Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ij. Capittel.

Wee, harde dienstbaerheyt, ende verdrijvinge uyt Canaan, over de moetwillige geweldenaers, roovers ende straetschenders onder den volcke, versen 1, 2, 3, 5, 8, 9, 10. Klaeghliedt over het vyantlick uytdeylen haers lants, 4. Godt scheldt heftighlick de walginge sijns volcks van de bestraffinge sijner Propheten, ende haren sotten lust tot de pluymstrijckende valsche Propheten, 6, 11. Prophetie van de vergaderinge ende herstellinge der Kercke door haren Koningh Christum, 12, 13.

1

WEe dien die ongerechtigheyt bedencken, ende quaet ¹ wercken op hare ² legeren: in het licht van den ³ morgenstont doen sy het, dewijle het ⁴ in de macht van haerlieder hant is:

1 Het Hebreeusch woort, dat anders vvercken ende doen beteeckent, wort hier gebruyckt voor overleggen, ende voornemen, om te doen.

2 Als sy behoorden te rusten, aen Godt te dencken, ende haren wandel voor hem t’overpeynsen, etc. alsoo Psalm 36.5.

3 Haestende ende brandende om hare boose lusten te voldoen. Vergl. Hos. 7.6.

4 Dewijl het met de Iustitie ende Politie soo in den lande gestelt is, dat sy het vrijelick konnen doen: Sy zijn meesters ende doen wat sy maer willen, als volght. Vergelijckt de maniere van spreken met Nehem. cap. 5. vers 5. Prov. cap. 3. vers 27. Anders, vvant haerlieder hant tegen Godt is.

2

Ende sy ^{a 5} begeeren ackeren, ende roovense, ende huysen, ende nemense wech: alsoo doen sy gewelt aen den ⁶ man ende sijn ⁷ huys, ja aen ⁸ een yegelick ende sijne ⁹ erffenisse.

a Iesa. 5.8.

5 Als sy maer op eenigh stuck lants, ofte op eenigh huys, belust worden, ofte, sin daer toe krijgen, soo nemense dat met gewelt. Vergelijckt 1.Reg. cap. 21. vers 1, etc.

6 Dien sy arm maken ende bedroeven.

7 Dat sy den eygenaer ontnemen ende tot haer trecken.

8 Ofte, den mensche.

9 Die Godt gantschelick niet en wilde den erfgenaem ontwent, ofte vervreemt hebben.

3

Daerom, alsoo seyt de HEERE; Siet ick dencke een ¹⁰ quaet over dit geslachte; waer uyt ¹¹ ghylieden uwe ¹² halsen niet en sult uyttrecken, ende ¹³ soo recht op niet gaen; want het sal een ^{b 14} boose tijt zijn.[kolom]

10 Gelijck sy het quaet der sonde moetwillighlick bedencken, voornemen ende doen, alsoo denck ick over haer het quaet der straffe.

11 Veranderinge van persoon, door eene heftige aensprake, als onder vers 8. ende elders dickwils.

12 Om dat het een sterck jock der dienstbaerheyt sal zijn, daer onder ghy sult moeten bucken. Vergelijckt Levit. 26.13. ende Ierem. 11.11. met d’aenteeckeninge.

13 Hebr. [met, ofte, in] hoogheyt, verheventheyt, Dat is, met opgerichten halse, ofte hoofde, recht op, om hooge. De sin is, Ghy sult soo fier ende stout niet zijn, als ghy nu zijt.

b Amos 5.13.

14 Siet Amos 5. op vers 13.

4

Te dien dage ¹⁵ sal men een ¹⁶ spreeckwoort over u-lieden opnemen; ende men sal eene klagelicke klage klagen, [ende] seggen, Wy zijn ¹⁷ teenemael verwoest; ¹⁸ Hy verwisselt mijns volcks ¹⁹ deel: ²⁰ hoe ontwendt hy my! hy deelt uyt, ²¹ af wendende onse ackeren.

15 Hebr. hy sal, D. men sal, etc.

16 Om u, in uwe elende ende weeklagen, alomme te bespotten: of, het volgende deerlick klagen ende kermen sal soo gemeyn zijn, dat men een gemeyn spreeckwoort daer van sal maken: dat Israël soo, ende soo klaeght.

17 Hebr. vervvoestende, of, met vervvoesten zijn vvy verwoest. Dat is, ’t is gantsch met ons uyt ende gedaen.

18 Namel. Godt, (door den Assyrier) geeft het lant, dat hy sijnen volcke gegeven hadde, aen vreemde, hy verandert het van heeren ende eygenaers.

19 Siet Psalm 16. op versen 5, 6. Alsoo van ’t snoer ende lot in ’t volgende vers.

20 Woorden van verwonderinge, die kort ende afgebroken zijn, seer levendigh afbeeldende het gewoel van het uytdeylen des lants, als of sy het voor oogen sagen geschieden.

21 T.w. tot anderen: of, deylt hy onse velden uyt om [die] ons weder te geven? Geensins, willense seggen: Daer is nu gantsch geene hope toe, dewijlse aen vreemde besitters voor altoos zijn wech gegeven. Alsoo gevoelden sy de straffe harer ongerechtigheyt, ende rooverije, waer van versen 1, 2. gesproken is: gelijck sy hare broederen berooft hadden, alsoo geschiet haer wederom: siet het volgende vers, ende voorts versen 8, 9, 10.

5

²² Daerom en sult ²³ ghy niemant hebben, die het snoer ^c werpe ²⁴ in het lot; in de Gemeynte des HEEREN.

22 Om de voorgemelde sonden, ofte, om dat u lant al aen vreemde is overgegeven, soo dat ghy daer van versteken zijt, ende geen Iosua u weder van nieuws het lant by lotinge sal uytdeylen. Sommige duyden het geestelick op de verwerpinge uyt Godts Kercke, welcker gemeenschap, door de uytdeylinge des lants Canaan, by lotinge ende door snoeren, was afgebeelt.

23 Aensprake aen een yeder in het bysonder van die godtloose geweldenaers, welcken het wee is aengeseyt vers 1.

c Deuter. 32. versen 8, 9.

24 Ofte, door het lot, D. die het lot werpe over u deel: want daer en sal niets voor u onder Godts volck ten besten zijn, geen plaetse noch deel.

6

²⁵ En ²⁶ propheteert ghylieden niet, ^d [seggen sy,] laet ²⁷ [die] propheteeren: ²⁸ sy en propheteeren niet als ²⁹ die; men ³⁰ en wijckt niet af [van] ³¹ smaetheden.

25 Dit versken is (vermits de afgebrokene woorden) duyster, ende wort verscheydentlick vertaelt. Het schijnt dat hier de woorden, ofte het gemeyn seggen des godtloosen volcks verhaelt wort, waer op eene heftige bestraffinge volght in het naeste vers.

26 Hebr. druppet niet. Alsoo in het volgende. D. en propheteert niet. Siet Deut. 32. op vers 2. ende vergel. Iesa. 30.10, 11. Ierem. 11.21. Amos 2.12. ende 7.12, 13, 16. Dit zijn de woorden des volcks tot de ware Propheten.

d Iesa. 30.10. Amos 7.16.

27 De valsche Propheten. Vergel. ond. vers 11.

28 De ware Propheten.

29 De andere, T.w. de valsche: of, van die dingen, van dewelcke de vrome Propheten druppeden.

30 D. dese Propheten (de ware) en houden niet op van lasteren, schelden, beschamen, ende alles quaets te dreygen: sy zijn ondraeghlick. Vergelijckt 1.Reg. 22.8.

31 Ofte, beschamingen, smaetwoorden, (dit stadigh ofte dagelicks beschamen, etc.) en houden niet op. Andere vertalen dit versken aldus: En druppet niet: (woorden des volcks) sy sullen [doch] druppen; [maer] sy sullen niet druppen voor, ofte, tot haerlieden (Godts woorden) dat hy (Israël) geene schande en sal behalen, (gelijck de valsche Propheten propheteerden) of, op dat sy (mijne Propheten) geene schande behalen, ofte, haer geene schande overkome. Aldus soude het een dreygement zijn, dat Godt haer, om hare grouwelicke ondanckbaerheyt, van de ware Propheten wilde berooven, ende sijne dienstknechten verschoonen. Vergel. Iesa. 8.16. Matth. 7.6.

7

O ghy die Iacobs huys ³² geheeten zijt, Is dan de ³³ Geest des HEEREN ³⁴ verkort? zijn dat ³⁵ sijne wercken? En doen ³⁶ mijne woorden geen goet by dien die ³⁷ recht wandelt?

32 Ghy voert dien naem (wil de Heere seggen) ende beroemt u des, maer t’onrechte: sulcke woorden en betamen Iacobs huys geensins. Vergel. Ioan. 8.33, 37, 39, 40, 44.

33 De H. Geest, door welcken de ware Propheten gedreven wierden, 2.Petr. 1.21.

34 Of, benauwt: soo dat hy sijne dienstknechten niet recht ende wel en soude konnen leyden ende regeeren? ofte, haer niet soude mogen doen propheteeren wat hem belieft? ofte, dat hy nu de macht niet meer en soude hebben, om u over uwe boosheyt te bestraffen, ende voorts na uwe verdienste te straffen, dat ghy hem aldus verbittert ende terght? Vergelijckt de maniere van spreken met Num. 11.23. Iesa. 50.2. ende 59.1.

35 T.w. Godts wercken. D. zijn dat de wercken die Godt u beveelt, ofte, die hem aengenaem zijn? (Vergel. Ioan. 6.29.) Dit past seer wel op het volgende. Andere duyden het op Iacobs huys, aldus: Zijn dat wercken, die Iacobs huys betamen?

36 Godes. De sin is: En zijn mijne woorden niet vriendelick, lieflick ende aengenaem voor ende by den vromen, dien sy niet alleen alles goets belooven, maer oock onderwijsen ende bestraffen tot haren besten? waert ghy vroom, soo souden mijne, ende volgens mijner Propheten woorden oock lieflick tot ende by u zijn, maer ’t is uwe schuldt, datse anders moeten propheteeren.

37 Siet Psalm 7. op vers 11.

8

³⁸ Maer ³⁹ gisteren, stelde sich mijn volck op, ⁴⁰ tot vyant, ⁴¹ tegen over een kleet; ⁴² ghy stroopet eenen ⁴³ mantel van de gene die ⁴⁴ seker voor by gaen, ⁴⁵ weder komende van den strijt.

38 Als of Godt seyde: Hoe souden mijne woorden vriendelick konnen zijn tegen sulck een volck als dit is?

39 D. onlanghs, ’t is noch niet lange geleden, ’t is verscher daet geschiet. And. [die] gisteren (D. te voren) mijn volck [waren], zijn [tegen my] opgestaen, als tegen eenen vyant.

40 D. vyantlick, als vyanden, straetschenders ende struyckroovers plegen te doen, loerende op eenen roof.

41 Om te sien, of haer yemant mochte ontmoeten, die een goet kleet aen hadde, om dat hem af te stroopen. Hier komt Godt weder tot het gene hy haer versen 1, 2. verweten heeft.

42 Veranderinge van persoon, als bov. vers 3.

43 Ofte, schoon overkleet. Aengaende het Hebreeusch woort vergel. Ion. 3. op vers 6.

44 Ofte, met vertrouwen, (niet denckende op eenigen vyant, immers op u in ’t minste geen achterdencken hebbende) ende u geen leet en doen.

45 Die op rooven ende vechten niet meer en dencken, om dat de strijt ge-eyndight is: And. afkeerigh zijnde van den strijt, D. die niet gesinnet en zijn te vechten, ofte yemanden leet te doen, passeerende alleenlick hares weeghs op goet vertrouwen: ofte, daer ghy van den oorloge afgekert zijt, Dat is, in vrede ende sonder oorlogh in den lande leeft.

9

De wijven mijns volcks verdrijvet ghy, elck eene uyt het huys harer ⁴⁶ vermakingen: van hare kinderkens neemt ghy ⁴⁷ mijnen cieraet in ⁴⁸ eeuwigheyt.

46 Daer in sy (als den meesten tijt haer binnens huys houdende) haer verblijf, playsier ende vryheyt hadden, met hare mannen ende kinderen: Sommige verstaen ’t van de weduwen: andere van lichtveerdige ende wreede echtscheydinge, dat de mannen hare eygene vrouwen door scheydbrieven tyrannelick verstieten ende uytdreven.

47 Als, kleederen, leeftocht, erfgoet, ende wat des meer is, dat ick haer uyt sonderlinge vaderlicke voorsorge tot bewijs mijner goedigheyt ende macht gegeven hebbe. Ghy maecktse kael ende bloot, als tot mijner schande. Sommige duyden het op de verstooringe ende scheydinge van het houwelick der ouderen; item, op slavernije, daerse Godt uyt Egypten verlost ende tot een vry volck, ende sijne kinderen, gemaeckt hadde.

48 D. ghy bedrijft dese stucken sonder ophouden ende berouw, ofte, ghy beneemt het haer voor eeuwigh ende altoos, soo datter geen verhael op en is om weder te krijgen. Vergel. Ion. 2.6.

10

Maket u [dan] op, ende gaet ⁴⁹ henen; want ⁵⁰ dit [lant] en sal de ruste niet zijn:

49 In gevangenisse, ten lande uyt.

50 Dit lant, dat ick u tot eene ruste gegeven hadde, en sal u niet langer konnen verdragen, van wegen de grouwelen, daer mede ghy het selve hebt verontreynight, maer sal u uytspouwen, ende (als wrake van u nemende) u gantsch ende schricklick verderven. Siet Deuter. 12.9. Psalm 95.11. Hebr. 4.5, 6. item Levit. 18.25, 27, 28. Ezech. 36.13, 17, etc.

[fol. 118v]

om dat het verontreynight is, sal het [u] verderven, ende dat, [met] eene ⁵¹ geweldige verdervinge.

51 Ofte, scherpe. Vergel. 1.Reg. 2.8.

11

Soo daer yemant is ⁵² die met ⁵³ wint omgaet, ende valschelick lieght, [seggende;] Ick sal u ⁵⁴ propheteeren voor ⁵⁵ wijn ende voor stercken dranck; dat is een ⁵⁶ Propheet deses volcks.

52 Ofte, die met vvint ende valsheyt omgaende, lieght, [seggende:] etc.

53 D. met ydele valsche prophetien, die de ziele soo weynigh konnen stichten ende troosten, als het lichaem van wint gevoedt kan worden. Vergel. Iob 6. op vers 26. Ierem. 5. op vers 13. Iesa. 41.29. Ierem. c. 22. vers 22. And. met den geest, D. sich valschelick beroemt van openbaringen des Geests Godts. Siet Ezech. cap. 13. vers 3. ende Hose. 9.7.

54 Als bov. vers 6.

55 Of, by den vvijn. Vergel. onder 3.5. Iesa. 28.7, 8. ofte, van vvijn, etc. D. van een goet wijnjaer, geluck, voorspoet, ende vrede. siet Ier. 13. op vers 12. ende 23.16, 17. ende 29.8, 9. Thren. 2.14.

56 D. een aengenaem Propheet by dit volck, ofte, voor desen volcke.

12

⁵⁷ Voorseker sal ick u, ô Iacob, gantsch versamelen; voorseker sal ick Israëls overblijfsel vergaderen; ick sal het te samen setten als schapen van ⁵⁸ Bozra: als eene kudde in ’t midden harer ⁵⁹ koije sullense van menschen deunen.

57 Hebr. versamelende sal ick versamelen, ende soo, vergaderende vergaderen. Dese twee volgende verssen nemen vele uytleggers als een schoone Euangelische belofte, van de vergaderinge der algemeyne Kercke door haren Koningh, den Messiam Iesum Christum, om dat den Prophetischen stijl, in sulcke materien gebruycklick, dat schijnt te vereysschen, ende Godt dickwils onder sijn alderswaerste bestraffingen ende dreygementen, tot troost sijner geloovigen, seer lieflicke genadenbeloften pleeght in te mengen. (Vergelijckt insonderheyt Ierem. 16.14, 15. Hose. 2.13, etc. Siet oock onder het laetste vers van ’t derde Cap. ende het eerste van ’t vierde, etc.) De Christelicke leser kan oock hier mede vergelijcken Ierem. 31.10. Hose. 1.11. ende 3.5, etc. insonderheyt Ezech. 36.37, 38. Zach. 2.4. Doch andere, siende op het voorgaende ende volgende houden het voor eene prophetie van de belegeringen, benauwingen, ende vorwoestinge der tien stammen ende Iuda, door de Assyriers ende Babyloniers, ende de gevangelicke wechvoeringe harer beyder Koningen, Hosea ende Zedekia, 2.Reg. cap. 17. vers 4, etc. ende 18.10, etc. ende 25.6, 7. waer van de verstandige leser sal konnen oordeelen, ende sien eene diergelijcke plaetse Zach. 10.3, 4, 5. met d’aenteeck.

58 Eene vee-rijcke plaetse der Moabiten. Siet 2.Reg. 3.4. ende Ierem. 48.24. met d’aenteeck.

59 Ofte, stallinge.

13

De doorbreker ⁶⁰ sal voor haer aengesichte optrecken; sy sullen doorbreken, ende door de poorte gaen, ende door deselve uyttrecken: ende haer ⁶¹ Koningh sal voor haer aengesichte henen gaen; ende de HEERE in hare ⁶² spitse.

60 Hebr. is opgetogen, ende soo in het volgende: D. sal sekerlick optrecken. Godt sal alle vyantlicke beletselen sijns genadenwercks uyt den wegh ruymen, ende de bane (als men seyt) klaer, ende den wegh open maken. Maer andere duyden het op de vyanden, als op het voorgaende vers is aengeteeckent: waer van de woorden, doorbreker, ende doorbreken, veel gebruyckt worden. Siet Psalm 17. op vers 4. Doch wanneer Godt sijn volck lichamelick, ende geestelick verlost, vernielt hy oock wel geweltsaemlick sijne ende sijner Kercken lichaemlicke ende geestelicke vyanden. Siet 2.Sam. cap. 5. vers 20. Iesa. 28.21. ende 63.3, 4, 5, 6. Mich. 4.13, etc.

61 Siet op ’t voorgaende vers.

62 Hebr. hooft, D. voor aen: als den voortocht nemende onder sijn volck. Vergel. Iesa. 52.12. Andere verstaen, dat Godt, als sijns volcks vyant ende tegenpartije geworden zijnde, met den vyant sal zijn, ende dien als een Velt-overste geleyden tegen sijn verworpen volck. Vergel. Iesa. 63.10. Ierem. 21.5.