Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xj. Capittel.

Eene prophetie van de verstooringe der stadt Ierusalem, ende des Ioodschen volcks, vers 1. van wegen hare groote ondanckbaerheyt tegen Christum, die haer als een goet Herder geweydet hadde, 4. maer sy hebben hem voor dertigh silverlingen verkocht, 12. daerom soude haer de Heere godtloose leydtslieden geven, tot haren verderve, 15.

1

DOet uwe ¹ deuren op, ² ô Libanon, ³ op dat het vyer ⁴ uwe cederen verteere:

1 Poorten, vastigheden, sloten, kasteelen. Het is eene prophetie, dat de Ioden uytgeroeyt ende verstroyt souden worden, die Christum ende de predicatie des Heyligen Euangelij versmaden souden.

2 De Propheet wendet sijne reden tot de bosschen ende bergen, hier ende in het volgende vers, willende te kennen geven, dat geen dingh Godt, als hy straffen wil, kan hinderen noch tegenstaen. Libanus is een bergh gelegen aen ’t noordeynde van Canaan.

3 D. op dat uwe vyanden, ende hier by namen de Romeynen, uwe steden in nemen, ende u lant verderven.

4 Dat is, de grootste ende treffelickste onder u-lieden. Siet Iudic. cap. 9. op vers 15.

2

Huylet ⁵ ghy dennen, dewijle ⁶ de cederen gevallen zijn, dewijle die heerlicke ⁷ [boomen] verwoestet zijn: huylet ⁸ ghy eycken Basans, dewijle ⁹ het stercke woudt ¹⁰ neder gevallen is.

5 Verstaet hier door, het gemeyne volck onder de Ioden.

6 D. de Overste ende de voornaemste onder de Ioden.

7 Ofte, [persoonen.]

8 Dat is, ghy machtige inwoonders van Basan. Vergelijckt Ezech. 27.6.

9 T.w. de Libanus.

10 Hebr. neder gedaelt is, ofte, neder gekomen is, D. neder gehouwen, ofte afgehouwen is.

3

¹¹ Daer is een stemme des gehuyls der herderen, dewijle ¹² hare heerlickheyt verwoestet is: een stemme des gebruls ¹³ der jonge leeuwen, dewijle ¹⁴ de hooghmoedt ¹⁵ der Iordane verwoestet is.

11 D. men hoort de herders huylen, D. de Regenten des volcks, soo geestelicke, als wereltlicke persoonen.

12 D. de voornaemste burgerschap, ende vast al het volck, daer in de eere der Princen is bestaende, Prov. 14.28. Andere verstaen hier door de heerlickheyt, den tempel, andere de geheele stadt van Ierusalem: Sommige oock, het geheele Ioodsche lant. Siet Dan. 11. versen 16, 41.

13 Dat is, der moedige krijgers.

14 Ofte, de voortreffelickheyt.

15 D. des Ioodschen lants aen de Iordane gelegen.

4

Alsoo seyt de HEERE mijn Godt, ¹⁶ Weydet ¹⁷ dese slachtschapen:

16 Dit beveelt de Heere den Propheet Zacharia in een gesichte, ofte in een figure, aenwijsende, dat Christus, de ware ende overste Herder sijner Kercke, van sijnen hemelschen Vader bevel ontfangen hadde, sorge te dragen voor sijn arm volck, het welck van de boose Regenten verdruckt wiert. Dit bevel wort oock allen getrouwen herderen, staende onder haer Hooft Christo, gegeven.

17 Verstaet, het gemeyne volck onder de Ioden, het welck van de machtige wiert onderdruckt, ende als ter slachtinge ge-eygent.

5

Welcker ¹⁸ besitters haer ¹⁹ dooden, ende ²⁰ en houden ’t voor geen schult: ende ²¹ een yeder der gener, diese verkoopen, seyt, ²² Gelooft zy de HEERE, dat ick rijck gewor-

18 D. hare Regenten, de machtige onder het volck, als daer waren de Hoogepriesters, Herodes, de Schriftgeleerde, Pharizeen, Sadduceen, etc.

19 D. uytmergelen door hare gierigheyt, woecker, onrechtveerdigen handel, ende gewelt.

20 Sy en hebben deshalven geen wroeginge in hare conscientien: ’t En wort haer oock niet ter misdaet gereeckent, sy blijven ongestraft. Hebr. sy en vvorden niet schuldigh.

21 Het gewelt drijven der groote over de arme is soo gemeyn geworden, dat de groote haer laten duncken, dat het haer vry staet met de arme te handelen als of het hare eygene slaven waren, die verkoopende als of het een vrije ende geoorlofde koopmanschap ware.

22 Sy schrijven haren rijckdom den zegen Godes toe, den welcken sy haren broederen met gewelt ende ongerechtigheyt afgeperst hadden. Vergelijckt Matth. 23.14, 15, etc.

[fol. 131v]

den ben: ende ²³ niemant van de gene diese weyden, verschoontse.

23 Geen van hare herders en verschoontse, noch betoont barmhertigheyt aen haer. Siet Ezech. 34.2, 3, 4, etc.

6

Sekerlick ick en sal niet meer ²⁴ de inwoonderen deses lants verschoonen, spreeckt de HEERE: maer siet, ²⁵ ick sal ²⁶ de menschen overleveren, ²⁷ elck een in de hant sijnes naesten, ²⁸ ende in de hant sijnes Koninghs, ende ²⁹ sy sullen dit lant ³⁰ te morsel slaen, ende ick en ³¹ salse uyt hare hant niet verlossen.

24 Verstaet dit van die boose menschen, van dewelcke vers 5. gesproken is, die verre het grootste deel onder de Ioden waren: Maer Godt de Vader wil evenwel hebben, dat Christus voor die arme slachtschapen soude sorge dragen, gelijck hy oock gedaen heeft, als hy in den vleesche hier op aerden verscheenen is.

25 Hebr. ick sal de menschen doen vinden. siet 2.Sam. 3. op vers 8.

26 T.w. die godtloose Ioden.

27 D. ick sal den eenen door den anderen verslaen ende ommebrengen. Dit is geschiet, want door de inwendige seditien ende beroerten, zijnder veel duysenden onder de Ioden omgekomen. Siet Iosephum de bello Iud. lib. 6. cap. 1. ende 4.

28 Na lange oneenigheden tusschen de Hoogepriesters Aristobulus, Alexander ende Hyrcanus, zijn de Romeynen in het Ioodsche lant geroepen ende gekomen, die meester over de Ioden geworden zijnde, hebben Antipater, ende Herodes den Grooten, over het selve tot Koningen gestelt, die vast alle de voornaemste onder de Ioden hebben omgebracht. Doch eenige verstaen hier door den Koningh, den Roomschen Keyser.

29 T.w. de vyanden des Ioodschen volcks, het zy de Romeynen, ofte andere hare vyanden.

30 Als met hameren.

31 Ofte, sal het, Te weten, het lant.

7

³² Dies hebbe ick ³³ dese slachtschapen geweydet, ³⁴ dewijle sy elendige schapen zijn: ende ick hebbe my genomen twee stocken, den eenen hebbe ick genoemt ³⁵ LIEFLICKHEYT, ende den anderen hebbe ick genoemt, ³⁶ T’SAMENBINDERS; ende ick hebbe ³⁷ die schapen geweydet.

32 Ofte, dies sal ick weyden. Het zijn de woorden Christi.

33 Siet boven vers 4.

34 Ofte, ô ghy elendighste van de kudde, verstaende de vrome ende godtsalige onder de Ioden.

35 Eenige houden het Hebreeusch woort Noham in den text, beteeckenende lieflickheyt, aenwijsende, dat de Heere vriendelick ende goedertierentlick met den armen sondaer is ommegaende.

36 Andere houden het Hebreeusch woort Chobelim, ofte, Hobelim, Dat is, binders, ofte, banden, t’samenbinders, de staf der t’samenbinders, beteeckenende dat hy pooghde Iuda ende Israël t’samen te verbinden. Andere setten het over, verdervers.

37 Te weten die slachtschapen.

8

Ende ick hebbe ³⁸ drie herders ³⁹ in eene maent ⁴⁰ afgesneden, want ⁴¹ mijne ziele was ⁴² over haer ⁴³ verdrietigh geworden, ende ⁴⁴ oock hadde hare ziele een walge van my.

38 Dat is, alle de Herders ofte Leeraers des Ioodschen volcks, die in drie secten onderscheyden waren, Te weten, Pharizeen, Sadduceen, ende Esseen. Anders aldus, Ick hebbe de Koningen, Priesters ende Propheten van haer genomen. Ende merckt dat hier prophetischer wijse gesproken wort van het gene dat noch geschieden soude, als of het alreeds geschiet ware.

39 Dat is, in korter tijt. Vergelijckt Hose. 5.7. met de aenteeckeninge.

40 Dat is, overtuyght van valsche leere, ende dwalinge. Maer verstaet men dit van de boose Koningen, Priesters, ende Propheten, soo is afsnijden hier te seggen, weeren, ofte wech nemen, ofte te schande maken, verdelgen. Ende dit is eene weldaet die Godt sijn volck belooft, Te weten, dat hy de quade Regeerders die sy hadden, wech nemen soude tot een teecken sijner liefde tot haer.

41 Hebr. mijne ziele wiert harenthalven verkortet, Dat is, ick en vermocht haer niet, ende sy en vermochten my niet.

42 Te weten, over de ondanckbare Ioden, ofte van wegen die valsche leeraers, etc.

43 Siet Iudic. 10. de aenteeckeninge op vers 16.

44 Siet Matth. 27.21.

9

Ende ⁴⁵ ick seyde, ⁴⁶ Ick en sal u-lieden niet [meer] weyden: ⁴⁷ wat sterft dat sterve, ende wat afgesneden is, dat zy afgesneden, ende ⁴⁸ dat de overgeblevene d’een des anderen vleesch verslinden.

45 Te weten, tot die ondanckbare Ioden: ofte, gelijck het andere verstaen, tot het gantsche Ioodsche volck, gelijck Matth. cap. 23. vers 37.

46 Dat is, Ick (T.w. Ick Christus) en sal geen sorge meer voor u-lieden dragen, Ick en sal u-lieden het Euangelium niet meer prediken, noch prediken laten. Hier mede geeft de Heere te kennen, dat hy de Ioden, van wegen hare groote ondanckbaerheyt, verwerpen, ende niet meer voor sijn volck houden en soude. Siet Deuter. 31.17.

47 De sin is, Als mijne tucht versmaet wort, so weest dan onderworpen den verderve, alle elenden, soo van buyten, als van binnens huys. Siet breeder vers 10. ende Ierem. 15. vers 2, etc. Apoc. 22.11.

48 Hebr. de vrouvve verslinde het vleesch harer vriendinne, ofte, metgesellinne.

10

Ende ⁴⁹ ick nam mijnen stock ⁵⁰ LIEFLICKHEYT, ende ⁵¹ ick verbrack den selven, ⁵² te niete doende mijn verbont, ’t welck ick ⁵³ met alle dese volckeren ⁵⁴ gemaeckt hadde.

49 Te weten, Ick Christus.

50 Siet boven vers 7.

51 Hier mede te kennen gevende, dat hyse niet meer met soetigheyt weyden noch regeeren en wilde, gelijck hy wel te voren gedaen hadde.

52 Het welck ick met dese conditie met haer hadde opgericht, dat sy in mijne geboden wandelen souden, Exod. 19.5, 6. Levit. 26.3. Deut. 28.1.

53 Verstaet, de twaelf stammen, die als twaelf verscheydene volckeren of natien waren.

54 Siet van dese maniere van spreken Genes. 15. op vers 18.

11

Dus wiert het te dien dage vernietight, ende alsoo hebben ⁵⁵ de elendige onder de schapen, die op my wachteden, bekent, ⁵⁶ dat het des HEEREN woort was.

55 Siet boven vers 7.

56 D. dat dit alsoo geschiet was, na des Heeren woort ende wille.

12

⁵⁷ Want ick hadde tot haerlieden geseyt, Indien’t goet is in uwe oogen, brenght mijnen loon, ende soo niet, laet het na: ende ^a sy hebben ⁵⁸ mijnen loon ⁵⁹ gewogen dertigh silverlingen.

57 Hier geeft de Heere Christus reden, waerom hy de sorge van de Ioden te weyden, hadde afgeleyt, ende de Herders hadde verstooten: Ick hadde, seyt hy, haer vermaent, dat sy my haren loon brengen souden, dat is, dat sy my vruchten der bekeeringe weerdigh brengen souden, als zijnde de loon dien ick verdient hadde met haer te weyden: Sy ter contrarie, uyt eenen bitteren haet dien sy my toedroegen, hebben mijnen verrader eenen loon toegewogen, om my door hem t’onderdrucken. Siet Matth. 26.15. ende 27.9.

a Matth. 26.15. ende 27.9.

58 D. den loon dien sy my achtten weerdigh te zijn.

59 Siet van de maniere van het gelt te wegen, Genes. cap. 23. op vers 16. Exod. 22.17. Ezra 8. vers 25. Esth. cap. 3. vers 9.

13

Doch de HEERE seyde tot my, Werptse henen ⁶⁰ voor den pottebacker, ⁶¹ eenen heerlicken prijs, welcken ick weert geacht ben geweest van haer: ende ick nam die dertigh silverlingen, ende wierpse ⁶² [in] ’t huys des HEEREN ⁶³ voor den pottebacker.

60 Ofte, tot, Dat is, datse den pottebacker gegeven worden, ende alsoo stracks weder onder in dit vers.

61 Hebr. die heerlickheyt, of, treffelickheyt des prijs, of, der vveerdije. Verstaet dit als spotswijse gesproken te zijn, ende met veronweerdinge.

62 D. in den tempel.

63 D. op dat mender eenes pottebackers acker voor koopen soude.

14

Doe verbrack ick mijnen tweeden [kolom] stock ⁶⁴ T’SAMENBINDERS, ⁶⁵ te niete doende de broederschap tusschen Iuda, ende tusschen Israël.

64 Siet bov. vers 7.

65 Hier mede wort te kennen gegeven, dat dewijle Iuda ende Israël Godes genade niet en hadden willen erkennen, als hyse met malkanderen hadde willen vereenigen, ende beyde voor sijn volck houden, ende als sijne schapen weyden wilde, tot welcken eynde hy verscheydene Propheten tot haer gesonden hadde: Dat hy sich voortaen met haer niet meer en soude bekommeren, maer latense in die scheuringe blijven, ende beyde gelijckelick te gronde gaen.

15

Voorder seyde de HEERE tot my, Neemt u ⁶⁶ noch eenes dwasen herders ⁶⁷ gereetschap.

66 D. noch hier en boven: ende wijst daer mede, als in een voorbeelt, het geckelick ende seldsaem regiment des Ioodschen volcks, na de tijden Christi, namelick hoe het onder het selve soude toegaen voor de laetste verstooringe des selven.

67 Het Hebreeusch woort beteeckent somtijts eenes herders tassche, 1.Sam. 17.40. somtijts een kleet, Deut. 22.5. somtijts allerley gereetschap, Levit. 15.4, etc.

16

Want siet, ick sal ⁶⁸ eenen herder verwecken in dit lant, ⁶⁹ dat gereet is om afgesneden te worden en sal hy niet besoecken, ⁷⁰ het jonge en sal hy niet soecken, ende ⁷¹ het verbrokene en sal hy niet heelen; ende ⁷² het stilstaende en sal hy ⁷³ niet dragen: maer het vleesch van ⁷⁴ het vette sal hy eten, ende ⁷⁵ der selver klaeuwen ⁷⁶ sal hy verscheuren.

68 Andere, herders, verstaende de Schriftgeleerde ende Pharizeen, als oock andere quade leeraers, die ten tijde Christi leven ende het volck leeren souden. Andere verstaen hier door herders, die quade Regenten, die ’t Ioodsche lant geregeert hebben.

69 Hebr. die afgesneden zijn, D. gereet om afgesneden te worden.

70 De jonge ende teedere lammeren. Vergelijckt dit vers met Ezech. 34.2, etc.

71 Het beschadighste, het gequetste.

72 T.w. de schapen die staende blijven, om dat sy soo swack zijn, datse de andere niet en konnen volgen. And. het staende, D. dat noch gesont ende wel te passe is, op sijn beenen over eynde staende ende gaende.

73 Ofte, niet vatten, onderhouden, versorgen, voeden.

74 Het vette [lam.]

75 T.w. der gener die staende blijven, ende niet en konnen voort gaen, dewijle sy swack zijn.

76 T.w. door hardt drijven door bergh en dal, door bosschen ende steenklippen. Vergel. Ier. 23.2. Ezech. 34.2, 3, 4.

17

^{b 77} Wee den nietigen herder, den verlater der kudde, ⁷⁸ het sweert sal ⁷⁹ over sijnen arm zijn, ende ⁷⁹ over sijn rechter ooge: sijn arm ⁸⁰ sal teenemael verdorren, ende sijn rechter ooge ⁸¹ sal teenemael doncker worden.

b Ier. 23.1. Ezech. 34.2. Ioan. 10.12.

77 Anders, vvee mijnen nietigen herder.

78 D. de hant ende straffe des Heeren. And. drooghte. Siet Deut. 28.22. Ofte, het verderf, ondergangh, schade.

79 79 Ofte, op, ofte, aen, ofte, ontrent.

79 79 Ofte, op, ofte, aen, ofte, ontrent.

80 Hebr. verdorrende verdorren.

81 Hebr. doncker vvordende doncker vvorden.