Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

Wee, ende gevangenisse, over de principaelste van Zion ende Samaria, van wegen hare vleeschlicke sekerheyt, godtloose dertelheyt, ende overdaet, vers 1, etc. Godt sweert, dat hy de stadt, met al watter in is, aen den vyant sal over geven, ende wie over blijft, door sijne plagen doen verdwijnen, sonder groote ofte kleyne te verschoonen, 7. om Israëls domme verkeertheyt, ofte hartneckigheyt, ende dwasen hooghmoedt, sal Godt eenen verdruckenden vyant over haer senden, 12.

1

WEe ¹ den ² gerusten te ³ Zion, ende den ⁴ sekeren op den bergh van Samarja: die de ⁵ voornaemste zijn van de ^{a 6} eerstelingen der volckeren, ende tot dewelcke die van den huyse Israëls ⁷ komen.

1 In het veelvoudigh getal.

2 Of, gemackelicken, die op haer gemack in weelde leven. Vergel. Ier. 48.11. alwaer van Moab geseyt wort, dat hy van sijner jeught af gerust, ofte op sijn gemack, in stilte geweest is, geenen overlast lijdende noch vreesende.

3 Dit gingh Iuda aen, waer van Ierusalem de hooftstadt was, ende op Zion ’t Konincklicke slot.

4 D. sorghloosen: vergel. Iudic. 18.27. alwaer van Lais geseyt wort, dat het een stil ende seker volck was: ende Ezech. cap. 30. vers 9. Chus der sekerheyt, of, des vertrouwens, Dat is, dat seker, ofte sorgeloose Chus, ofte, den sekeren Chus, D. de sekere sorghloose Mooren. And. die op den bergh van Samaria vertrouwen, ofte, haer verlaten, ende daer op seker zijn ende sorgeloos; den sin op een uytkomende, doch in den text is gelett op de t’samenvoeginge der beyde leden.

5 Ofte, vermaertste, beroemste. Siet van het Hebreeusch woort Proverb. cap. 4. op vers 7. Dit duyden sommige op de beyde bergen van Zion ende Samaria, maer het voorgaende ende volgende slaet op de Hoofden van Iuda ende Israël, die op dese bergen hare residentie hadden, in de beyde hooftsteden, zijnde de principaelste onder de Hoofden des volcks.

a Exod. 19.5. Ierem. 2.3.

6 De twaelf stammen, die Godt van alle andere volckeren afgesondert, ende tot sijn volck hadde aengenomen. Siet Exod. 19. vers 5. Ierem. cap. 2. vers 3, etc. Ofte, de principaelste, de Hoofden, van de volcken, Dat is, van de twaelf stammen.

7 Om aldaer van hare Hoofden raet ende daet (als men seyt) te halen: Iuda en Benjamin te Ierusalem, ende de tien stammen te Samaria. Hebr. het huys Israëls komen, ofte, sullen komen. Godt spreeckt het wee over dese Hoofden, om datse haer (als volght) in dese heerlicke plaetsen, (diese door Godts goedigheyt bewoonden) ende dese groote weerdigheyt, soo ondanckbaer tegen hem bewesen.

2

Gaet over na ⁸ Calne, ende siet toe; ende gaet van daer na Hamath de ⁹ groote [stadt:] ende trecket af na ¹⁰ Gath der Philistijnen; ofse ¹¹ beter zijn als dese Koninckrijcken, ofte hare lantpale grooter als uwe lantpale.

8 Eene seer oude vermaerde stadt in den lande Sinear ofte Chaldea. Siet Genes. cap. 10. vers 10. ende Iesa. cap. 10. op vers 9.

9 Ofte, machtige, geweldige, heerlicke. Siet van Hamath (oock eene vermaerde Konincklicke stadt) Num. cap. 13. op vers 21. ende 2.Sam. cap. 8. vers 9, etc.

10 Oock eene Konincklicke stadt. Siet 1.Sam. cap. 21. vers 10. ende 2.Sam. 8. op vers 1.

11 Dese woorden, grooter, beter, geven te verstaen dat Godt haer wil voor oogen stellen de heerlickheyt des lants, dat hy haer hadde ingegeven, waer voor sy hem danckbaer behoorden te zijn. And. en warense niet beter? etc. in desen sin, als of Godt haer wilde voorstellen, dat grooter ende heerlicker plaetsen, als de hare, al geruïneert waren, sulcks dat sy soo seker ende sorgeloos niet moesten zijn, maer haer spiegelen aen sulcke exempelen, ende haer bekeeren.

3

Ghy die den ^{b 12} boosen dagh ^{c 13} verre stellet: ende den stoel des gewelts ¹⁴ na by brenget.

b Amos 5.18.

12 Den nakenden tijt der straffe Godes, waer van boven cap. 5. versen 18, 19, 20. Verstaet hier op, wee u, uyt het voorgaende.

c Ezech. 12.27.

13 Als hebbende, ofte gantsch niet, ofte immers by uwen tijt, daer voor niet te vreesen. Vergelijckt Ezech. cap. 12. vers 22. ende onder cap. 9. vers 10. ja ghy houdt de propoosten van des Heeren dagh, als een onreyn afschuwelick ende verfoeijelick dingh. Waer op het Hebreeusch woort schijnt te sien.

14 Als of Godt seyde: Is dat niet eene groote dwaesheyt dat ghy op de Richtstoelen uwe godtloosheyt pleget, sulcks dat allerley onrecht na by u, ja onder ende in u is, ende u aenkleeft, ende dat ghy u evenwel wijs maeckt, dat de straffen verre zijn, ofte uytblijven sullen?

4

Die daer liggen op ¹⁵ elpenbeenen bedsteden, ende ¹⁶ weeldigh zijn op hare koetzen: [kolom] ende eten de ¹⁷ lammeren van der kudde, ende de kalveren uyt het ¹⁸ midden van den mest-stal.

15 Hebr. tants. Siet 1.Reg. cap. 10. op vers 18. Vergelijckt de beschrijvinge der Konincklicke pracht, Esth. cap. 1. vers 6.

16 Ofte, overdadigh, overvloedigh. Anders, die haer weeldighlick uytstrecken, uytbreyden, (als een weeldige wijnstock, Ezech. 17.6.) alsoo vers 7.

17 T.w. de beste, uyt het volgende.

18 Kiesende de vetste, uyt de plaetse daer mense gewoon was te mesten.

5

Die op het ¹⁹ geklanck der ^d luyte quinckeleeren: [ende] bedencken haer selven instrumenten der musijcke, ²⁰ gelijck David.

19 Hebr. op, of, na den mont, Dat is, na de wijse ende aenleydinge van het luyten, ofte, psalterspel, hare stemme op het fijnste ende veerdighste weten te breken, dat men noemt quinckeleeren, ofte, quincken, quinckelen, quedelen, ende by de musiciens (recht na het Hebreeusch woort) heet diminueren.

d Iesa. 5.12.

20 Passende (na de wijse van ydele wereltsche menschen) het geestlick heyligh werck des Konincklicken Propheets Davids, op haer vleeschlicke weelde ende dertelheyt.

6

Die wijn ²¹ uyt schalen ^e drincken, ende haer salven met de ²² voortreflickste olie: maer en ^{f 23} bekommeren haer niet over de ²⁴ verbrekinge ²⁵ Iosephs.

21 And. in, ofte, met beckens des wijns, D. die haer niet laten genoegen met gemeene drinckbekers, schalen, ofte koppen, maer groote wijde beckens ofte kommen (gelijck sprenghbeckens) vol wijns storten ende uytsuypen.

e Iesa. 5.11.

22 Hebr. d’eerstelingen, het eerste, voorste des olien, D. de alderbeste ende kostelickste olie. Siet Ruth 3.3. Psal. 23. vers 5. Prov. 21.17. met de aenteeckeninge.

f Iesa. 5.12.

23 Ofte, hebben geene smerte, weedom, hertzeer. Het Hebreeusch woort wort gebruyckt van kranckheyt des lichaems, ende oock smerte ende bekommeringe des geestes, beyds kan hier plaetse hebben, alsoo het eene gemeynlick op het ander volght.

24 De particuliere verdruckingen harer broederen, ende de gemeyne, soo verledene als aenstaende, elenden van Godts volck. Siet Ierem. cap. 4. op vers 6.

25 Als boven cap. 5. vers 6.

7

Daerom sullen sy ²⁶ nu gevangelick henen gaen ²⁷ onder de voorste die in ^g gevangenisse gaen: ende het ²⁸ bancket der gener die ²⁹ weeldigh zijn, sal ³⁰ wech wijcken.

26 Dat is, al haest. Siet Hose. cap. 10. op vers 3.

27 Hebr. in, ofte, onder het hooft, Dat is, voor aen, in de spitse der gevangenen sult ghy de eerste ende voorste zijn, gelijck ghy in hoogheyt ende boosheyt den voorgangh hebt gehadt. De voorste in sonden, soo oock de voorste in straffen.

g Iesa. cap. 5. vers 13.

28 And. rouwmaeltijden, die sy met groote pracht, overdaet ende wonderlick bestier plegen te houden. Siet Ierem. cap. 16. op vers 5.

29 Als vers 4.

30 Alle vreughde, dertelheyt, pracht ende overdaet sal ophouden, ende haer verlaten, ende in plaetse van dien sal haer elende ende jammer aenkleven ende volgen.

8

De Heere HEERE heeft gesworen by ³¹ sich selven; (spreeckt de HEERE, de Godt der heyrscharen,) Ick hebbe eenen grouwel van ³² Iacobs hoovaerdije, ende ick hate sijne palleysen: daerom sal ick de stadt ende hare ³³ volheyt ³⁴ overleveren.

31 Hebr. by sijne ziele, D. by sich selven. Siet Genes. 22. op vers 16. menschlick van Godt gesproken, ten aensien van het woort ziele.

32 Dat is, Israëls, der Israëliten.

33 Alles waer mede ick de stadt vervult, verrijckt ende verciert hebbe. Vergelijckt Deut. cap. 33. vers 16. Psalm 24.1, etc.

34 In de hant des vyants.

9

Ende het sal geschieden, soo daer tien mannen in eenigh huys sullen ³⁵ over gelaten zijn, datse ³⁶ sterven sullen.

35 Van den vyant.

36 Door de pestilentie, ofte, honger, brant, aerdbevingen, etc. gelijck van Godt gedreyght was, dat, die d’eene plage ontgingh, in de andere soude vallen. Siet boven 5.19, etc.

10

Ende ³⁷ de naeste vrient sal ³⁸ eenen yegelicken van dien opnemen, ofte die ³⁹ hem ⁴⁰ verbrant, om de beenderen uyt den huyse uyt te brengen, ende sal seggen tot dien, die ⁴¹ binnen de zijden des huyses is, Zijnder noch ⁴² meer by u? ende hy sal seggen, ⁴³ Niemant: Dan sal hy seggen, ⁴⁴ Swijght; want ⁴⁵ sy en waren niet om des HEEREN naem te vermelden.

37 Of, neve, bloetverwant, vrient: na het gebruyck des Hebreeuschen woorts.

38 Hebr. hem, dat is, eenen der voorseyde verstorvenen, den eenen na den anderen.

39 Het lichaem des gestorvenen, om de beenderen uyt te brengen, ter begraeffenisse, ofte om wech te werpen. Vergelijckt onder cap. 8. vers 3.

40 Het welcke niet gebruycklick en was, als in extra-ordinare toevallen, ende om bysondere redenen, gelijck te sien is 1.Sam. c. 31. vers 12. Doch na sommiger meyninge, oock in tjden van sware peste, het welcke op dese plaetse niet qualick en soude passen.

41 Hebr. in. De sin is, in ’t binnenste van ’t huys.

42 Dooden in ’t huys?

43 Of, het eynde [isser.] Dat is, sy zijn nu altemael wech, daer en is geen meer behouden.

44 Murmureert niet tegen Godts oordeelen, want de verstorvene waren godtloos: Vergelijckt boven cap. 5. vers 13. met d’aenteeckeninge.

45 De verstorvene. And. des HEEREN naem en is niet te vermelden, ofte, men moet dien niet vermelden. Waer mede te kennen soude gegeven worden, de uyterste godtloosheyt deser menschen, als die op het swaerste geplaeght zijnde, evenwel niet souden mogen lijden, dat men des Heeren gedachte. Sommige verstaen het van de gemeene gewoonte van rouwklagen ofte klaeghliederen te gebruycken over de dooden, in dewelcke de name des Heeren niet mochte gedacht worden. Vergelijckt onder cap. 8. vers 3.

11

Want siet, de HEERE ⁴⁶ geeft bevel, ende hy sal het groote huys slaen met ⁴⁷ inwateringe: ende het kleyne huys met spleten.

46 Of, sal gebieden, bevel geven, Dat is, door sijne regeeringe beschicken dat de vyant (als op sijn bevel) aenkome ende slae, etc. Siet onder vers 14. ende cap. 9. vers 9.

47 Hebr. droppen, ofte, droppelen, Dat is, inwateringe, soo dat de straffen gaen sullen over hooge ende leege, groote ende kleyne, als een doordringende ende steeds druypende regen, die niet en sal zijn te keeren. Vergelijckt boven cap. 5. vers 24. Sommige duyden’t op beyde Koninckrijcken, van Israël, ende Iuda, waer van Israël door de Assyriers, ende Iuda door de Babyloniers soude bedorven ende verwoest worden. Vergelijckt Iesa. cap. 8. vers 14.

12

⁴⁸ Sullen oock peerden rennen op eene steenrotze? sal men oock [daer op] met runderen ploegen? ⁴⁹ want ghylieden hebt het recht in ⁵⁰ galle verkeert, ende de vrucht der gerechtigheyt in ^h alssen.

48 Dit vers kan men met sommige alsoo verstaen, dat, gelijck sulcks op steenrotzen niet en past noch wel en kan gelucken, Israël oock alsoo niet wel en konde varen, om dat sy verkeert liepen ende ploeghden, ofte, om dat al het vermanen ende bestraffen aen haer niet dan vergeefs rennen ende ploegen op steenrotzen en was, want sy bleven verkeert, als volght: Ofte, gelijck sulcks eene omkeeringe soude zijn van alle natuerlicke ordre ende reden-gebruyck, ende niet anders als loutere ende seer schadelicke dwaesheyt, alsoo was oock haer doen: dewijle sy de heylige ende seer lieflicke ordonnantien Godts, van recht ende gerechtigheyt omkeerden in enckel vergift ende bitterheyt.

49 Ofte, dat ghy het recht verkeert hebt, etc.

50 Siet Psalm 69. op vers 22. ende vergel. boven 5.7.

h Amos 5.7.

13

Ghy die blijde zijt over een ⁵¹ nietigh

51 Als daer is, uwe rijckdom ende macht, waer van ghy u dwaeslick beroemt: wantse u van my gegeven zijn, ende, vermits uwe sonden, tegen mijnen toorn niet sullen helpen.

[fol. 114r]

dingh: Ghy die segget; En hebben wy ons niet door onse sterckte ⁵² hoornen verkregen?

52 Heerlickheyt ende macht. Siet Deut. 33. op vers 17. ende Iob c. 16. op vers 15.

14

Want siet, Ick sal over u-lieden, ô huys Israëls, een ⁵³ volck verwecken, spreeckt de HEERE, de Godt der heyrscharen: Die sullen u-lieden ⁵⁴ drucken, van daer men komt te ⁵⁵ Hamath, tot aen de beke der ⁵⁶ wildernisse.

53 De Assyriers, gelijck de Babyloniers over Iuda.

54 Ofte, dringen. Vergel. bov. cap. 2. vers 13.

55 Gelegen aen de noorder lantpale van Canaan, gelijck de beke ofte riviere van Egypten ofte Sichor, in het Zuyden. Siet Num. 34.5, 8. Ios. 13.3. De sin is, Sy sullen u plagen van het een eynde des lants tot het ander.

56 Ofte, des vlacken velts.