Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

Miche vaderlant, beroep, ende tijt sijner propheteeringe, vers 1. Publicatie van Godts aenkomste, om sijn volck te oordeelen van wegen hare afgoderije, 2. prophetie, ende prophetische afbeeldinge van de verwoestinge ende elenden, die Israël ende Iuda in het gemeyn, ende verscheydene plaetsen in het bysonder, souden overkomen, ende haer albereeds druckten, 6.

1

HET woort des HEEREN, dat geschiet is tot ¹ Micha den ² Moraschtiter, in de dagen van ³ Iotham, Achaz, [ende] Iehizkia, Koningen van Iuda: dat hy ⁴ gesien heeft over ⁵ Samaria ende Ierusalem.

1 Die onderscheyden moet worden van dien andren Micha, den sone van Iimla, die gepropheteert heeft ten tijde van Achab ende Iosaphath, 1.Reg. 22. vers 8, etc. 2.Chron. cap. 18. vers 7, etc.

2 Siet Ierem. 26. op vers 18. alwaer deses Propheets ende sijner prophetie uytdruckelick gedacht wort. siet oock ond. versen 14, 15.

3 Ter tijt deser Koningen heeft Iesaia oock gepropheteert, Iesa. 1.1. Siet van de regeeringe deser Koningen 2.Reg. van het 15. cap. tot het 21. en 2.Chron. van het 27. cap. tot het 33.

4 D. welck woort hem van Godt door gesichten is geopenbaert. siet Ezech. 13. op vers 3. Amos 1. vers 1, etc.

5 D. het Koninckrijck Israëls, of der tien stammen, ende ’t Koninckrijck van Iuda. Samaria was de Konincklicke hooftstadt van Israël, gelijck Ierusalem van Iuda.

2

Hooret, ^{a 6} ghy volcken al te mael; merckt op, ghy ⁷ aerde, mitsgaders der selver ⁸ volheyt: de Heere HEERE nu, ⁹ sal tot een getuyge zijn ¹⁰ tegen ¹¹ u-lieden; de Heere uyt den ¹² tempel sijner heyligheyt.

a Deut. 32.1. Iesa. 1.2.

6 Hebr. volcken, die, ofte, sy alle, als elders. Eene figuerlicke verdachvaerdinge van alle volcken ende creaturen, om te verschijnen ende t’assisteren in ’t oordeel Godts, dat hy over sijn volck wilde uytspreken. Vergel. Deut. 32.1. Psalm 50.1. Iesa. 1.2. Ier. 6. versen 18, 19. Amos 3.9. Vergelijckt oock onder 6.1, 2. Sommige verstaen door de volcken, alle stammen van Godts volck, ende door d’aerde, ’t lant Canaan.

7 And. lant.

8 Als Psalm 24.1.

9 Ofte, zy ten getuyge.

10 Ofte, onder: siende op de volcken, in welcker tegenwoordigheyt Godt als tegen sijn volck wilde getuygen.

11 Ghy van Samaria ende Ierusalem, om u in vollen gerichte van uwe boosheyt, ende de rechtveerdigheyt sijner straffen, t’overtuygen. Vergel. Psalm 50.7. met d’aenteeck.

12 D. sijnen heyligen tempel, ofte, sijn heyligh palleys: sullende (om soo te spreken) af komen uyt den hemel, (daer hy met sijne heerlickheyt woont) ofte uyt den tempel van Ierusalem, (daer hy met sijne genadige tegenwoordigheyt woont) niet om genade te bewijsen, maer om recht te houden. Siet Psalm 11.4. Iona 2.4, 7. met d’aenteeck.

3

Want siet, ^b de HEERE ¹³ gaet uyt van sijne ^c plaetse: ende hy sal nederdalen ende ¹⁴ treden op de ^d hooghten der aerde.

b Iesa. 26.21.

13 Siet Iesa. 26.21. met d’aenteeck.

c Psalm 115.3.

14 Siet Amos 4. op vers 13.

d Deut. 32.13. ende 33.29.

4

Ende de bergen sullen ^e onder hem ¹⁵ versmelten, ende de dalen geklooft worden: gelijck was voor den ¹⁶ vyere, gelijck ¹⁷ wateren die uytgestort worden in de ¹⁸ leeghte.

e Psalm 97.5. Amos 9.5.

15 Als niet konnende de tegenwoordigheyt ende toorn deses Richters verdragen. Figuerlick gesproken, als Psalm 97.5.

16 Verst. smelt.

17 Verst. gespleten worden, D. die in kleyne droppelen verdeylt worden, ende sich als verliesen, wanneerse van hooge om leege gestort worden. Vergel. 2.Sam. 14.14.

18 Hebr. afgangh, nederdalinge.

5

¹⁹ Dit alles, om de overtredinge Iacobs, ende om de sonden des huyses Israëls: ²⁰ wie is [²¹ ’t begin van] ²² de overtredinge Iacobs? Is het niet Samaria? ende wie [van] de hooghten van Iuda? is het niet Ierusalem?

19 Dat in het voorgaende geseyt is, sal alles geschieden.

20 D. wie zijn de principaelste autheurs ende stichters der boosheyt ende afgoderije in Israël? Het zijn voorseker die van Samaria.

21 Vergel. onder vers 13.

22 Ofte, afval, D. wie zijn d’autheuren ende stichters der afgodische hooghten, ende die het volck daer toe verleyden ende met haer quaet exempel voorgaen in Iuda? (siet Lev. 26. op vers 30. Ezech. 20.29.) ’t Zijn gewisselick die van Ierusalem.

6

Daerom sal ick Samaria stellen tot eenen ²³ steenhoop des velts, tot plantingen eenes wijngaerts: ende ick sal hare ²⁴ steenen in de ²⁵ valleije storten, ende hare fondamenten ²⁶ ontdecken.[kolom]

23 Of, aerdthoop, D. de stadt, die nu soo magnifijck ende cierlick bebouwt is, sal ick maken tot eenen aerdthoop, in het velt opgeworpen, ofte, als een velt dat omgewroett, omgearbeyt ende overhoop geworpen is: ende als eene plaetse, die omgegraven ende omgeworpen is, om eenen wijngaert daer in te planten. Vergelijckt onder 3.12.

24 Harer muren ende gebouwen.

25 Dewijle Samaria op eenen bergh gelegen was.

26 De stadt omkeeren, dat de fondamenten ontbloot worden, ende niets op sijne plaetse blijve. Siet Ezech. 13. vers 14. met d’aenteeck.

7

Ende alle hare gesnedene beelden sullen vermorselt worden, ende alle hare ²⁷ hoere-belooningen sullen met vyer verbrant worden, ende alle hare ²⁸ afgoden sal ick stellen [tot] eene woestheyt: want sy heeftse van hoerenloon vergadert, ende sy sullen ²⁹ tot hoerenloon weder keeren.

27 Het Hebreeusch woort wort voor hoerenloon gebruyckt, maer staet hier in het getal van velen. Verstaet hier door, allen rijckdom ende overvloet, dien haer Godt wel gegeven hadde, maer sy hieldense voor giften harer boelen, dat is, der Baals ofte afgoden, ende eene belooninge harer hoererije, dat is, afgoderije, waer van sy dan weder geschencken ende presenten vereerden aen de afgoden, om de selve, ende hare tempelen op te proncken. Siet hier van Hos. 2. versen 4, 7, 8, 11. ende 9.1. Buyten dat, waren sy soo snoot, datse in plaetse van hoerenloon te ontfangen, selfs hoerenloon gaven, om nieuwe afgoden ende afgodische verbonden te verkrijgen. Siet Ezech. cap. 16. versen 31, 34, 41.

28 Siet 2.Sam. 5. op vers 21.

29 D. als hoerenloon verdwijnen: gelijck wy seggen: soo gewonnen, soo geronnen: Ofte, men kan het duyden op de Assyriers, die het weder souden rooven ende buyten, als eene gifte ende belooninge van haerlieder afgoden, ofte, hare hoeren daer van loonen. Vergelijckt Ioël 3.3.

8

³⁰ Hierom sal ick misbaer bedrijven ende huylen; ick sal ³¹ berooft ende naeckt gaen: ick sal misbaer maken als de ^{f 32} draken, ende treuringe als de jonge struyssen.

30 Woorden des Propheets, als Iesa. 21.3. ende 22.4. Ierem. 4.19. ende 9.1, etc. om het volck te bewegen tot nadencken ende bekeeringe.

31 Ofte, beroyt, (Vergel. Iob 12.17.) ende naeckt. Vergelijckt Iesa. 20.2. met d’aenteeck.

f Iob 30.29.

32 Siet Iob 30. op vers 29. ende vergel. Psalm 102.7. met d’aenteeck.

9

Want hare plagen ³³ zijn dootlick: want sy zijn gekomen tot aen ³⁴ Iuda; ³⁵ hy is geraeckt tot aen de poorte ³⁶ mijns volcks, tot aen Ierusalem.

33 Hebr. is. Alsoo oock in de volgende woorden: D. elck eene harer, (Samarie) plagen: sy zijn alle ongeneeslick, desperaet.

34 Tot een teecken, dat de tien stammen al verwoest waren, ende dat de vyant voorts doordrongh in Iuda. Vergelijckt Iesa. cap. 8. versen 7, 8. 2.Reg. cap. 18. vers 13.

35 De vyant. Ofte, het, Te weten, quaet: uyt vers 12.

36 Hier uyt nemen sommige af, dat dese Propheet uyt Iuda geweest is, waer mede het verhael over een komt, Ier. 26.19. ende boven vers 1.

10

^g Verkondight [het] niet te ³⁷ Gath, en weenet ³⁸ soo jammerlick niet: ^{h 39} wentelt u in ’t stof ⁴⁰ in den huyse van Aphra.

g 2.Sam. 1.20.

37 Op dat de Philistijnen daer over niet juychen. Siet 2.Sam. 1.20. met d’aenteeckeninge.

38 Hebr. weenende en weenet niet.

h Ierem. 6.26.

39 Of, besprenght u met stof, tot teecken van rouwe. Vergel. Ierem. cap. 6. vers 26. Ezech. 27.30. met d’aenteeckeninge.

40 Of, over het huys Aphra, om des selven wille. Men leest wel van Ophra in Manasse, ende een ander in Benjamin. Siet Iudic. 6. op vers 11. maer Aphra ofte Beth-Aphra, en wort nergens als hier vermelt, alsoo oock de volgende plaetsen Saphir, Zaanan, Beth-Ezel, Maroth. Waer uyt sommige afnemen, dat het versierde namen zijn, door dewelcke de Propheet eenige bysondere notabele plaetsen heeft willen te verstaen geven, siende op de beteeckeninge der woorden. Ofte immers, dat hy gesien heeft op de beteeckeninge der namen van dese plaetsen, als oock onder versen 14, 15. Beth-Aphra is soo veel, als huys des stofs, ofte, stof huys, stoffigh huys, als of de Propheet wilde seggen, Wentelt u in het stof, (ofte, om, over die plaetse) die in het stof sal nedergeleyt ofte verwoest worden. Saphir is, schoon, fraey. Zaanan daer veel vee is, ofte (als andere) daer veel uytganghs is, Beth-haEzel, het huys dat na by, ter zijden, ofte, afgesondert, bewaert, gespaert is. Maroth bittere [plaetsen,] ofte, bitterheden, waer door men dorre magere plaetsen kan verstaen. Alle dese plaetsen voorseyt de Propheet de nakende elenden. Sommige gissen, dat Aphra Ephraim beduyde, Saphir Samaria, Zaanan Zion, Beth-Ezel, Beth-el, Maroth Ramoth in Gilead, etc.

11

⁴¹ Gaet door, ghy inwoonersse van Saphir, met ^{i 42} bloote schaemte: de inwoonersse van Zaanan en gaet niet ⁴³ uyt; rouwklage is [te] Beth-haEsel; hy ⁴⁴ sal sijnen stant van u-lieden nemen.

41 Hebr. gaet u-lieden door, gaet over, in gevangenisse ten lande henen uyt. Aengaende het overtolligh byvoeghsel van het woordeken, u-lieden, siet Amos cap. 7. op vers 12.

i Iesa. 47. vers 3.

42 Hebr. ontbloot [aen] de schaemte. Siet Iesa. 47. versen 2, 3. Ierem. cap. 13. vers 22. met d’aenteeckeninge.

43 Met haer vee, om dat na gewoonte te weyden, als sommige dit nemen: Ofte, sal niet konnen uytgaen, als door den vyant benauwt, ofte voor hem bevreest zijnde. Sommige voegen het by het volgende aldus, Is niet uytgegaen ter rouvvklage van Beth Ezel, als niet konnende hare naburen beklagen ofte troosten, om datse selfs in het lijden is.

44 Dat is, Godt sal sijne bystant, ofte residentie, verblijf van u-lieden wech nemen. Of, hy, Te weten de vyant sal door uwen ondergangh gesterckt worden. Anders, [dat] sijnen stant van u-lieden sal ontfangen, T.w. Beth-haEzel. D. na dat het de voorgemelde schoone vette plaetsen gaet, daer na sullen de magere naburen oock moeten varen: want als die verwoest worden, soo moeten dese, die van haer den leeftocht ontfingen, gebreck lijden, waer van wijders in het volgende.

12

Want de inwoonersse van Maroth is kranck om des ⁴⁵ goets wille: want een ^{k 46} quaet is van den HEERE afgedaelt, tot aen de poorte van Ierusalem.

45 Dat de ingesetene verloren hebben, door de verwoestinge van de vette aengrenzende quartieren, selfs tot Ierusalem toe. Ofte, dat de vyant die van Maroth selfs benomen heeft.

k Amos cap. 3. vers 6.

46 Der straffe, Te weten, de verdervinge des lants door de Assyriers.

[fol. 118r]

13

⁴⁷ Spant de snelle dieren aen den wagen, ghy inwoonersse van ⁴⁸ Lachis: (dese is der dochter Zions het ⁴⁹ beginsel der sonde:) want in u zijn ⁵⁰ Israëls overtredingen gevonden.

47 Hebr. bint, ofte, spant (’t Hebreeusch woort wort alleenlick hier alsoo gevonden) de vvagen aen, ofte, met het snelle dier, ofte, kemel, of, peert, postpeert, looper, ofte, muyl-ezel. Siet 1.Reg. 4. op vers 28. De Propheet wil seggen: haest u vry om te vluchten voor de aenkomste des Assyriers, die u sal komen belegeren, het en sal u niet helpen. siet 2.Reg. 18.14, 17. ende 19.8.

48 Siet 2.Reg. 14. op vers 19.

49 Hier uyt nemen sommige af, dat dese stadt d’eerste geweest zy in Iuda, die de afgoderije Israëls ofte der tien stammen hebbe nagevolght, ende met haer exempel Ierusalem, ende alsoo voorts de andere, verdorven. Andere duyden het op den afval van Davids huys, waer in sy den tien stammen gelijck soude geworden zijn, om dat sy haren eygenen Koningh Amazia (die voor de conspirateurs daer binnen gevlucht was) heeft laten ombrengen. Beyds kan onder dese woorden wel begrepen zijn, alsoo, dat sy eerst afgodisch met de tien stammen geworden zijnde, oock voorts haren eygenen Koningh ontrouw is geworden, ende hem, den Koningh Israëls ende de conspirateurs te gevalle, verraderlick heeft laten vermoorden, dewijle de Koningh Israëls tegen Amazia krijgh voerde, ende vermoedelick desen moort (na de wijse van het verdorven Israël) gesticht hadde. Siet 2.Reg. 14.15, 19.

50 D. der tien stammen. Siet de voorgaende aenteeckeninge.

14

Daerom geeft ⁵¹ geschencken aen ⁵² Morescheth- ⁵³ Gaths: de huysen van ⁵⁴ Achzib sullen den Koningen Israëls tot eenen ⁵⁵ leugen zijn.

51 Alsoo wort het Hebreeusch woort (dat van senden sijnen oorspronck heeft) oock gebruyckt 1.Reg. 9.16.

52 Siet Ierem. 26. op vers 18. Anders, aen de besittinge, D. contreije van Gath.

53 Eene Konincklicke stadt der Philistijnen, (als boven vers 10.) welcker vrientschap ende hulpe sy souden door presenten soecken, maer te vergeefs, wil de Propheet seggen. Daer was oock eene stadt Marescha, toebehoorende Iuda, die by Achzib gestelt wort, Iosu. 15.44. oock worden Gath ende Maresa by malkanderen gevoeght, 2.Chron. 11.8. siet aldaer.

54 Siet van Achzib in Iuda, Iosu. 15.44. ende van een ander in den stam Asers, (gelegen aen de middellantsche zee, na sommige kaerten) Iudic. 1. vers 31. Het kan zijn dat hier, door de huysen van Achzib, verstaen worden, de soldaten, die de Koningen Israëls nu ende dan gehuert mogen hebben van de overgeblevene Canaaniten, ofte datse met d’ingesetenen van die quartieren een verbont mogen hebben gemaeckt, ende nu met haer hadden, om haer by te staen tegen den Assyrier, doch al te vergeefs. De Propheet noemt de stadt Achzib alleen, om de over een kominge der woorden Achzib ende Achzab, Dat is, leugen, ofte, een leugenaer: gelijck in het volgende Marescha, ende erfgenaem. Andere verstaen door de Koningen Israëls, de Koningen van Iuda, die over Israëls, ofte der tien stammen overblijfsel, souden regeeren, maer van de Babyloniers uytgeroeyt worden.

55 Dat is, sullen haer faillieeren, bedriegen.

15

Ick sal u noch eenen ⁵⁶ erfgenaem toebrengen, ghy inwoonersse van ⁵⁷ Marescha: ⁵⁸ hy sal komen tot aen Adullam, ⁵⁹ [tot aen] de ⁶⁰ heerlickheyt Israëls.

56 Ofte, erflicken besitter. Verstaet, den vyant. De Propheet siet op de beteeckeninge van het woort Marescha ende Moreschet, die hy (om de eenderleije beteeckeninge van erffenisse) schijnt voor een te nemen.

57 Siet Iosu. 15.44. 2.Chron. 11. op vers 8. ende 14. op vers 9. item Ierem. 26. op vers 18. oock 2.Mach. 12.35.

58 De nieuwe besitter ofte erfgenaem, de vyant, sal doordringen tot in Iuda, daer Adullam gelegen was, eertijts een Konincklicke stadt. Siet Iosu. 12.15. ende 15. vers 35. Nehem. cap. 11. vers 30.

59 Dit is hier ingevoeght uyt vergelijckinge van boven versen 9, 12.

60 T.w. Ierusalem, die de heerlickheyt van gantsch Israël was. Om dat dese woorden duyster zijn, wordense verscheydentlick by de Uytleggers genomen. Anders, hy (de vyant) sal komen tot aen Adullam, de heerlickheyt Israëls, D. welcke stadt heerlick ende vermaert is in Israël, diep in het lant, daer de speloncke Adullam, Davids toevlucht, naby gelegen was.

16

Maeckt ⁶¹ u ⁶² kael ende scheert u, om uwe ⁶³ troetelkinderen: ⁶⁴ verwijdet uwe kaelheyt, als den arent, om datse ⁶⁵ gevangelick van u zijn wech gevoert.

61 Ghy inwoondersse van Marescha, ende de andere voren gemelde plaetsen. Sommige duyden het op Ierusalem ofte Zion, ende de wechvoeringe na Babel.

62 Tot teecken van groote rouwe. siet Ier. 16. op vers 6.

63 Hebr. kinderen, of, sonen uvver vvellusten, of, vermakingen, D. uwe lieve kinderen.

64 Dat is, maeckt u seer kael, wijt ende breet; soo kael, als den arent wort, wanneer hy in het verveeren is, ende alle sijne pluymen ende vederen verliest.

65 Te weten, uwe troetel kinderen.