Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

^* Het xxxviij. Capittel.

* Dewijle Godt in de voorgaende capittelen seer groote, soo lichaemlicke als insonderheyt geestelicke beloften gedaen heeft aen de Kercke des Ouden, ende insonderheyt des Nieuwen Testaments, op dat van de Ioden na de verlossinge uyt Babel, ende de Christenen na de komste des Heeren Christi, haer daer op d’inbeeldingen niet en mochten maken van geduerige aerdsche ruste, ende in tijde van swarigheyt niet en mochten vertsagen, soo heeft hy in dese twee volgende Capittelen voorseyt den swaren strijt, vyantschap ende oorloge, die de Ioodsche Kercke, voor Christi komste, ende d’algemeyne Kercke na Christi komste, bysonderlick in de laetste tijden, souden bejegenen: met seer heerlicke beloften van sijnen getrouwen bystant, vaderlicke regeeringe in desen allen, ende eene eyndelicke blijde uytkomste.

Prophetie van Gogs groote toerustinge, ende gewissen optocht tegen Israel, mitgaders sijne schricklicke nederlage door Godts yver ende machtige hant.

1

WYders geschiedde des HEEREN woort tot my, seggende:

2

Menschen kint, ¹ sett u aengesichte tegen ^{a 2} Gog, ³ het lant van Magog; den ⁴ Hooftvorst van ⁵ Mesech ende Tubal: ende propheteert tegen hem,

1 Siet bov. 6. op vers 2

a Apoc. 20.8.

2 Door desen Gog kan men voor eerst ende eensdeels verstaen de Koningen van Syrien ende kleyn Asien, bysonderlick den vermaerden tyran, Antiochus Epiphanes, die ten tijde der Machabeen het Ioodsche volck grouwelick heeft getyranniseert, ende allerley volck in sijne krijghsheyren gevoert: te meer, om dat de wreede Schyten (afkomstigh van Magog) of Tartaren, etc. niet lange voor den tijt deser prophetien (Euseb. in Chron.) als Nebucadnezar elders besich was, (siet Ierem. 49. op vers 35.) waren doorgedrongen tot in Syrien ende aen ’t Ioodsche lant, ende der stadt Schytopolis, D. stadt der Schyten, (Plin. lib. 5. cap 18.) den naem hebben gegeven, ende der afgodische stadt Hierapolis, den naem van Magog, (Plin. lib. 5. cap. 23.) na haren voorvader ende lant, (Genes. 10. op vers 2). ende buyten dat, de naem van den Koningh Gug, ofte Gyg, Dat is, Gyges, over een komende met Gog, aldaer wel bekent was, ende Antiochus dese sijne vreemde voorsaten in wreetheyt gantsch gelijck. Ten tweeden ende principalick moet men door Gog ende Magog wijders verstaen alle vyanden der Kercke des Nieuwen Testaments, ende bysonderlick den Antichrist met sijnen gantschen aenhangh, die in Schytische wreetheyt, ende bloedige vervolgingen der Kercke, die alle te boven gaet. Vergelijckt Apoc. 20.8. etc. Sommige verstaen bysonderlick den Turck.

3 Of, Gog des lants van Magog, of, [uyt] den lande Magogs.

4 And. vorst [ende] Hooft, of, Vorst des Hoofts, of, der Hoofden van, etc. ’t Is soo veel als Souvereyn, Monarche, groote Chan.

5 Siet van dese beyde Gen. 10. op vers 2. bov. 27.13.

3

Ende seght, Soo seyt de Heere HEERE: Siet ick ⁶ [wil] aen u, ô Gog, ghy Hooftvorst van Mesech ende Tubal.

6 Siet bov. 13. op vers 8.

4

Ende ick sal u ⁷ omwenden, ende ^{b 8} haken in uwe kaken leggen: ende ick sal u ⁹ uytvoeren, mitsgaders u gantsche heyr, peerden ende ruyteren, die al te mal ¹⁰ volkomen wel gekleet zijn, eene groote vergaderinge, [met] rondasse ende schildt, die al te mael sweerden handelen.

7 Wenden ende keeren, gelijck men een peert met den toom, ofte de visschen met haken ende angels, omwent.

b Ezech. 29.4. ende 39.2.

8 Siet bov. 29. op vers 4.

9 Door mijne verborgene regeeringe sult ghy daer aen willen, ende moeten, op dat ick eere aen u behale. Vergel. ond. versen 16, 17.

10 Hebr. gekleedde, of, bekleedde der volkomentheyt, D. uytermaten wel toegerust, ende van alles wel versien.

5

¹¹ Persen, Mooren, ende Puteërs met hen: die al te mael schildt ende helm [voeren].

11 Als bov. 27.10.

6

¹² Gomer, ende alle sijne benden; het huys van ¹³ Togarma, [aen] de zijden van ’t Noorden, ende alle sijne benden: vele volcken met u.

12 Siet Gen. 10. op vers 2.

13 Siet Gen. 10. op vers 3. bov. 27.14.

7

¹⁴ Zijt bereyt ende maeckt u gereet, ghy, ende uwe gantsche vergaderinge, die tot u vergadert zijn: ende weest ghy hen tot eene ¹⁵ wacht.

14 Dit is eene beschimpinge van Gogs groote toerustinge.

15 Weest als haerlieder wachter, past op haer, doet u best om haer kloecklick voor te gaen ende te beschermen: spotscher wijse gesproken.

8

Na vele dagen zult ghy ¹⁶ besocht worden; in ’t ¹⁷ laetste der jaren sult ghy komen in ’t lant, ¹⁸ dat weder gebracht is van den sweerde, dat vergadert is uyt vele volcken; op de bergen Israëls, die steeds tot verwoestinge geweest zijn: als ¹⁹ het selve [lant] uyt de volcken sal uytgevoert zijn, ende ²⁰ sy al te mael seker sullen woonen.

16 D. gestraft. siet Gen. 21. op vers 1.

17 Ter tijt die van mijne Propheten is voorseyt, na de verlossinge uyt Babel, ende insonderheyt na de komste des Messiae.

18 D. welckes inwoonders weder gebracht sullen zijn, etc. D. verlost uyt Babel, alsoo in ’t volgende: ende insonderheyt alle geloovige, die door den Messiam ten tijde des Nieuwen Testaments geestlick sulllen verlost zijn, ende in Godts Kercke, (door de bergen Israëls afgebeelt) met een geestlick vertrouwen woonen, ende uyt vele vervolgingen behouden zijn.

19 D. d’inwoonders des voorseyden lants.

20 De inwoonders, sonder achterdencken ende in vrede sullen leven in haer lant. Vergel. vers 11.

9

Dan sult ghy optrecken, ghy sult aenkomen als eene onstuymige verwoestinge, ghy sult zijn als eene ^c wolcke, om het lant te bedecken: ghy, ende alle uwe benden, ende vele volcken met u.

c Ezech. 30.18.

10

Alsoo seyt de Heere HEERE: Te dien dage sal ’t oock geschieden, datter ²¹ raetslagen in u herte sullen opkomen, ende ghy sult eene quade gedachte dencken,

21 Hebr. woorden, dingen: maer het Hebr. woort wort oock elders voor raetslagen genomen. siet 1.Reg. 1.7. met de aenteeckeninge.

[fol. 85v]

11

Ende sult ²² seggen; Ick sal optrecken na [dat] ²³ dorp-lant, ick sal komen tot de gene die in ruste zijn, die seker woonen: die al te mael woonen sonder muer, ende geenen grendel noch deuren en hebben:

22 By u selven, D. dencken ende voornemen.

23 Daer geene bemuerde vaste steden in en zijn, als volght: daer men in ruste ende stilte sonder quaet achterdencken leeft, als vers 8.

12

Om buyt te buyten, ende om roof te rooven: om uwe ²⁴ hant te wenden tegen de woeste plaetsen die [nu] bewoont zijn, ende tegen een volck dat uyt de Heydenen versamelt is, dat vee ende have ²⁵ verkregen heeft, woonende in ’t ²⁶ midden des lants.

24 D. uwe macht uyt te strecken: alsoo 2.Sam. 8. vers 3. siet aldaer.

25 Hebr. eygentl. is makende.

26 Of, op de hooghte. Hebr. den navel. Siet Iudic. 9.37.

13

²⁷ Scheba, ende Dedan, ende de kooplieden van ²⁸ Tharsis, ende alle hare jonge ²⁹ leeuwen sullen tot u seggen; Komt ghy om buyt te buyten? hebt ghy uwe vergaderinge vergadert om roof te rooven? om silver ende gout wech te voeren? om vee ende have wech te nemen? om eenen grooten buyt te buyten?

27 Siet van beyden Genes. 10. op vers 7. item boven cap. 27. versen 15, 20, 22.

28 Als bov. cap. 27. versen 12, 25. Siet Genes. 10. op vers 4.

29 Verst. scherpe, ende gewinsuchtige kooplieden ende handelaers, die na den roof haken als jonge leeuwen, die sullen sich by u voegen, ende u volgen, om mede deel aen den buyt van Israël te hebben.

14

Daerom propheteert, ô menschen kint, ende seght tot Gog; Soo seyt de Heere HEERE: en sult ghy ’t, te dien dage, als mijn volck Israël seker woont, niet ³⁰ gewaer worden?

30 D. mijnen toorn ende straffe ondervinden ofte ervaren? uyt vergelijckinge van versen 16, 18. ja gewislick, wil de Heere seggen: ghy sult ervaren, wat het is, mijn gerust ende stil volck te stooren.

15

Ghy ³¹ sult dan komen uyt uwe plaetse, uyt de zijden van ’t Noorden, ghy, ende vele volcken met u: die al te mael op peerden sullen rijden, eene groote vergaderinge, ende een machtigh heyr.

31 Of, ende en sult ghy niet komen? etc. vraeghswijse, als in het eynde van het voorgaende vers alsoo in ’t volgende.

16

Ende ghy sult optrecken tegen mijn volck Israël, als eene wolcke, om het lant te bedecken: In ’t laetste der dagen sal het geschieden; dan sal ick u aenbrengen tegen mijn lant, op dat de Heydenen my kennen, als ick aen u, ô Gog, voor hare oogen sal ³² geheylight worden.

32 Als bov. 28.22. Vergelijckt ond. vers 23. ende 39.27. etc.

17

Soo seyt de Heere HEERE: ³³ Zijt ghy die, [van] welcken ick in voorleden dagen gesproken hebbe, door den ³⁴ dienst mijner knechten, de ³⁵ Propheten Israëls, ³⁶ die in die dagen gepropheteert hebben, jaren [langh,] dat ick u tegen ³⁷ hen soude aenbrengen?

33 D. ghy zijt sekerlick die selve, ende daerom sult ghy alsoo doen, ende het sal u eyndelick soo gaen, als ick besloten, ende door mijne dienstknechten gepropheteert hebbe, onder verscheydene tijtelen ende benamingen van de vyanden mijner Kercke.

34 Hebr. hant.

35 Als, specialick door Ezechiel hier, Daniel cap. 8. ende 11. ende vele andere te voren, in den Ouden Testamente: Gelijck voorts in gelijckformigheyt van dien, door de Apostelen Paulus en Iohannes in den Nieuwen Testamente geschiet is, etc. siet Apoc. 10.7.

36 And. die in de dagen van die jaren gepropheteert hebben.

37 Israël, mijn volck.

18

Maer het sal geschieden te dien dage, ten dage als Gog tegen het lant Israëls sal aenkomen, spreeckt de Heere HEERE; dat mijne grimmigheyt in mijne ³⁸ neuse sal opkomen.

38 Ofte, aensicht, gelaet. Menschelick van Godt gesproken om sijnen yver ende toorn uyt te drucken.

19

Want ick ³⁹ hebbe gesproken in mijnen ^{d 40} yver, in het vyer mijner verbolgentheyt: ⁴¹ Sooder niet, te dien dage, een groot beven sal zijn, in den lande Israëls!

39 And. ick sal spreken.

d Ezech. 36.5, 6.

40 Over ende voor mijn volck, ende tegen des selven vyanden.

41 Een afgebroken reden, in ’t eedtsweeren gebruyckelick. siet boven 34.8.

20

Soo dat van mijn ⁴² aengesichte beven sullen, de visschen der zee, ende ’t gevogelte des hemels, ende ’t gedierte des velts: ende al ’t kruypende gedierte dat op het aertrijck kruypt; ende alle menschen die op den aerd- ⁴³ bodem zijn: ende de bergen sullen neder geworpen worden, ende de ⁴⁴ steyle plaetsen sullen neder vallen, ende alle ⁴⁵ mueren sullen ter aerden neder vallen.

42 D. schricklicke tegenwoordigheyt, of, toornigheyt (siet Psal. 21. op vers 10.) die ick door mijne oordeelen over dese vyanden sal bewijsen, waer door sich alles (om soo te spreken) sal ontsetten ende schricken watter is. Figuerlicke maniere van spreken.

43 Hebr. aengesichte.

44 Ofte, trappen, opgangen, hooge torens.

45 Hebr. muer sal, etc.

21

Want ick sal het sweert over hem ⁴⁶ roepen ⁴⁷ op alle mijne bergen, spreeckt de Heere HEERE: het sweert eenes ⁴⁸ yederen sal tegen sijnen broeder zijn.

46 Dat is, krijgh, moort ende verwoestinge, sal ick over den Gog beschicken. Siet Ierem. cap. 25. op vers 29.

47 Ofte, voor, Dat is, ten besten, om mijner bergen wille. Dat is, mijner Kercke.

48 Der vyanden. Dit siet op de vyantschap ende oorlogen, die tusschen de Koningen van Syrien geresen zijn, waer door sy malkanderen verdorven ende verwoest hebben: van gelijcken hebben dickwils de dienaers des Antichrists gedaen, tot verlossinge ende ruste van Godts Kercke. Vergelijckt wijders de historien Iudic. c. 7. vers 22. 2.Chron. 20.23.

22

Ende ick sal met hem rechten, door pestilentie ende door ⁴⁹ bloet: ende ick sal eenen overstelpenden ⁵⁰ plasregen, ende groote hagelsteenen, vyer ende swevel, regenen op hem, ende op sijne benden, ende op de vele volcken, die met hem sullen zijn: [kolom]

49 D. dootslagh ende moort.

50 Siet Psalm 11.6. ende boven 13.11. met d’aenteeckeninge.

23

Alsoo sal ick my ⁵¹ groot maken ende my heyligen, ende bekent worden voor de oogen veler Heydenen: ende sy sullen weten dat ick de HEERE ben.

51 D. bewijsen, dat ick, de Godt Israëls, de eenige ware, almachtige, getrouwe ende rechtveerdige Godt ben, die mijn volck wel om harer sonden wille kastijde, doch niet en verlate, maer eyndelick verlosse, ende alle hare vyanden dempe, ende make dat men my daer voor kenne, ende roeme. Vergel. bov. vers 16. ende Apoc. cap. 15. versen 3, 4.