ende den godtloosen: tusschen dien die Godt dient, ende dien die hem niet en dient.

63 And. daerom bekeert u, soo sult ghy sien. etc. Ende dit siet principalick op de godtloose, van dewelcke versen 14, 15. gesproken is. De sin is, Dan sult ghy moeten anders gevoelen ende spreken, als ghy te voren pleeght te doen.