Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

De Heere voorseyt den ondergangh van Ierusalem, ende de verwoestinge der gantscher stamme Iuda door de Babyloniers, van wegen hare afgoderije, ende andere sonden, haer vermanende tot boete, alsoo de wechvoeringe na Babel voor handen was.

1

HET woort des HEEREN ’t welck geschiet is tot ¹ Zephanja den sone ² Cuschi, des soons Gedalja, des soons Amarja, des soons Hizkia, ³ in de dagen Iosia, des soons Amon des Koninghs Iuda.

1 Oock gemeenlick genoemt Sophonias.

2 Wie desen Cuschi, ende die hier na hem volgen, geweest zijn, is ons nu onbekent, maer sy zijn, buyten twijffel, in die tijden geweest vermaerde ende welbekende mannen. Ende het schijnt dat hier dit geslacht-register der voor-ouderen Zephanja gestelt zy, om hem te onderscheyden van Zephanja den sone Mahaseja, die oock ten tijde van Iosia geleeft heeft. De Propheet Zephanja heeft oock geleeft ende gepropheteert ten tijde Ieremiae ende der Prophetesse Huldae. Vergel. 2.Reg. 22.14. ende 2.Chron. 34. vers 22. ende 35. vers 25. ende Ierem. 1.2.

3 T.w. na dat Iosia den kerckendienst ende religie gereformeert hadde, als af te nemen is uyt vers 4.

2

Ick sal ⁴ gantschelick alles wech rapen ⁵ uyt desen lande, spreeckt de HEERE.

4 Hebr. wechrapende wechrapen, T.w. door den Koningh der Chaldeen. Siet van de beteeckenisse des woorts wechrapen, Psalm 26.9.

5 Hebr. van op ’t aengesichte deses lants, T.w. des lants Iuda.

3

Ick sal wechrapen menschen ende ⁶ beesten, Ick sal wechrapen de vogelen des hemels, ende de visschen der zee, ende ⁷ de ergernissen met de godtloose, ja ick sal de menschen uyt desen lande uytroeijen, spreeckt de HEERE.

6 Hier werden oock de dieren vermenght onder de straffen die de menschen met hare sonden verdient hebben, om te doen blijcken hoe grouwelick dat de sonde voor Godt is. Vergelijckt Ierem. 4. versen 23, 25, 26, 27. ende 9.10. Hose. 4.3.

7 Ofte, de aenstootingen, T.w. het overblijfsel van den Baal, vers 4. als waren afgoden, kapellen, ende alle gereetschap gehoorende tot de afgoderije, want hier door wierden de Godtsalige ge-ergert ende bedroeft, ende van den waren Godtsdienst afgeleyt. siet Ezech. 14.3, 7.

4

⁸ Ende ick sal mijne hant ⁹ uytstrecken tegen Iuda, ende tegen alle inwoonders van Ierusalem: ende ick sal ¹⁰ uyt dese plaetse uytroeijen ¹¹ het overblijfsel Baals, [ende] den name ¹² der Chemarim ¹³ met de Priesters:

8 Anders, dat is, in welcke beteeckeninge de letter Vau dickwils genomen wort.

9 T.w. om te slaen.

10 T.w. uyt Iuda, ende Ierusalem.

11 D. de gereetschap dienende tot den afgodischen dienst Baals, welcke de vrome Koningh Iosia niet en heeft konnen teenemael uytroeijen. Doch andere verstaen dit van het overblijfsel der afgoderije die na het wechvoeren van de tien stammen na Assyrien, onder het volck Godes, selfs in Iuda, noch over gebleven was.

12 Siet de aenteeck. 2.Reg. cap. 23. op vers 5. wat door de Chemarim te verstaen zy.

13 Verstaet hier die Priesters, die haer met afgoderije bezoetelt ende ontheylight hadden in den gemeynen afval. Siet 2.Reg. 23. op vers 9. ende Zephan. 3.4.

5

¹⁴ Ende ¹⁵ die haer neder buygen op ¹⁶ de daken voor ¹⁷ het heyr des hemels, ende die sich nederbuygende ¹⁸ sweeren by den HEERE, ende ¹⁹ sweeren ²⁰ by Malcham.

14 T.w. ick sal uytroeijen.

15 D. niet alleen de gene die openbare afgodendienaers waren, maer oock die, die eene vermenghde religie hebben, ende die nevens, of met hare afgoden, oock den waren Godt dienen willen. ’t Welck Godt verbiedt 1.Reg. 18.21. ende 2.Reg.17.33. Ezech. 20.39.

16 Die in Iudaea, ende andre landen daerom henen, plat waren. siet d’aent. Deut. 22. op vers 8. ende op dewelcke sy dickwils hare afgoderije bedreven. siet 2.Reg. 23. op vers 12. ende Ierem. 19.13.

17 D. voor de sterren, sonne, ende mane. Siet d’aenteeck. Deut. cap. 4. vers 19. ende Ierem. 7. op vers 18. ende 10. op vers 2.

18 Ofte, den Heere sweeren, als 2.Chron. 15. vers 14. het welck beteeckent Gode gehoorsaemheyt, ende onderhoudinge sijner geboden belooven, ende sich Gode heyligen ende over geven.

19 Siet de aenteeckeninge Ierem. 49 op vers 1.

20 Ofte, Melech, ofte, Moloch, den afgodt der kinderen Ammons. Doch onder desen afgodt kan men oock alle andere afgoden verstaen, welcke d’afgodendienaers noemden hare Koningen. Melech beteeckent in ’t Hebreeusch eenen Koningh.

6

Ende ^a die te rugge keeren van achter den HEERE: ende die den HEERE niet en soecken, ende en vragen na hem niet.

a Iesa. 1.4. ende 59.13. Ierem. 15.6.

7

²¹ Swijght ²² voor het aengesichte des [kolom] Heeren HEEREN, want ²³ de dagh des HEEREN is na by, want de HEERE heeft ²⁴ een slacht-offer bereydet, hy heeft ²⁵ sijne genoodde ²⁶ geheylight.

21 Dat is, en murmureert niet tegen den Heere, maer bekent dat hy oprechtelick oordeelt. Ofte, houdt u maer stille, ghy sult op een korts de uytvoeringe sijner dreygementen sien.

22 D. van wegen de tegenwoordigheyt des Heeren.

23 T.w. de dagh der wrake des Heeren, in welcken hy de godtloose afgodische Ioden straffen sal. alsoo vers 14. Van de doot des Koninghs Iosiae af, zijn de Ioden gedurighlick van d’eene elende in d’andere vervallen, tot dat hare Koningen ende sy met deselve t’onder gebracht zijn geworden.

24 Ofte, een slacht-maeltijt, tot dewelcke men vee slachtede. ’t Hebreeusch woort beteeckent oock een beest, het welck geslacht wiert, om geoffert te worden: Ende verstaet hier door dese slachtinge, een slachtinge der Ioden. siet dergelijcke maniere van spreken Iesa. 34. vers 6. Ierem. 46.10. ende Apoc. 19.17.

25 Verstaet door dese genoodighde gasten, de Chaldeen, ende andere vyanden der Ioden, die uyt haer eygen lant na Ierusalem komen souden, om daer alles te vermoorden, ende te rooven. Doch men kan hier oock wel door de genoodighde verstaen, de vogelen des hemels, ende de wilde dieren des velts, die het vleesch der gedoode Ioden eten souden, als Deut. 28.26. ende Ezech. 39.17.

26 D. bereyt, of afgesondert. Siet Ier. 12. op vers 3.

8

Ende ’t sal geschieden in den dage des slacht-offers des HEEREN, ²⁷ dat ick besoeckinge sal doen over de Vorsten, ende ²⁸ over de kinderen des Koninghs, ende over alle ²⁹ die haer kleeden met vreemde kledinge.

27 Voor, dat hy, T.w. de Heere. Alsoo oock vers 9.

28 Siet de vervullinge Ierem. 39.6.

29 Hebr. die haer kleeden met de kleederen eenes vreemden [volcks,] den Heydenen te gevalle. Andere verstaen de dertele ende brootdronckene gesellen, die van weelde niet en weten, hoe sy haer kleeden ende opproncken willen, niet te vreden zijnde met den gewoonelicken dracht der kleederen in haer lant gebruyckelick, maer willen het alles na eenen nieuwen snof ende uytlantsche fatsoen hebben.

9

Oock sal ick ten selven dage ³⁰ besoeckinge doen ³¹ over allen, die over den dorpel springht: ³² die het huys harer heeren vervullen ³³ met gewelt, ende bedrogh.

30 D. ick sal straffen.

31 D. die met gewelt in eenes anderen mans huys invalt, om sijnen naesten te berooven. Of, die hare palen overtreden, ende in hares naesten lant overtreden, Hose. 5. vers 10. Of, die met buyt en roof geladen zijnde t’huys komen, ende met vreught daer in springen.

32 D. die mede sulcke stucken helpen verrichten, gelijck der grooter heeren dienaren wel plechten de hant mede te slaen aen sulcke leelicke stucken, die hare heeren bedrijven.

33 D. met rijckdom door gewelt ende bedrogh t’samen gebracht.

10

Ende daer sal ³⁴ te dien dage, spreeckt de HEERE, ³⁵ een stemme des gekrijts zijn van ³⁶ de vischpoorte af, ende een gehuyl van ³⁷ het tweede gedeelte, ende ³⁸ een groote breucke ³⁹ van de heuvelen af.

34 T.w. als de Chaldeen sullen komen ende de stadt overvallen.

35 T.w. der burgeren te Ierusalem, ontstaende uyt den inval, ofte overval der Chaldeen.

36 Deser poorte wort oock gewagh gemaeckt Nehem. 3.3. sy was de naeste van alle de poorten Ierusalems na de zee, aen die zijde der stadt daer men gingh na Diospolim ende Ioppen.

37 Anders genoemt de middelstadt. siet d’aent. 2.Reg. 20. op vers 4. ende cap. 22. op vers 14. And. de tweede [poorte.]

38 D. een groot jammer, elende, moortgeschrey. Als men met sulck gewelt roept en schreeuwt, dat schier de kele scheurt, of kraeckt, ende datter de lucht van breeckt en scheurt.

39 D. van die zijde der stadt daer verscheydene heuvelen lagen, na de dreckpoorte aen. Siet Ierem. 31.39. ende d’aenteeck. aldaer. Aen welcken oort oock de olijfbergh lagh. In somma, de Propheet wil in dit vers te kennen geven, datter groot jammer soude wesen aen alle hoecken ende kanten der stadt, welcker drie hier genoemt worden, daer onder d’andere verstaen worden.

11

Huylet ghy inwoonders ⁴⁰ der leeghte: want al het volck van ⁴¹ koophandel is ⁴² uytgehouwen, alle ⁴³ de geltdragers zijn uytgeroeyt.

40 Eenige behouden het Hebreeusch woort machtes in den text. Andre verduytschen het, in de kramerstrate, of, in de apotekers, ofte, kruydeniers-strate. Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick eenen mortier, het schijnt dat het de name van een sekere strate binnen Ierusalem geweest is, de mortierstrate genoemt, om dat men daer dagelicks den mortier hoorde klincken, gelijck dan d’Apotekers ende Kruydeniers den selven dagelicks gebruycken, om hare kruyderen, ofte medicijnen daer in te stooten. Anders, in de holligheyt, ofte, holle strate, D. daer veel kelders waren, daer die kooplieden hare waeren in leyden. Hier woonden oock de goutsmeden, als af te nemen is uyt Nehem. 3.8, 31, 32.

41 Ofte, kramervolck, ofte, handelaers, kooplieden. Anders, het volck van Canaan, het welck voor kooplieden genomen wort, om dat de Canaaniten grooten koophandel dreven.

42 Of, uytgedelght, D. sullen uytgeroeyt worden. Anders, sullen swijgen, ofte, stille zijn, het zy datter geen neeringe meer wesen en sal, of dat sy doot sullen wesen.

43 Ofte, alle die met gelt geladen zijn, T.w. de kooplieden, ende hare factoors, kassiers, ende wisselaers, die gelt over en weer dragen om waeren te koopen ende betalen.

12

Ende het sal geschieden te dien tijde, ⁴⁴ Ick sal Ierusalem ⁴⁵ met lanteernen doorsoecken: ende ick sal besoeckinge doen over ⁴⁶ de mannen, ⁴⁷ die stijf geworden zijn op haren droesem, die in haer herte seggen,

44 T.w. ick de Heere.

45 D. met groote neerstigheyt: Ick sal maken, dat de Chaldeen ende andere vreemde soldaten al den schat en rijckdom sullen soecken: ende alles wech nemen. Of, het beteeckent, dat God op het nauwste de sonden des volcks sal besoecken, ende straffen.

46 Ofte, de lieden.

47 Ofte, die op hare heffe, of, gift liggen, D. die gerust ende sorgeloos zijn, ende in vleeschelicke sekerheyt leven. Anders, die met hare heffe vermenght zijn, D. die allerley vuyligheyt der sonden ende der ondeughden opwerpen, ende als uytgisten, gelijck de nieuwe wijn doet. leest Ierem. 48.11.

[fol. 125r]

⁴⁸ De HEERE en doet geen goet, noch hy en doet geen quaet.

48 De sin is, Godt en past op de regeeringe der werelt niet, hy en straft noch en beloont niemant na sijne verdiensten.

13

Daerom sal ⁴⁹ haer vermogen ten roove worden, ende hare huysen tot verwoestinge: ⁵⁰ sy bouwen wel huysen, maer ⁵¹ sy en sullense niet bewoonen: ende sy planten wijngaerden, maer sy en sullen der selver wijn niet drincken.

49 D. haren rijckdom. Wat dese dreygementen aengaet, siet daer van Levit. c. 26. vers 32. Deut. cap. 28. vers 30.

50 Siet Amos 5. vers 11. Mich. c. 2. versen 2, 4. ende c. 3. versen 10, 12.

51 D. sy en sullense niet lange bewoonen. siet Deut. 28. versen 30, 39.

14

⁵² De groote dagh des HEEREN is na by, hy is na by, ende seer haestende; ⁵³ de stemme des daghs des HEEREN: ⁵⁴ de heldt sal ⁵⁵ aldaer bitterlick schreeuwen.

52 Dat is, de dagh in welcken de Heere swaerlick straffen sal. Siet boven vers 7.

53 Vergel. Psal. 29. versen 3, 4, 5. Ier. 4. vers 19, etc.

54 Hoe veel meer de swacke of kleynhertige mannen, mitsgaders vrouwen ende kinderen.

55 Dat is, als dan, als Psam 14. vers 5. Ofte, aldaer, D. te Ierusalem.

15

Die dagh sal een dagh ⁵⁶ der verbolgentheyt zijn: een dagh der benauwtheyt, ende des anghsts, een dagh der woestheyt ende verwoestinge: ^b een dagh der duysternisse, ende der donckerheyt, een dagh der wolcke, ende der dicke donckerheyt.

56 T.w. der verbolgentheyt des Heeren, als onder vers 18. Dat is, als dan sal de Heere in sijnen toorn vele elenden en straffen uyt gieten. Dit wort te kennen gegeven met velerley verscheydene woorden in dit vers. Vergel. Ierem. 30.5, 6, 7. Amos 5.18, 19, 20. ende Ioël cap. 2. versen 1, 2, 3, …. 11.

b Ioël 2.1, 2.

16

⁵⁷ Een dagh der basuyne, ende des geklancks tegen de vaste steden, ende tegen ⁵⁸ de hooge hoecken.

57 D. een dagh in welcken de basuynen ende trompetten alarm sullen blasen, van wegen den inval des vyants.

58 Ofte, torens, die gemeynelick aen de hoecken der kasteelen, ofte steden staen: ofte, der puncten. Doch door hoecken worden somtijts de Hoofden ende voornaemste onder den volcke verstaen, Iudic. 20.2.

17

Ende ick sal de menschen bange maken, dat sy sullen gaen ⁵⁹ als de blinde, want sy hebben tegen den HEERE gesondight: ende haer bloet sal vergoten worden ⁶⁰ als stof, ende haer ⁶¹ vleesch ⁶² sal worden als dreck.

59 Die niet en weten waer henen, noch waer na, noch wat sy eerst, of laetst doen sullen.

60 D. overvloedelick, in groote menighte, als een sake van geener weerde. Alsoo wert stof genomen, Matth. 10.14. Actor. 13.51. ende 18.6.

61 Ofte, lichaem. Eygentlick spijse, alsoo wort het lichaem genoemt, om dat het spijse der wormen is.

62 De sin is, Hare doode lichamen sullen in de ackeren ende het lant geworpen worden, gelijck men den dreck daer op werpt, om ’t selve te mesten.

18

Noch ^c haer silver, noch haer gout, en salse niet kunnen redden ^d ten dage der verbolgentheyt des HEEREN, maer ⁶³ door het vyer sijnes yvers sal dit gantsche lant ⁶⁴ verteert worden: want ⁶⁵ hy sal eene voleyndinge maken, gewisselick eene haestige, met alle de inwoonderen ⁶⁶ deses lants.

c Prov. cap. 11. vers 4. Ezech. cap. 7. vers 19.

d Boven versen 14, 15, 16.

63 D. door eenen yver, die als vyer brant. Siet Ezech. 38.19.

64 Hebr. opgegeten worden; als onder cap. 3. vers 8.

65 Siet Ierem. 4. op vers 27.

66 T.w. des Ioodschen lants.