Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

Voorsegginge, dat de Heere de vyanden der Christelicke Kercke verdelgen, maer dat hy de sijne soude beschutten ende beschermen, vers 1, etc. met voordere belofte, dat hy de uytverkorene Ioden door den Heyligen Geest met geloove ende boetveerdigheyt begaven soude, 10.

1

¹ DE last des woorts des HEEREN ² over Israël: De HEERE ³ spreeckt, die den hemel uytbreydet, ende de aerde grontvestet, ende des menschen ⁴ geest in sijn binnenste ⁵ formeert.

1 D. de prophetie.

2 Ofte, belangende Israël, ofte, voor, ofte, aen Israël, Siet boven 9. vers 1. Verstaet hier door Israël de Christelicke kercke, of gemeynte uyt Ioden ende Heydenen bestaende, dewelcke de Apostel noemt het Israël Godes, Gal. 6.16. den welcken hier de victorie over hare vyanden belooft wort.

3 T.w. gelijck hier stracks volght vers 2.

4 D. ziele.

5 Ofte, vormt, een maniere van spreken van de pottebackers genomen.

2

Siet, ick sal ⁶ Ierusalem stellen [tot] een drinckschale der ⁷ swijmelinge allen volcken rontom: ⁸ ja oock salse zijn over Iuda, in de belegeringe tegen Ierusalem.

6 Hier beteeckent Ierusalem de Christelicke Kercke, of gemeynte, als Gal. 4. vers 26. Heb. c.12. versen 18, 22.

7 Of, der bevinge, of, tot eenen venijnigen beker, of, tot eenen tuymelbeker, of, slaepbeker, D. vervult met wijn die slaep aenbrenght, tot een vat uyt het welcke alle volckeren, die tegen het Israël Godes strijden sullen, eenen dronck sullen moeten drincken, die haer in swijmelinge, ofte in slaep brengen sal. De sin is, De vyanden uyt allerley volcken bestaende, die mijne Kercke sullen bestrijden ende vervolgen, en sullen daer mede niet anders gewinnen, noch uytrichten, dan dat ickse in het vervolgen der Kercke, sal slaen met rasernije ende onsinnigheyt, alsoo dat sy haer selven sullen te schande maken, ende in verderf brengen. Vergelijckt Psalm 60. vers 5. Iesa. 51. versen 22, 23. Ierem. 25.15, 16. met d’aenteeckeninge.

8 T.w. de schale der swijmelinge: T.w. als de stadt van Ierusalem sal belegert worden. Als woude de Heere seggen, Niet alleen de Heydensche volckeren, maer oock de Ioden, die de Christelicke Kercke vervolgen sullen, sullen daer over te schande ende ten verderve komen. Ofte, ende oock salse zijn in de belegeringe tegen Iuda, tegen Ierusalem.

3

Ende het sal te dien dage geschieden, dat ick ⁹ Ierusalem stellen sal ¹⁰ tot eenen lastigen steen allen volcken, alle die sich daer mede beladen, sullen gewisselick doorsneden worden: ¹¹ ende alle de volckeren der aerde sullen sich tegen haer versamelen.

9 D. de Christelicke Kercke.

10 Ofte, tot eenen gantsch svvaren steen. De sin is, Gelijck de gene die hare sterckte daer aen bewijsen willen, dat sy eenen swaren steen opheffen willen, dickwils door de swaerte des selven onderdruckt worden: Alsoo sullen oock de gene die hare kracht aen Godes Kercke versoecken willen, daer over vernielt worden, ende gevoelen hoe swaer dat het is tegen den prickel te stooten. Vergelijckt Luce 20.18. Actor. 9. versen 4, 5.

11 Ofte, al versamelden sich tegen haer alle volckeren, etc. Te weten, die mijne Kercke bevechten.

4

Te dien dage, spreeckt de HEERE, sal ick alle peerden ¹² met schouwigheyt slaen, ende hare ruyters met sinneloosheyt: maer ¹³ over het huys Iuda ¹⁴ sal ick mijne oogen openen, ende alle peerden ¹⁵ der volckeren sal ick met blintheyt slaen.

12 Ofte, met verbaestheyt slaen, D. ick sal hare macht te niete maken. Vergelijckt Psalm 76. versen 6, 7. etc.

13 D. over mijne Kercke.

14 Dat is, ick salse gade slaen, medelijden over deselve hebbende. Vergelijckt Ierem. 39. vers 12.

15 Te weten, der vyanden mijner Kercke.

5

Dan sullen ¹⁶ de Leytslieden van Iuda in haer herte seggen, ¹⁷ De inwoonders van Ierusalem ¹⁸ sullen my eene sterckte zijn ¹⁹ in den HEERE der heyrscharen haren Godt.

16 D. alle voorstanders der Kercke.

17 Dat is, de ledematen der Kercke.

18 Ofte, zijn my een sterckte: Ofte, dat my de invvoonders van Ierusalem eenen stercken moedt hebben.

19 Dat is, dewijle de Heere met haer is, ofte, om des Heeren wille.

[fol. 132r]

6

Te dien dage, sal ick de Leytslieden van Iuda stellen ²⁰ als eenen vyerigen heert onder het hout, ende als eene vyerige fackel onder de schooven, ende sy sullen ter rechter ende ter slincker zijde alle volcken rontom verteeren: ende ²¹ Ierusalem sal noch ²² blijven ²³ in hare plaetse te Ierusalem.

20 Hebr. als eenen heert des vyers, D. als: Ofte, tot eenen heert op welcken een vyer brant, ’t welck het hout, datter op leyt, verteert. Alsoo stracks. Hebr. als een fackel des vyers. De sin is, Sy sullen alle hare vyanden overwinnen, het welck hier geestelicker wijse te verstaen is, van de victorie der geloovigen over hare geestelicke vyanden. Vergelijckt Psalm 48. ende 87. ende 125. ende 129.

21 De ware burgers van Ierusalem, de Christelicke Kercke.

22 Hebr. sitten, of, woonen. Dat is, blyven.

23 In die plaetse daer men Godt in waren geloove aenroept, ende hem na sijnen wille dient, het zy dan waer het zy in de gantsche werelt.

7

Ende de HEERE sal ²⁴ de tenten Iuda ²⁵ ten voorsten ²⁶ behouden, op dat ²⁷ de heerlickheyt ²⁸ des huys Davids, ende ²⁹ de heerlickheyt der inwoonderen van Ierusalem, haer niet ³⁰ en verheffe tegen Iuda.

24 D. de kleyne ende onvermogende in Iuda, die buyten Ierusalem woonden, ende van den huyse Davids niet en waren.

25 Of, ten eersten, of, [als] eertijts.

26 Of, saligh maken.

27 Ofte, cierlickheyt, D. die van grooteren aensien zijn, als de andere van Iuda.

28 D. des geslachtes Davids.

29 D. de rijcke ende geweldige tegen de geringe ende verarmde.

30 Hebr. groot en make.

8

Te dien dage sal de HEERE de inwoonders van Ierusalem beschutten, ende die ³¹ die onder haer struyckelen soude, sal te dien dage zijn ³² als David: ende ³³ het huys Davids sal zijn ³⁴ als Goden, ³⁵ als de Engel des HEEREN ³⁶ voor haer aengesichte.

31 D. die swack is.

32 T.w. soo dapper in den strijt, als eertijts David geweest is. Verstaet dit van eene geestelicke dapperheyt, welcke de H. Geest in de kinderen Godes te wege brengt.

33 Het huys Davids, D. de voorstanders van Godes volck.

34 And. als Godt. Anders, als Godes [Huys.] Men kan hier door Goden, verstaen de Engelen.

35 D. als Christus, als blijckt uyt de navolgende woorden.

36 D. die voor haer aengesichte wandelt, of, henen gaet. Vergel. Mich. 2.13.

9

Ende het sal te dien dage geschieden, dat ick sal soecken te verdelgen alle Heydenen, die tegen Ierusalem aen komen.

10

Doch over het huys Davids, ende over de inwoonders van Ierusalem, sal ick ^a uytstorten ³⁷ den Geest der genade, ende der gebeden, ende ³⁸ sy sullen my ^b aenschouwen, ³⁹ dien sy doorsteken hebben: ende ⁴⁰ sy sullen over hem rouwklagen, als [met] de rouwklage ⁴¹ over eenen eenigen sone; ende ⁴² sy sullen over hem bitterlick kermen, gelijck men bitterlick kermt over eenen eerstgeborenen.

a Ezech. 39.29. Ioël 2.28.

37 D. den Heyligen Geest, die de uytverkorene betuyght, dat Godt haer wil genadigh zijn: Ende hy verwecktse ten gebede ende smeeckinge, alsoo datse Godt om genade ende vergevinge harer sonden bidden. Vergelijckt Actor. 2.37.

38 Eensdeels met lichamelicke oogen ten tijde sijns lijdens. Siet Ioan. 19.37. anderdeels door het geloove, ten aensien van de boetveerdige ende geloovige, Actor. 2.37. ende met schrick, ten aensien van de ongeloovige ten jonghsten dage, Apoc. 1.7.

b Ioan. 19.37. Apoc. 1.7.

39 Dit doorsteken der zijde Christi wort hier gestelt voor de geheele kruycinge. Siet Ioan. 19.34, 37. Ende of wel maer een soldaet dit gedaen heeft, soo wort het nochtans de gantsche Ioodsche natie toegeschreven, als die Pilatum gedrongen hebben Christum te dooden.

40 D. sy sullen hertelick bedroeft zijn over hare schrickelicke sonde.

41 T.w. die gestorven is. siet Ier. 6. op vers 26. ende Amos 8.10.

42 Hebr. sullen bitter maken.

11

Te dien dage sal te Ierusalem de rouwklage groot zijn, gelijck die rouwklage van ⁴³ Hadadrimmon, in het dal van ^c Megiddon.

43 Alwaer de Koningh Iosias is omgekomen, die seer is beschreyt ende beklaeght geworden van sijne goede ondersaten. Siet de historie 2.Reg. 23.29, 30. ende 2.Chron. 35.22, 24, 25.

c 2.Reg. 23.29. 2.Chron. 35.22, 24.

12

Ende ⁴⁴ ’t lant sal rouwklagen, ⁴⁵ elck geslachte bysonder: het geslachte des huys Davids bysonder, ende haerlieder wijven bysonder, ende het geslachte des huys ⁴⁶ Nathans bysonder, ende hare wijven bysonder.

44 D. de inwoonders des lants.

45 Hebr. geslachte geslachte bysonder. De sin is, dat dit soude zijn een bysondere weeklage onder alle geslachten. Het siet op de wijse van rouwklagen onder de Ioden gebruycklick.

46 Siet 2.Sam. 5.14. 1.Chron. 3.5. Luce cap. 3. vers 31.

13

Het geslachte des huys Levi bysonder, ende hare wijven bysonder: ’t geslachte ⁴⁷ Simei bysonder, ende hare wijven bysonder.

47 Die, na sommiger gevoelen, een sone Gersoms was, des soons Levi, 1.Chron. 6. versen 16, 17. Dese wort hier tot een exempel gestelt by name, maer van alle de andere stammen ende geslachten wort desgelijcks geseyt in ’t volgende vers.

14

Alle de overige geslachten, elck geslachte bysonder, ende haerlieder wijven bysonder.