Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xlj. Capittel.

De maten, stucken ofte deelen, kamers, ende cieraet des tempels, ofte, van ’t heylige ende alderheylighste, met den reuck-altaer.

1

VOorts bracht ¹ hy my tot den tempel: ende hy mat de posten, ses ellen de breette van dese, ende ses ellen de breette van gene zijde, de breette der ² Tente.

1 De man, van welcken bov. 40.3.

2 D. (na sommiger gevoelen) soo breet, als de Tente der t’samenkomste, ofte Tabernakel was, die van Mose door Godts bevel was opgericht: alwaer de breette was van acht berderen, elck van ander halve elle ofte cubijt, makende te samen twaelf ellen. Siet Exod. cap. 26. versen 22, 23, 24, 25. met de aenteeckeninge.

2

Ende de breette der ³ deure tien ellen, ende de zijden der deure, vijf ellen van dese, ende vijf ellen van gene zijde: oock mat hy ⁴ de lenghte van ⁵ dien, veertigh ellen, ende de breette twintigh ellen.

3 Of, des inganghs, T.w. van ’t heylige.

4 Of, (als sommige) eene lenghte: Item in ’t volgende, eene breette, het welcke in den sin met dese woorden de lenghte ende breette eenderley kan zijn, als’er eene andere lenghte ende breette volght, als hier vers 4.

5 Den tempel.

3

Daer na gingh hy in na ⁶ binnen, ende mat den post der deure, twee ellen: ende de deure ses ellen, ende de breette der deure, seven ellen.

6 Na ’t heylige der heyligen, ofte, alderheylighste, als vers 4.

4

Oock mat hy de lenghte van dien, twintigh ellen, ende de breette, twintigh ellen ⁷ voor aen den tempel: ende hy seyde tot my; Dit is de ⁸ heyligheyt der heyligheden.

7 Hebr. tegen, ofte, voor aen, het aengesichte.

8 D. het heylige der heyligen, ofte, het alderheylighste. Siet Exod. 26.33. ende aengaende de maniere van spreken Lev. 2. op vers 3. ende vergel. Cant. 1. op vers 1. ’t Gebouw van het heylige ende alderheylighste wort hier wel vermeldt, maer niet watter in geweest zy (als wel bekent was van Mosis Tabernakel ende Salomons Tempel) behalven den houten altaer ond. vers 22. staende voor het alderheylighste.

5

Ende hy mat den wandt des huyses, ⁹ ses ellen: ende de breette van [elcke] ¹⁰ zijdkamer, vier ellen, rontom den huyse henen rontom.

9 In de dickte, als eenige dit nemen, ende de sake selfs schijnt uyt te wijsen.

10 Dese zijdkameren waren buyten aen getimmert, rontom den tempel. Vergel. 1.Reg. 6.5, 6, 8, 10. ende siet de aenteeckeninge aldaer.

6

De zijdkameren nu, waren ¹¹ zijdkamer boven zijdkamer, drie, ¹² ende dat dertigh malen, ende sy quamen in de ¹³ wandt die aen den huyse was tot die zijdkamers, rontom henen, op datse vast gehouden mochten worden: ¹⁴ want sy en wierden niet vast gehouden ¹⁵ inde wandt des huyses.

11 D. (na het gemeyn gevoelen) elck kamergebouw hadde drie verdiepingen, ende over sulcks drie kameren, d’eene boven d’andere.

12 Of, (als andere) drie ende dertigh malen, D. sulcke kameren warender dertigh, of (als andere) drie en dertigh verdeylt in tien, of (als andere) elf kamergebouwen, elck gebouw hebbende drie kameren boven malkanderen.

13 Verstaet, eenen bysonderen muer, die aen des tempels muer was, gemaeckt voor dese kameren, als sommige verklaren: hoe wel andere meynen, datse op de balcken gerust hebben, die op de inkortingen van den muer des tempels onder elcke verdiepinge quamen te liggen, sonder in des tempels muer vast te zijn. Vergelijckt 1.Reg. 6.6. met de aenteeck.

14 Ofte, maer.

15 Ofte, aen.

7

Ende het was voor de zijdkameren opwaert na boven al ¹⁶ wijder, ende gaf sich rontom; want het huys was ¹⁷ omcingelt opwaert na boven, rontom den huyse henen; daerom was de breette des huyses na boven: ende alsoo ¹⁸ gingh het onderste op na het bovenste door het middelste.

16 Ofte aldus: Ende daer vvas eene vervvijdinge ende omvvendinge (ofte, ommegangh, D. wenteltrappe, als eenige meynen, uyt vergel. van 1.Reg. 6.8.) opwaert na boven tot de zijdkamers; want de omwendinge des huyses [gingh] opvvaert na boven rontom henen om den huyse, etc. Anders, vvant [de wandt] vvas hoe langer hoe breeder, nadiense boven henen met zijdkameren omgeven vvas, etc.

17 Met dit kamergebouw.

18 Dat is, nam allenghskens toe, wies in breette, dat de zijdkameren al breeder ofte wijder wierden, vermits d’inkortingen van den muer deser kameren, ofte des tempels, als op vers 6. is aengeteeckent. Anders, men gingh op [van] het onderste, ofte, de onderste, Te weten, kamer, etc.

8

Ende ick sagh des huyses hooghte

[fol. 87v]

rontom henen; de fondamenten der zijdkameren waren van een ¹⁹ vol riet, ses ellen, [de elle] tot den ²⁰ oxel toe [genomen].

19 Hebr. de volheyt eens riets.

20 Anders was elcke elle des meetriets een gemeyne cubijt, ofte, ellenboge, ende maer een hant breet meer, boven 40.5. Anders, ses ellen, tot aen ’t eynde.

9

De breette van de wandt, die tot de ²¹ zijdkameren was na buyten, was vijf ellen: ende dat ledigh gelaten was, was de ²² plaetse der zijdkameren, ²³ die aen den huyse waren.

21 Hebr. zijdkamer.

22 Ofte, het ruym. Hebr. eygentl. huys: dat oock elders voor plaetsen genomen wort. siet 2.Sam. c. 15. op vers 17, etc.

23 Of, die na binnen waren.

10

Ende ²⁴ tusschen de kameren was eene ²⁵ breette van twintigh ellen, rontom den huyse, rontom henen.

24 D. tusschen de andere kameren ende dese zijdkameren.

25 D. eene ruymte, plaetse.

11

²⁶ De deuren nu van de zijdkameren waren na ’t ledigh-gelatene toe; d’eene deure des weeghs na ’t Noorden, ende d’andere deure, na ’t Zuyden: ende de breette van de ledigh-gelatene plaetse was vijf ellen rontom henen.

26 Hebr. de deure, of, ingangh, openinge der zijdkameren, D. van elck eene.

12

Voorts [van] het ²⁷ gebouw, dat ^3838[28] voor aen de afgesnedene plaetse was [in] den hoeck des weeghs na ’t ²⁹ Westen, was de breette seventigh ellen, ende [van] de wandt des gebouws was de breette vijf ellen rontom henen: ende de lenghte van dien, negentigh ellen.

27 Hier door verstaen eenige, ’t muerwerck in ’t Oosten, Zuyden ende Noorden, met eenen achtermuer in het Westen, door welcken een gedeelte van het voorhof was afgesneden ende afgesondert. Vergel. onder 42. vers 1.

38 Hebr. voor ’t aengesichte.

38[28] Hebr. voor ’t aengesichte.

29 Hebr. de zee, als doorgaens.

13

³⁰ Voorts mat hy het ³¹ Huys, de lenghte hondert ellen: ³² oock de afgesnedene plaetse ende het gebouw, ende de wanden van dien, de lenghte hondert ellen.

30 Of, alsoo, etc.

31 Den Tempel.

32 Of, soo dat, etc.

14

Ende de breette van ’t ³³ voorste deel des huyses, ende der afgesnedene plaetse tegen ’t Oosten, hondert ellen.

33 Hebr. aengesichte.

15

Oock mat hy de lenghte des gebouws ³⁴ voor aen de afgesnedene plaetse, dat achter deselve was, ende der selver ³⁵ galerijen van dese ende van gene zijde, hondert ellen: met den binnensten Tempel, ende de voorhuysen des voorhofs.

34 Of, tegen over. Hebr. aen, ofte, tegen het aengesichte.

35 Of, afgesonderde wandelplaetsen, wandelingen, met pilaren afgepaelt.

16

De dorpelen, ende ³⁶ de geslotene vensters, ende de galerijen rontom die ³⁷ drie; tegen over den dorpel, waren ³⁸ beschoten met hout rontom henen: ende [van] der ³⁹ aerde tot aen de vensteren; ende de vensteren waren ⁴⁰ bedeckt.

36 Siet boven 40. vers 16.

37 Of, welcke die drie stucken rontom hadden, T.w. (als eenige) het afgesnedene, de Tempel, ende ’t buytenste voorhof. And. in hare drie rijgen. Vergelijckt onder 42.3.

38 Hebr. overdecksel, overtrecksel, beschot.

39 Of, gront: alsoo vers 20.

40 Of, overdeckt, overtrocken.

17

Tot het gene boven de deure was, ⁴¹ ende tot het binnenste ende buytenste huys toe, ende aen de gantsche wandt rontom henen in ’t binnenste ende buytenste, ⁴² [al by] maten.

41 Ofte, namelick.

42 D. ’t was alles pertinent ende wel gemeten.

18

Ende ’t was gemaeckt [met] ⁴³ Cherubim ende ⁴⁴ palmboomen: soo datter een palmboom was tusschen Cherub ende Cherub; ende [elcke] Cherub hadde twee aengesichten.

43 Dat is, gedaenten van Cherubim, D. Engelen. Siet boven 10.15, 20.

44 Siet boven 40. op vers 16.

19

Namelick, een ⁴⁵ menschen aengesicht tegen den palmboom van dese, ende eens jongen leeuws aengesichte tegen den palmboom van gene zijde: gemaeckt in’t gantsche huys rontom henen.

45 Tot een teecken, dat de Engelen met al haer Engelsch verstant, wille, toegenegentheyt, ende vriendelicken dienst, op Christi bevel, in sijn huys, ontrent de palmboomen (D. de rechtveerdige) steeds tegenwoordigh zijn, ende dat selve als jonge leeuwen, vrymoedighlijck ende met de kracht, die sy van Godt ontfangen hebben, beschermen. Vergelijckt boven cap. 1. op versen 5, 10. ende siet Hebr. 1.14, etc. ende voorts dat alle geloovige, in ’t gemeyn, navolgers moeten zijn van de deughden der heylige Engelen, ende een yeder in ’t bysonder, in sijn beroep, van hare gewillige ende vyerige gehoorsaemheyt in ’t uytvoeren van Godts bevelen, ende alsoo het huys Godts geestelick te vercieren, tot datse in den hemel worden gelijck als Engelen Godes. Siet boven 1. op versen 9, 11. Luce 15.7, 10. Hebr. 12.22. Apoc. 19.10. ende 22.9, etc.

20

Van de aerde af, tot boven de deure, waren de Cherubim ende de palmboomen gemaeckt: oock [aen] de wandt des Tempels.

21

De ⁴⁶ posten des Tempels waren vierkant: ende aengaende het ⁴⁷ voorste deel des heylighdoms, de [eene] ⁴⁸ gedaente was als de [andere] gedaente.

46 Hebr. de post, D. elcke post van ’t heylige, door den naem des Tempels hier onderscheyden van ’t alderheylighste dat hier genoemt wort heylighdom ofte het heylige, als oock Levit. 4.6. ende 16.2, 3, 17, 27. siet d’aent. aldaer. alsoo oock Psalm 20.3, etc.

47 Hebr. aengesichte, daer den altaer voor den voorhangh van ’t Alderheylighste stont, waer van in het volgende.

48 Dese gelijckheyt van gedaente wort op verscheydene saken geduydt, doch het naeste schijnt te zijn, dat men ’t verstae, van de gelijckheyt in de posten ofte stijlen, ende de Cherubim ende palmboomen, waer van in de voorgaende woorden ende vers 20 gesproken wort.

22

De hooghte des houten ⁴⁹ Altaers [kolom] was drie ellen, ende sijne ⁵⁰ lenghte twee ellen, ende hy hadde sijne hoecken; ende sijne lenghte, ende sijne ⁵¹ wanden waren van hout: ende ⁵² hy sprack tot my; Dit is de ⁵³ Tafel, die voor des HEEREN aengesichte sal zijn.

49 Hier door wort verstaen den Reuck-altaer, staende voor het heylige der heyligen, terstont genoemt het heylighdom: In Salomons Tempel ende Mosis Tabernakel was desen Altaer met fijn gout overtrocken. Siet Exod. 30.1, 2. 2.Chron. 4.19. De maten van dien waren in desen Nieuwen Tempel grooter als te voren, afbeeldende de voorbiddinge onses Advocaets, des Heeren Christi, die voor sijns Vaders aengesichte steeds voor ons verschijnt, niet alleen voor de geloovige Ioden, maer oock alle geloovige Heydenen in alle hoecken der werelt: mitsgaders de gebeden, die wy in Christi naem doen, ende voor Godts aengesichte opklimmen. Siet hier van Psalm 141. vers 2. 1.Ioan. cap. 2. versen 1, 2. Apocal. cap. 5. vers 8, etc.

50 Verstaet het bovenste bert, of bladt, daer men het reuckwerk op stelde.

51 D. zijden.

52 T.w. de man, die den Propheet geleydde ende alles hem vertoonde. siet boven 40.3.

53 Een seer lieflicke naem deses Reuck-altaers, te kennen gevende, dat de Heere Christus niet alleen onsen altaer, maer oock onse weert ende tafel is, noodigende, onthalende, ende verzadigende alle rechte geloovige aenbidders met de genietinge ende gemeenschap sijner heylsame verdiensten, hier aenvanckelick ende hierna volkomelick. Vergel. Psal. 16.11. ende 23. vers 5. ende 36.9. met de aenteeckeninge. Prov. 9.2, etc. item Mal. 1.7, 12. met de aent. Matth. 8. vers 11. ende 22.2, etc. Luce 22. versen 29, 30. Apoc. 3.20.

23

De Tempel nu ende het heylighdom hadden [beyde] twee ⁵⁴ deuren.

54 Hier door kan men met sommige verstaen den Heere Christum, voorgedragen in de schriften des Ouden ende Nieuwen Testaments, door welcke deuren wy alle met een oprecht geloove moeten ingaen tot de salige gemeynschap Christi ende sijner Kercke. De Christelicke leser kan vergelijcken Ioan. 10.7, 9. Actor. 14. vers 27. 1.Corinth. 16.8, 9. 2.Corinth. 2.12. Coloss. 4.3. Apoc. 3.8. etc.

24

Ende daer waren twee bladen aen de deuren: [te weten] twee bladen die men ⁵⁵ omdraeijen konde; twee aen de eene deure, ende twee bladen aen de andere.

55 Ofte, omslaen, omvouwen, omkeeren.

25

Ende aen deselve, [namelick] aen de deuren des Tempels, waren Cherubim ende palmboomen gemaeckt, gelijck als’er aen de wanden gemaeckt waren: ende het ⁵⁶ hout aen het ⁵⁷ voorste deel des voorhuyses van buyten, was dick.

56 D. balcken, dicke plancken, als in ’t volgende vers.

57 Hebr. aengesichte.

26

⁵⁸ Ende [aen] de geslotene vensteren waren oock palmboomen van dese ende van gene zijde, aen de zijden des voorhuyses: ende [aen] de zijdkameren des huyes, ende [aen] de dicke plancken.

58 Ofte aldus: Ende [daer waren] geslotene vensters, ende palmboomen van dese ende van gene zijde, aen de zijden des voorhuyses: ende aen de zijdkameren, etc.