Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

[fol. 130v]

Het ix. Capittel.

Prophetie van de uytroeyinge der vyanden des volcks Godes, vers 1, etc. ende van de verlossinge ende bescherminge der Kercke Godes door Christum haren eeuwigen Koningh, 8. wiens inkomste in de stadt Ierusalem klaerlick beschreven wort, 9. Vermaninge aen de overige Ioden, die noch in Babel waren, dat sy van daer vertrecken, ende na Ierusalem keeren souden, 12. Ende Godt de Heere belooft haer victorie tegen hare vyanden, mitsgaders allerley zegen, 13, etc.

1

¹ DE Last van ’t woort des HEEREN ² over ’t lant ³ Chadrach, ende ⁴ Damascus, ⁵ desselven ruste: want ⁶ de HEERE heeft een ooge [over] den mensche, gelijck [over] alle de stammen Israëls.

1 D. een lastige ende beswaerlicke prophetie, ofte voorsegginge, die het lant Chadrach overkomen soude. siet Iesa. 13. d’aenteeck. op vers 1.

2 Of, in, of, tegen.

3 ’t Schijnt dat dit het lant van Syrien beteeckent, dewijle hier stracks Damascus bygevoeght wort, zijnde de hooftstadt van Syrien. Eenige meynen dat Chadrach zy de name eenes afgodts welcken de Syriers eerden. Andere verduytschen het woort, van het lant der eere, ofte, der heerlickheyt, of, van het heerlicke lant: Andre, van het lant dat rontom u leyt, ô Iudaea.

4 Hebr. Dammesek. And. of schoon Damascus sijne ruste is.

5 D. daer het sich op verlaett. Ofte, al hoevvel het sich op Damascus verlaett, ende daer op gerust is. Andre, maer Damascus sal sijne, T.w. des lastes ruste zijn, D. ’t sal Damascum oock op het laetste noch treffen. Andre, ende Damascus sal sijne ruste zijn, D. Godes toorn sal op Damascus rusten, D. die stadt alsoo weynigh verschoonen, als al de reste.

6 Hebr. den Heere is een ooge, D. de Heere heeft een ooge over alle andere menschen in wat lant die zijn, soo wel als over de Ioden. Ende verstaet hier door de ooge des Heeren, sijne voorsichtigheyt, D. d’over al tegenwoordige kracht des Heeren, daer door hy den hemel ende d’aerde regeert, met alles dat daer in is.

2

Ende oock sal ⁷ hy ⁸ Hamath ⁹ met deselve ¹⁰ bepalen: Tyrus ende Zidon, hoewel ¹¹ sy ¹² seer wijs is:

7 T. w. de Heere.

8 Siet Num. 13.21.

9 T.w. ooge. And. Hamath sal deselve bepalen, Dat is, Hamath sal aen de grenzen der selver liggen. Siet Iosu. 19. vers 35. And. door deselve, T.w. ruste des lasts.

10 D. hy sal de Syriers ordineeren hoe wijt ende hoe verre sy sullen gaen ende staen, ten besten van sijne Kercke. Andere nemen het aldus, Oock sal die [last] Hamath bepalen. ’t is deselve sin.

11 T.w. Tyrus, D. de inwoonders van Tyrus: als oock de Zidoniers.

12 Na hare opinie. Siet Ezech. 28. de aenteeckeninge op vers 3, etc.

3

Ende Tyrus sich sterckten gebouwt heeft, ende silver versamelt heeft ¹³ als stof, ende fijn gout als slijck der straten.

13 D. in seer grooten overvloet. Vergelijckt 1.Reg. 10.27. ende 2.Chron. 9.27. Siet oock Psalm 78.27.

4

Siet, de Heere salse ¹⁴ uyt het besitt stooten, ende ¹⁵ hy sal hare vestinge in de zee verslaen: ende sy sal met vyere verteert worden.

14 Ofte, arm maken, daerse te voren de rijckste ende treffelickste was.

15 De sin is, Of wel de Tyriers meynen dat sy onwinbaer zijn, ten aensien dat sy rontom in ende aen de zee gelegen zijn, soo en sullen sy nochtans Godes oordeel niet ontgaen: maer sullen met den vyere verteert worden. Dit is geschiet door Alexander de Groote, gelijck Curtius lib. 4. ende Diod. Siculus lib. 17. getuygen. Eenige verstaen hier door hare vestinge, hare stercke ende machtige scheeps-armaden.

5

¹⁶ Askelon sal het sien, ende sal vreesen, desgelijcks Gaza, ende sal ¹⁷ groote smerte hebben, mitsgaders Ekron, dewijle het gene ¹⁸ daer sy op sagen, ¹⁹ [haer] heeft te schande gemaeckt: ende ²⁰ de Koningh uyt Gaza ²¹ sal vergaen, ende Askelon en sal niet bewoont worden.

16 D. als Askelon den ondergangh van Tyrus sien sal, soo sal het vreesen. Askelon, ende de andere steden die hier meer genoemt staen, lagen in der Philistijnen lant, ende worden door deselve de Philistijnen selfs verstaen.

17 Als een vrouwe die in barens noot is.

18 D. daer sy haer op verlieten, Te weten, de stadt Tyrus, die sy voor onwinbaer hielden.

19 D. haer in hare hope bedrogen heeft. Want Alexander de Groote heeft de stadt Tyrus ingenomen ende verheert. Siet een gelijck exempel Iesa. cap. 20. versen 5, 6.

20 D. de Vorst. Want der Philistijnen lant was in vijf Vorstendommen afgedeylt.

21 D. daer en sal geen Vorst, ofte Koningh meer te Gaza zijn.

6

Ende ²² de bastaert sal te Asdod ²³ woonen, ende ick sal ²⁴ den hooghmoedt der Philistijnen uytroeijen.

22 D. een vreemt uytlantsch Koningh, met allerley vreemt ongebonden ende ongeacht volcksken: die sullen de huysen, hoven, en ackers besitten.

23 T.w. als heere ende meester der selver stadt.

24 Hoovaerdije, pracht, heerlickheyt, D. het gene daer sy haer op verhoovaerdigen. Vergelijckt Levit. 26.19.

7

Ende ²⁵ ick sal sijn bloet uyt sijnen monde wech doen, ende ²⁶ sijne verfoeyselen ²⁷ van tusschen sijne tanden: alsoo sal ²⁸ hy oock ²⁹ onsen Godt overblijven: ja hy sal zijn ³⁰ als een Vorst in Iuda, ³¹ ende Ekron, als de Iebusiter.

25 Te weten, na dat ickse sal gestraft, of getuchtight, ende tot mijn volck sal aengenomen hebben, dan sal ick hem (te weten, den Philistijn) reynigen van sijne sonden, insonderheyt van de dootslagen, welcke sy begaen hebben. Hebr. bloeden. Hier belooft Godt, dat hy oock de Heydenen tot sijn volck sal aennemen, ende sijner Kercke inlijven.

26 Verstaet, de afgoden, ende hare offerhanden.

27 D. ick sal maken, dat syder niet meer van spreken en sullen, Psalm 16.4. Ofte, ick sal maken, dat sy het vleesch, het welck haren afgoden geoffert is, niet meer eten en sullen.

28 T.w. de Philistijn, het Philistijnsche volck. Ofte, hy oock, D. niet alleen het gemeyne volck, maer oock de Koningh selfs.

29 Dat is, tot Godes volck ende gemeynte der geloovigen aengenomen worden. Siet boven cap. 8. vers 23.

30 Ofte, als een Leytsman, D. sy sullen in Godes Kercke in grooten aensien wesen, ende andere in Godtsaligheyt voorgaen, ende een exempel zijn.

31 D. die van Ekron sullen oock te Ierusalem, Te weten, in het geestelicke Ierusalem, woonen, gelijck eertijts de Iebusiten in de materiale stadt van Ierusalem gewoont hebben, ende de Iebusiten sullen oock tot Godes volck aengenomen worden.

8

Ende ick sal my ³² rontom ³³ mijn huys legeren, van wegen ³⁴ ’t heyrleger, van wegen den doorgaenden, ende van wegen den wederkeerenden, op dat ³⁵ de drijver niet meer ³⁶ door haer door en gae: want nu hebbe ick ³⁷ [het] met mijne oogen ³⁸ aengesien.

32 Ofte, ontrent, ofte, by mijn huys, Te weten, door mijn Engelen, Psalm 34. vers 8. ende 121.3, 4. ende 124.1, 2, 8.

33 D. rontom mijn Kercke, 1.Tim. 3.15.

34 T.w. van wegen het heyrleger, of het krijghsvolck des vyants, op dat hy mijn huys niet aen en taste, noch en beschadige, als het over ende weer over loopt. Siet Zach. 2.5.

35 D. de vyant.

36 T.w. mijne huysgenooten, de geloovige. Verstaet dit van eene geestelicke verlossinge der strengigheyt der wet.

37 T.w. mijn huys.

38 Verstaet hier een vriendelick ende genadigh aensien. Siet Deuter. 12. op vers 13. Vergel. Exod. 3. vers 7. Actor. 7.34.

9

Verheucht u seer, ³⁹ ghy dochter Zions, juycht ghy dochter Ierusalems, Siet ⁴⁰ u Koningh ⁴¹ sal u komen, rechtveer-[kolom]digh, ende ⁴² hy is een Heylant: ⁴³ arm, ende rijdende op eenen ezel, ⁴⁴ ende op een veulen, ⁴⁵ een jongh der ezelinnen.

39 D. ghy volck van Ierusalem, ja ghy volck Godts, soo Ioden, als Heydenen.

40 T.w. Christus Iesus.

41 Tot uwen besten, tot uwer hulpe: siet Iesa. 62.11, etc. Matth. 21.5.

42 Of, Verlosser, die alle sijne uytverkorene verlossen sal uyt het gewelt des duyvels, der doot, ende aller harer vyanden. Anders, die met heyl versien is: Ofte, behouden is, T.w. uyt sijn lijden, door sijne eygene Goddelicke kracht, om sijn Kercke saligh te maken. Vergel. Iesa. 53.8. Hebr. 5.7.

43 Slecht, verachtsaem, in de gedaente eenes knechts, Phil. 2.7, etc.

44 Ofte, namelick.

45 Dit is het selve dat hy stracks geseyt heeft. siet Matth. 21. vers 5. Ioan. 12.14.

10

Ende ⁴⁶ ick sal de wagenen uyt ⁴⁷ Ephraim uytroeijen, ende de peerden ⁴⁸ uyt Ierusalem: oock sal de strijtboge uytgeroeyt worden, ende hy sal den Heydenen ⁴⁹ vrede spreken: ende sijne heerschappije ⁵⁰ sal zijn van zee tot aen zee, ende van ⁵¹ de riviere tot aen de eynden der aerde.

46 D. ick sal mijne Kercke vrede geven, alsoo dat sy noch krijghswagenen, noch peerden, ofte andere wapenen meer en sal behoeven, de Heydenen met de Kercke Christi versoent zijnde. siet Iesa. 2.2, 4. Hose. cap. 2. vers 17. Actor. 10. vers 34, etc. Ephes. 2.17.

47 Onder de stamme Ephraims verstaet hy alle de tien stammen Israëls, ende door deselve sijne Kercke.

48 D. uyt de stamme Iuda.

49 D. vrede leeren, namelick, door de predicatie des Heyligen Euangeliums, sal hy de vrede ofte versoeninge met Godt verkondigen.

50 D. sy sal haer strecken. siet Ps. 2.8.

51 Verstaet hier de riviere Phrath, of, Euphrates, ende siet Psal. 72. d’aenteeckeninge op vers 8. ende Exod. 23. vers 31. Door dese plaetsen by de Ioden bekent, moet men oock andere meer verstaen, ja de meyninge is, dat de heerschappije Christi haer soude uytbreyden over den gantschen aerdbodem.

11

U oock aengaende [⁵² ô Zion] ⁵³ door ^a het bloet uwes verbonts, hebbe ick uwe gebondene uyt den kuyl daer geen water in en is, uytgelaten.

52 Dat is, ô mijn volck, mijn Kercke. Dit is hier klaerheytshalven, bygevoeght uyt het 9 vers.

53 Ofte, in. De sin is, In, of door de kracht des bloets Iesu Christi, daer mede ick ’t verbont met u ingegaen, bevestigen sal, hebbe ick, of sal ick uwe gevangene, die met de banden der sonden gebonden zijn, verlossen uyt den kuyl, D. uyt het gewelt der helle, ende des duyvels, daer onder sy anders hadden moeten versmachten in eenen geestelicken dorst, door het gevoelen des swaren toorns Godes die op haer lagh.

a Matth. 26.28. 1.Cor. 11.25. Hebr. 9.19, 20, 21.

12

Keert ghylieden weder ⁵⁴ tot de sterckte, ⁵⁵ ghy gebondene die daer hopet: ⁵⁶ oock heden verkondige ick, ⁵⁷ dat ick u dobbel sal weder geven:

54 De Ioden die noch in Babel gebleven waren, worden genoodight na de stadt ende tempel van Ierusalem haer te begeven. Doch te gelijcke wort hier te kennen gegeven, dat alle de gene, die der verlossinge, welcke Godt door Christum belooft heeft, wenschen deelachtigh te worden, ende voor des duyvels gewelt ende listen beschut ende beschermt te zijn, haer tot de Kercke Godes begeven moeten, welcke is ’t rechte hemelsche Ierusalem.

55 Hebr. ghy gebondene der hope, of, der verwachtinge, D. ghylieden dien de hope gegeven is, ofte, die de hope hebt, dat ghy van uwe banden sult verlost worden.

56 Gelijck ick het dickwils voor desen tijt verkondight hebbe, alsoo verkondige ick u nu oock het selve.

57 De sin is, Ick sal u veel grootere gaven geven dan de verlossinge uyt de Babylonische gevangenisse is, namelick, geestelicke weldaden, als zijn, vergevinge der sonden, vernieuwinge des gemoedts door den H. Geest, ende een eeuwigh leven.

13

⁵⁸ Als ick my Iuda sal ⁵⁹ gespannen, [ende] ick Ephraim den boge ⁶⁰ sal gevult hebben: ende ick uwe kinderen, ô Zion, sal verweckt hebben tegen uwe kinderen, ⁶¹ ô Grieckenlant, ende ⁶² u gestelt sal hebben als het sweert eenes heldts.

58 Hier wort den volcke Godes schut ende scherm belooft tegen de vyanden die haer bevechten ende bestrijden souden, doch alsoo, dat het niet sonder strijt ende gevecht afgaen en soude, gelijck sulcks gebleken heeft in d’oorlogen die de Machabeen tegen de Koningen van Asien ende Syrien gevoert hebben.

59 Hebr. getreden, want de voetbogen werden getreden, als mense spant. Andere verduytschen de eerste woorden deses vers aldus, Na dat ick my Iuda [als] eenen boge sal gespannen, ende Ephraim [als eenen pijlkoker] sal gevult hebben.

60 T.w. met pijlen, om tegen de vyanden te strijden.

61 T.w. tegen de nakomelingen van Alexander de Groote, de Koningen in Asien, ende in Syrien, tegen dewelcke Godt de Heere de Ioden wonderbaerlick beschut ende beschermt heeft. Siet de boecken der Machabeen, ende de historien Iosephi.

62 O Zion.

14

Ende de HEERE sal ⁶³ over haerlieden verschijnen, ende ⁶⁴ sijne pijlen sullen ⁶⁵ uytvaren ^b als een blicksem: ende de Heere HEERE sal met de basuyne blasen, ende hy sal voorttreden ⁶⁶ met stormen uyt den zuyden.

63 T.w. over de Ioden: Andere, over Iuda ende Ephraim: Andere, tegen haer, T.w. de Griecken.

64 Hebr. sijnen pijl.

65 T.w. uyt den hemel, tegen de vyanden sijnes volcks.

b Nah. 2.4.

66 Of, als een onweder. De sin is, Hy sal sich met sulcke ongestuymigheyt op de vyanden der Kercke werpen, als de stormen die uyt den Zuyden komen. siet Iesa. 21. d’aenteeck. op vers 1. ende vergelijckt Iosu. 10.11. ende 2.Sam. 5.24.

15

De HEERE der heyrscharen ⁶⁷ salse beschutten, ende sy sullen ⁶⁸ eten, na dat sy ⁶⁹ de slingersteenen sullen t’onder gebracht hebben: sy sullen oock drincken, [ende] ⁷⁰ een gedruys maken als de wijn: ende ⁷¹ sy sullen vervult worden, gelijck het becken, gelijck de hoecken des altaers.

67 Te weten, de Ioden, strijdende tegen de Griecken.

68 D. sy sullen hare goederen met vrede ende met vreught genieten, na dat hare vyanden sullen verdelght wesen.

69 D. de vyanden, die met slingersteenen op haer geworpen hebben. Andere setten dese woorden aldus over, Ende sy sullense [met] slingersteenen t’onderbrengen. Eertijts plechten de krijghslieden niet alleen met pijlen, maer oock met slingers tegen malkanderen te vechten. Siet Iudic. 20.16.

70 Dit woelen, ofte rumoer maken, soude uyt eene heylige vreught ontstaen.

71 D. sy sullen overvloet hebben van allerleije goederen, gelijck het becken ’t welck by den altaer pleeght te staen, vol bloets des geslachtten vees was, ende gelijck men alle de hoecken des altaers met het selve bloet pleeght te begieten, ofte te besprengen, Lev. 3.2, 8, 13. ende 7.2. Geestelicker wijse dit genomen zijnde, is het te seggen, Sy sullen Godt dancken voor de weldaden die sy van hem ontfangen sullen. Vergel. Ephes. 5.18, 19, 20.

16

Ende de HEERE hare Godt salse te dien dage ⁷² behouden, als zijnde de kudde sijnes volcks: want ⁷³ gekroonde steenen sullen ⁷⁴ in sijn lant, ⁷⁵ als een baniere opgericht worden.

72 Ofte, verlossen, of, heyl verschaffen, of, saligh maken, als zijnde de Herder sijnes volcks. siet Psalm 100.3. Ioan. c. 10.

73 D. colomnen, of, gedenckpilaren met kranssen en kroonen verciert. Andere nemen ’t in desen sin, Want sy sullen op aerden verheven worden als steenen der kroonen, D. gelijck als kostelicke edele steenen, die de Koningen in hare kroonen dragen. Hebr. steenen der kroone.

74 T.w. in ’t Ioodsche lant, ’t welck het lant Godes ende het heylige lant genoemt wort.

75 Tot een teecken van victorie die Godt sijn volck over hare vyanden verleent hadde, of, verleenen soude.

17

Want hoe groot sal ⁷⁶ sijn ⁷⁷ goet wesen! ende hoe groot sal ⁷⁶ sijne schoonheyt we-

76 76 T.w. des Heeren: of hare, T.w. der Kercke.

77 D. sijne gelucksaligheyt: De sin is, Hoe grootelicks sal de Heere sijne Kercke zegenen, die vervullende met eere ende met heerlickheyt!

76 76 T.w. des Heeren: of hare, T.w. der Kercke.

[fol. 131r]

sen! ⁷⁹ het koorn sal de jongelingen, ende de most sal de jonckvrouwen ⁸⁰ sprekende maken.

79 Dat is, Godt sal haer overvloet van koorn ende van wijn geven, daer over haer de jonge lieden sullen verheugen ende vrolick zijn. Vergelijckt Iesa. 9. vers 2. Vergelijckt oock Ierem. 48.33.

80 Ofte, overvloedelick vrucht doen voortbrengen, T.w. de vrucht der lippen. Vergelijckt Iesa. 57. op vers 19.