Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het viij. Capittel.

De Propheet troost de Ioden, die in het bouwen des tempels besigh waren, dat Godt de Heere haer rijckelick zegenen soude, ende dat hy sijne vervallene Kercke door Christum wederom opbouwen soude, vers 1, etc. daer na vermaent hyse tot Godtsaligheyt, 16. Met belofte, dat sy in plaetse van de vorige elenden, vreught hebben souden, 18. Eyndelick spreeckt hy van de beroepinge der Heydenen tot Christum, 20

1

DAer na geschiedde het woort des HEEREN der heyrscharen [tot my] seggende:

2

Alsoo seyt de HEERE der heyrscharen, Ick hebbe ¹ ge-yvert ² over Zion met eenen grooten yver: ja met groote grimmigheyt ^a hebbe ick over haer ge-yvert.

1 T.w. om Zion te verlossen van de schande ende schade die hare vyanden haer aengedaen hebben, Ick ben met grooten toorn ontsteken over de gene diese tyrannighlick vervolght ende benauwt hebben, T.w. de Babyloniers. Vergelijckt Iesa. 9.6. ende d’aenteeckeninge aldaer.

2 D. over Ierusalem, gebouwt op den bergh Zions.

a Zach. 1.14.

3

Alsoo seyt de HEERE, Ick ben weder gekeert tot Zion, ende ick sal in’t midden van Ierusalem woonen: ende Ierusalem sal geheeten worden ³ eene stadt der waerheyt, ende de bergh des HEEREN der heyrscharen, een bergh der heyligheyt.

3 D. een stadt in dewelcke de liefhebbers der waerheyt ende heyligheyt woonen sullen: Ende daer de waerheyt sal gepredickt ende aengenomen worden. Vergel. onder versen 8, 16. Zeph. c. 3. vers 13. 1.Timoth. 3. vers 15. Siet het contrarie Iesa. 1.21.

4

Alsoo seyt de HEERE der heyrscharen, ⁴ Daer sullen noch oude mannen, ende oude vrouwen sitten op de straten van Ierusalem: ende yeder sal sijnen stock in sijne hant hebben, ⁵ van wegen de veelheyt der dagen.

4 D. ick sal de inwoonders van Ierusalem zegenen met eenen grooten ouderdom, ende met vele kinderen, vers 5. Desen zegen hebben na de letter genooten Zerubbabel, Iosua, Ezra, Nehemias, ende andere Godtsalige persoonen. Doch dese tijdelicke beloften ende zegeningen moeten insonderheyt op de geestelicke weldaden des Rijcks Christi geduydt worden, want de kinderen Godes sullen eeuwighlick in vreughde in het hemelsche Ierusalem leven.

5 Van wegen sijnen ouderdom.

5

Ende de straten dier stadt sullen vervult worden met knechtkens, ende meyskens, spelende op ⁶ hare straten.

6 T.w. Ierusalems.

6

Alsoo seyt de HEERE der heyrscharen, Om dat ⁷ het ⁸ wonderlick is in de oogen des overblijfsels deses volcks ⁹ in dese dagen, soude het [daerom] oock in mijne oogen wonderlick zijn? spreeckt de HEERE der heyrscharen.

7 T.w. het welck stracks geseyt is.

8 Of, onmogelick, als Genes. 18. vers 14. Wat by de menschen onmogelick is, dat is mogelick by Godt.

9 D. te deser tijt, alsoo oock onder versen 9, 23.

7

Alsoo seyt de HEERE der heyrscharen, Siet ¹⁰ ick sal mijn volck verlossen uyt den lande des opganghs, ende uyt den lande ¹¹ des nederganghs der sonne.

10 De sin is, Ick sal mijn volck versamelen, ende t’samen brengen, door de predicatie des Heyligen Euangelij, van alle hoecken ende kanten der gantscher werelt. Vergelijckt Matth. 8.11. ende Luce 13.29.

11 Hebr. des inganghs, T.w. der sonne. Siet Psalm 19.6.

8

Ende ick salse herwaerts brengen, ¹² dat sy in het midden van Ierusalem woonen sullen: ende sy sullen my tot een volck zijn, ende ick sal haer tot eenen Godt zijn, ¹³ in waerheyt ende in gerechtigheyt.

12 D. sy sullen ledematen mijner Kercke zijn.

13 D. ick sal haer sekerlick geven het gene ick haer belooft hebbe, ende ick salse rechtveerdigh maken door Iesum Christum. Vergelijckt Hose. 2. versen 18, 19.

9

Alsoo seyt de HEERE der heyrscharen, ¹⁴ Laet uwe handen sterck zijn, ghylieden die in dese dagen dese woorden gehoort hebt uyt den mont der Propheten, ¹⁵ die geweest zijn ten dage als de gront van het Huys des HEEREN der heyrscharen geleyt is, dat de tempel gebouwt soude worden.

14 D. vaert dapper voort met den bouw des tempels, bezijden stellende uw’ eygen profijt, den quaden raet der te seer achterdachtige menschen, ofte de vreese der vyanden: hoort ende gehoorsaemt de woorden ende vermaningen der Propheten alleen, als daer zijn Haggai, ick Zacharia, ende andere. Siet Ezr. 5.1, 2.

15 And. dat men van dien dagh aen, als de gront geleyt is aen ’t Huys des Heeren der heyrscharen, den tempel soude gebouwt hebben.

10

Want ¹⁶ voor die dagen ¹⁷ quam des menschen loon te niete, ende de loon ¹⁸ des [kolom] vees ¹⁹ en was geen: ende ²⁰ de uytgaende ende de inkomende, en hadden geenen vrede ²¹ van wegen den vyant, want ²² ick sondt alle menschen, een yegelick tegen sijnen naesten.

16 T.w. in dewelcke nu niet voort gevaren en is met den bouw des tempels.

17 Na de Hebreeusche letter, was de loon des menschen niet. De sin is, Gelijck ghylieden trage ende spaersaem waert in het opbouwen des tempels, alsoo was oock de Heere trage ende spaersaem in u-lieden sijnen zegen te geven, maer alle dingh was diere, ende ghy wiert van uwe vyanden jammerlick geplaeght: Ia ’t was al te vergeefs wat ghylieden by der hant naemt, Godt vervloeckte al uwen arbeyt. Siet Hagg. 1. versen 6, 10. ende 2.16, 17.

18 Ofte, des diers, T.w. des lastdragenden vees ofte diers, als daer zijn peerden, kemels, ezels, ossen, etc. De menschen en verdienden geen gelt met deselve, daer en was niet te doen.

19 D. al haren arbeyt was te vergeefs, het lant en droegh geen vruchten, of het schoon bearbeyt ende gebouwt wiert.

20 Dat is, niemant mocht of konde met vrede uyt of in Ierusalem komen, de loopende ende stroopende soldaten, ja selfs eenige uwer vyanden, die u-lieden uwe welvaert misgunden, ende niet geern en sagen dat Ierusalem weder opgebouwt wiert, deden u-lieden allen hinder ende schade, waer sy konden ofte mochten. Vergelijckt hier mede de dreygementen Godes, Deut. 28. versen 16, 19. 2.Chron. 15.5.

21 Of, van wegen de benauwinge. Het Hebreeusch woort beteeckent eenen vyant, ende eene vyantlicke benauwinge.

22 De sin is, Ick beschickte door mijn rechtveerdigh oordeel, dat de menschen malkanderen vervolghden, ende verdorven: ja ick sondtse tegen malkanderen aen. De Heere gebruyckt dickwils quade instrumenten, om sijn goet voornemen uyt te voeren. Siet Ioël 2.25.

11

Maer ²³ nu en sal ick aen ’t overblijfsel deses volcks niet wesen, ²⁴ gelijck in de vorige dagen, spreeckt de HEERE der heyrscharen.

23 T.w. nu ghy in den bouw mijnes tempels kloeckelick voort vaert, betoonende dat u mijnen Godtsdienst ter herten gaet, soo en sal ick my tegen d’overgeblevene soo strenge niet bewijsen.

24 Te weten, doe de bouw des tempels stille bleef staen.

12

Want ²⁵ het zaet sal voorspoedigh zijn, de wijnstock sal sijne vrucht geven, ende de aerde sal haer inkomen geven, ende de hemelen sullen haren dauw geven: ende ick sal het overblijfsel deses volcks dit alles ²⁶ doen erven.

25 Hebr. het sal zaet des vredes zijn, D. het sal wel gedijen, het sal in vrede gezaeyt worden, ende in vrede opwassen.

26 D. laten genieten, te besitten geven, achtervolgens de belofte Godes, Deut. 28.8, 11, 12. Psalm 65. vers 10. ende 67.7. Ioël 2.22.

13

Ende het sal geschieden, gelijck als ghy, ô huys Iuda, ende ghy, ô huys Israëls, geweest zijt ²⁷ een vloeck onder de Heydenen: alsoo sal ick u-lieden behoeden, ende ²⁸ ghy sult een zegeninge wesen: en vreest niet, laet uwe handen sterck zijn.

27 D. met allerley vloeck, jammer, ende elende als overstelpt.

28 D. ghy sult van my gezegent, ende met allerley goet begenadight worden. Siet Genes. 12.2. ende vergel. Hagg. 2. vers 20.

14

Want alsoo seyt de HEERE der heyrscharen, ²⁹ Gelijck als ick gedacht hebbe ³⁰ u-lieden ³¹ quaet te doen, doe my uwe vaders grootelicks vertoornden, seyt de HEERE der heyrscharen, ende het en heeft my niet berouwen:

29 Siet Ezech. 18. d’aenteeckeninge op versen 19, 20, etc.

30 Die van het Ioodsche volck, soo den vaderen, als die noch uyt de gevangenisse overigh waren.

31 D. te plagen.

15

Alsoo dencke ick wederom in dese dagen goet te doen aen Ierusalem, ende aen den huyse Iuda: en vreest niet.

16

Dit zijn de dingen die ghy doen sult, ^b Spreeckt de waerheyt een yegelick met sijnen naesten; oordeelt de waerheyt ende een oordeel des vredes ³² in uwe poorten.

b Ephes. 4.25.

32 D. in uwe publijcke t’samenkomsten ende gerechts-bancken, die men eertijts in de stadts-poorten pleeght te houden. siet Gen. 34. op vers 20. Deut. 22. vers 15.

17

Ende ^c en denckt niet d’een des anderen quaet in u-lieder herte; ende ^d en hebbet eenen valschen eedt niet lief: want ³³ alle dese zijn [dingen] die ick hate, spreeckt de HEERE.

c Zachar. 7.10.

d Zachar. 5.3, 4.

33 Ofte, alle dese zijn het die ick hate: Ende derhalven, wil de Heere seggen, behoordet ghylieden deselve oock te haten.

18

Wederom geschiedde het woort des HEEREN der heyrscharen, tot my, seggende:

19

Alsoo seyt de HEERE der heyscharen, ³⁴ Het vasten der vierde, ende ³⁵ het vasten der vijfde, ende het vasten ³⁶ der sevende, ende ³⁷ het vasten der tiende [maent,] sal ³⁸ den huyse Iuda ³⁹ tot vreughde, ende tot blijdtschap, ende tot vrolicke hooghtijden wesen: hebt dan de waerheyt ende den vrede lief.

34 Ingestelt ter gedachtenisse, dat de stadt is doorgebroken geworden. Ierem. 52.7.

35 Siet boven 7.3.

36 Siet boven 7.5.

37 Ingestelt ter gedachtenisse dat Ierusalem is begonnen belegert te worden, Ier. 52.4. Siet oock 2.Reg. cap. 25.

38 D. stamme, geslachte Iudae.

39 De sin is, Al het leet het welck ghylieden tot noch toe gehadt hebt, sal in vreught verandert worden: T.w. by soo verre ghy u tot den Heere bekeert, ende neerstigh zijt in het opbouwen mijnes Huys.

20

Alsoo seyt de HEERE der heyscharen: ⁴⁰ Noch sal het geschieden dat de volcken, ende de inwoonders van vele steden komen sullen:

40 Dit is een prophetie van de roepinge ende bekeeringe der Heydenen tot Christum. siet de vervullinge, Actor. 2.5, etc. ende 8.27. ende 10.1.

21

Ende de inwoonders der eene [stadt] sullen gaen tot [de inwoonders] der andere, seggende, ⁴¹ Laet ons vlijtigh henen gaen, om te smeecken het aengesichte des HEEREN, ende om den HEERE der heyrscharen te soecken: ⁴² ick sal oock henen gaen.

41 And. laett ons gaen, laett ons gaen. Hebr. laet ons gaende gaen.

42 Aldus sal d’een tot d’ander spreken. And. laett my oock henen gaen.

22

Alsoo sullen vele volcken, ende ⁴³ machtige Heydenen komen, om den HEERE der heyrscharen te Ierusalem te soecken, ende om ’t aengesichte des HEEREN te smeecken.

43 Of, machtigh vele, D. sterck in getale, groote hoopen.

23

Alsoo seyt de HEERE der heyrscharen, het sal in die dagen geschieden, dat ⁴⁴ tien mannen uyt allerley tongen der Heydenen, grijpen sullen, ja ⁴⁵ de slippe grijpen sullen van eenen Ioodschen man, seggende, ⁴⁶ Wy sullen met u-lieden gaen, want wy hebben gehoort, [dat] Godt met u-lieden is.

44 D. vele, als Levit. 26.26. Hier mede wort te verstaen gegeven, dat de Heydenen in grooten getale, ende met grooten yver, haer sullen begeven tot de Christelicke Kercke, die eertijts alleen by de Ioden was. Vergelijckt Iesa. 2.3. Mich. 4.2.

45 Ofte, zoom. Hebr. vleugel, T.w. vleugel ofte slippe des kleets.

46 Ofte, laet ons met u-lieden gaen.