Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxiiij. Capittel.

Iaer, dagh, ende maent van d’aenkomste der Babyloniers voor Ierusalem, versen 1, 2. door de gelijckenisse van eenen heet-ziedenden pot met stucken vleesch ende beenen, wort afgemaelt de schricklicke elende die Ierusalem van wegen hare boosheyt soude overkomen, 3. sullende soodanigh wesen, datse selfs over de verstooringe des Tempels (waer vanse soo veel wercks maeckten) geene rouwe souden konnen drijven, welcks den Propheet bevolen wort af te beelden in sijn eygen persoon, als dien verboden wort leet te dragen over sijne huysvrouwe, welcker doot hem Godt voorseyt, 15, 16, etc.

1

WYders geschiedde des HEEREN woort tot my, in ’t ¹ negende jaer, in de ² tiende maent, op den tienden der maent, seggende:

1 Na de gevancklicke wechvoeringe des Koninghs Iechonie, beschreven, 2.Reg. 24.12, 13, 14, 15, 16. (Vergel. bov. 1. vers 2. onder 33.21. ende 40.1.) in wiens plaetse Nebucadnezar Zedekiam tot Koningh maeckte: ende in het negende jaer deses Zedekie, in de tiende maent, op den tienden dagh der maent wert Ierusalem belegert. siet 2.Reg. cap. 25. vers 1. Ier. 39.1. ende 52.4.

2 In het Kercklick jaer genoemt Tebeth, in’t Politijck jaer Thamuz.

2

Menschen kint, ³ schrijft u den naem van den dagh op, ⁴ even van desen selven dagh; De Koningh van Babel ⁵ leght sich voor Ierusalem, even op desen selven dagh.

3 Ter gedachtenisse, om vergeleken te worden met de uytkomste, waer van te sien is. 2.Reg. 25.1. Jerem. 52.4. Dit was ontrent by de twee jaren voor het innemen ende verwoesten van Ierusalem, waer van hier gepropheteert wort.

4 Hebr. de kracht, of, ’t been des daeghs, D. het wesen des daeghs, ende (als wy seggen) even, ofte, juyst dien selven dagh. Siet boven 2.3. met d’aenteeckeninge.

5 Ofte, is genaedert, heeft sich vervoeght. Het Hebreeusch woort wort veel gebruyckt voor leunen, steunen, ondersteunen, Item van het opleggen der handen, welcks alles met eenige t’samenvoeginge, genakinge, ofte, naderinge geschiet: ende in materie van belegeringe seggen wy, voor eene stadt liggen, sich daer voor leggen, etc.

3

Ende ⁶ gebruyckt eene gelijckenisse tot dat wederspannigh huys, ende seght tot hen, Alsoo seyt de Heere HEERE: Sett eenen ^{a 7} pot toe, sett [hem] toe, ende giet oock water daer in.

6 Hebr. als of men seyde, Parabelt eene parabel. Siet boven cap. 17. op vers 2.

a Ierem. cap. 1. vers 13.

7 Beteeckenende de belegerde stadt Ierusalem, als vers 6. Siet Ierem. 1.13. ende boven 11.3. met d’aenteeckeninge.

4

Doet ⁸ sijne ⁹ stucken t’samen daer in, ¹⁰ alle goede stucken, de ¹¹ dije ende de schouder: vult [hem] met de ¹² keure der beenderen:

8 Namelick des pots: Dat is, alsulcke stucken vleeschs, als in den pot behooren te zijn.

9 Beteeckenende d’inwoonders, insonderheyt de rijcke, vette, weeldige burgers ende groote van Ierusalem.

10 Hebr. alle, ofte, elck goet, ofte, beste stuck.

11 Ofte, lendenen, heupe, achterbout.

12 D. uytgelesenste beenderen, als merghbeenen,ofte, boncken.

5

Neemt de ¹³ keure van de kudde, ende stoockt oock eenen ¹⁴ brantstapel van de beenderen daer onder: doet ¹⁵ hem ¹⁶ wel opzieden; oock sullen ¹⁷ sijne beenderen ¹⁸ daer in ¹⁹ gekoockt worden.

13 Dat is, het uytgelesenste schaep ofte geyte, neemt het beste van het kleyn vee daer toe.

14 Ofte, een vyer van beenderen (Vergelijckt Iesa. 30. vers 33 ende ond. vers 9.) beteeckenende de sware ende gedurige elenden des volcks, die sy in de belegeringe van sweert, honger ende pestilentie, ende daer na souden lijden: gelijck een vyer van beenderen seer heet is, ende de beenderen hart ende duersaem: Sommige duyden ’t op het wechwerpen der doode lichamen ende beenderen, die onbegraven op het open velt souden blijven liggen, als Godt hen dickwils gedreyght hadde, soo datter genoegh souden te bekomen zijn, om vyer daer van te stoocken, door welcke straffen sy nochtans niet en souden worden gebetert, ofte, bekeert, als volght.

15 Den pot.

16 Hebr. ziedt sijne zooden.

17 Des pots, als vers 4.

18 Hebr. in sijn (des pots) midden.

19 Ofte, zieden, Hebr. sijn gekoockt, ofte, gezoden.

6

Daerom, alsoo seyt de Heere HEERE; Wee der ^{b 20} bloetstadt, den pot, ²¹ welckes ²² schuym in hem is, ende van welcken sijn schuym niet en is uyt gegaen: ²³ treckt stuck by stuck daer uyt; en laet het lot over ²⁴ hem niet vallen. [kolom]

b Ezech. 22.2.

20 Als bov. 22. vers 2. en onder vers 9.

21 De Heere wil seggen, dat d’inwoonders van Ierusalem door al dat zieden ende koocken evenwel niet en zijn gesuyvert, Dat is, bekeert, maer by hare boosheyt hartneckighlick gebleven.

22 Anders, roest, als onder vers 11. alwaer oock een ander woort is, dat roest beteeckent. Het woort dat hier gebruyckt wort, ende oock onder versen 11, 12. schijnt te beteeckenen, het schuym, dat niet afgegaen, afgeschuymt ofte verzoden zijnde, aen den rant van den pot beklijft, ende tot enckele taeije vuyligheyt, ofte slijm, wort.

23 Hebr. by, ofte, na sijne stucken, na sijne stucken brenght hem uyt: het lot en is over hem niet gevallen. Dit beteeckent het dooden ende wechwerpen van velen, ende het uytvoeren van de reste in de gevangenisse van Babel, sonder verschooninge ofte onderscheyt. Siet boven cap. 11. vers 7.

24 Wat stucken ghy eerst, ofte laetst, ofte niet, soudt hebben uyt den pot te trecken, sy moeten alle voort, de eene doot, de ander te lande uyt.

7

Want ²⁵ haer bloet is in het midden van haer; op eene ²⁶ gladde steenrotze heeft sy dat geleght: sy en heeft het op der aerde niet uytgestort, om het selve met ²⁷ stof te bedecken.

25 Ierusalems, afgebeelt door desen pot.

26 Hebr. gladdigheyt, glantz, ofte, spitze, uytsteeckentheyt eener steenrotze, alwaer sy, als voor Godts oogen, het bloet harer kinderen, den afgoden ter eeren, heeft gestort, ende in ’t openbaer liggen laten, om Godt te tergen, als volght. Vergel. de maniere van spreken met ond. 26. versen 4, 14.

27 Dit siet op de wet, Levit. 17.13. Deut. 12.16, 24.

8

²⁸ Op dat ick de grimmigheyt doe opgaen om ²⁹ wrake te oeffenen, hebb’ ick [oock] haer ³⁰ bloet op eene gladde steenrotze geleyt, op dat het niet bedeckt en worde.

28 Dat is, om mijne grimmigheyt ende wrake over sulcke grouwelen op het hooghste te toonen.

29 Hebr. wrake te wreken.

30 Godt wil seggen, dat hy haer oock in ’t openbaer sal straffen, datter de teeckenen van sullen zijn voor alle mans oogen.

9

Daerom, alsoo seyt de Heere HEERE; ^c Wee der ³¹ bloetstadt: ick sal oock den ³² brantstapel groot maken.

c Nahum 3.1. Habak. 2.12.

31 Als bov. vers 6.

32 Vergel. boven vers 5. D. een groot vyer onder Ierusalem (desen pot) stoocken, als volght.

10

³³ Draeght veel houts toe, steeckt het vyer aen, ³⁴ verteert het vleesch, ende ³⁵ kruydet [het] met specerijen, ende laet de beenderen ³⁶ verbranden.

33 Hebr. vermenighvuldight de houten, ofte, houteren. Eene levendige vertooninge van de elende der belegerde van Ierusalem.

34 Of, maeckt het gaer, doorkoockt het, koockt het volkomelick.

35 Hebr. specerijt de specerijen: op dat de vyanden (als sommige verstaen) appetijt ende lust daer toe krijgen.

36 Of, aenbranden.

11

Stelt ³⁷ hem daer na ledigh op sijne kolen; op dat hy heet worde, ende sijne roest verbrande, ende sijne onreynigheyt in ’t midden van hem ³⁸ versmelte, sijn schuym verteert worde.

37 Den pot: D. Ierusalem sal niet alleen van inwoonders ontbloott worden, maer de stadt oock verbrant, op dat de plaetse van die grouwelicke onreynigheyt teenemael uytgesuyvert worde.

38 Of, wech vliete, afgestort worde.

12

[Met] ³⁹ ydelheden heeft sy [my] moede gemaeckt: noch en is haer overvloedigh schuym van haer niet uyt gegaen; haer schuym [moet] in ’t vyer.

39 Drijvende sulcken gedurigh gewoel in hare afgoderijen, heydensche verbonden, inwendigen overlast, leugen, huychelerije, ende allerleije boose practijcken, met dewelcke sy haren vervalligen staet heeft willen onderstutten, ende het gedreyghde verderf afweeren, in plaetse van haer tot my te bekeeren, waer toe ickse door mijne Propheten met sulcke verdraeghsaemheyt vermaent, ende met sware dreygementen soo getrouwelick ende veelvoudigh gewaerschouwt hebbe, dat ick des als moede ben geworden, alsoo sy in’t minste daer door niet gebetert, maer telckens niet dan te hartneckiger geworden is, als in ’t volgende verhaelt wort. ’t Hebreeusch woort wort alleenlick hier gevonden, komende, na het meeste gevoelen van een woort dat ydelheyt, ongerechtigheyt, leugen, boosheyt, ondeught, oock afgoderije beteeckent. Anders, [met] ydelheden heeft sy [haer] moede gemaeckt.

13

In uwe onreynigheyt is schendelickheyt: om dat ick u ⁴⁰ gereynight hebbe, ende ghy niet gereynight en zijt, soo en sult ghy van uwe onreynigheyt niet meer gereynight worden, tot dat ick mijne grimmigheyt op u sal hebben doen ⁴¹ rusten.

40 Door de vermaningen, waerschouwingen, ende dreygementen mijner Propheten te vergeefs gesocht hebbe te reynigen, soo sal ick nu eenen anderen wegh met u in gaen.

41 Siet boven 5. op vers 13.

14

Ick de HEERE hebbe het gesproken, het sal komen, ende ick sal ’t doen; ick en salder niet van wijcken, ende ick en sal niet ^d verschoonen nochte berouw hebben: na uwe wegen, ende na uwe handelingen sullen sy u ^e richten, spreeckt de Heere HEERE.

d Ezech. 5.11.

e Ezech. 23.24.

15

Wijders geschiedde des HEEREN woort tot my, seggende:

16

Menschen kint, siet, ick sal den ⁴² lust uwer oogen van u wech nemen door eene ⁴³ plage: nochtans en sult ghy niet rouwklagen, nochte weenen, nochte uwe tranen en sullen niet voort komen.

42 Ofte, wensch, Dat is, uwe huysvrouwe. siet vers 18. Waer door de Tempel ende stadt van Ierusalem wiert afgebeelt.

43 Dat is, eenen haestigen, van Godt extra-ordinaerlick toegeschickten, doot.

17

⁴⁴ Houdt stille van kermen, ghy en sult geen ⁴⁵ dooden-rouwe maken, bindt uwen ⁴⁶ hoedt op u, ende doet uwe ⁴⁷ schoenen aen uwe voeten: ende de bovenste ⁴⁸ lippe en sult ghy niet bewinden, noch en sult der lieden ⁴⁹ broot niet eten.

44 D. en kermt niet, maer swijght stille.

45 Dat is, geen rouwteeckenen toonen, gelijck men over verstorvene vrienden te dier tijt plach te doen.

46 Ofte, huyve, mutse, bonette, sett op u hooft, (als onder vers 23.) Het Hebreeusch woort heeft den naem van vercieren. Ter contrarie plegen de rouwdragende met blooten hoofde te gaen, ende assche ofte stof daer op te spreyden, Levit. 10.6. ende 21.10. 1.Sam. 4.12. 2.Sam. 15.32. Iesa. 61.3. Thren. 2.10.

47 Daer de rouwende ongeschoeyt ofte barvoets plachten te gaen, 2.Sam. 15.30.

48 Ofte, knevelbaert niet verhullen, bewimpelen, gelijck die plegen te doen, die in rouwe waren, over een groot ongeval. siet Levit. 13. vers 45. Mich. 3.7. Sommige verstaen niet alleen de bovenste lippe, maer voorts den mont, ende de kinne, met de gantsche plaetse des baerts.

49 Verstaet leetspijse, leet, ofte rouwmael eten met de vrienden ende naburen. siet Ierem. 16. op vers 7.

18

Dit sprack ick tot het volck in den morgenstont, ende mijne huysvrouwe sterf in den avont: ende ick dede in den morgenstont gelijck als my geboden was.

19

Ende het volck seyde tot my; En sult ghy ons niet te kennen geven ⁵⁰ wat ons dese dingen zijn; dat ghy [aldus] doet?

50 D. watse ons beteeckenen, wat ghy ons door dese vreemde maniere van doen wilt te verstaen geven. Het woordeken, zijn, is hier by gevoeght, na den aert der Hebreeuscher tale, als elders dickwils. Alsoo onder 37.18.

20

Ende ick seyde tot hen: Het woort des HEEREN is tot my geschiet, seggende:

21

Seght tot het huys Israëls; Alsoo seyt de Heere HEERE, siet, ick sal mijn

[fol. 78v]

⁵¹ heylighdom ⁵² ontheyligen, de ⁵³ heerlickheyt uwer sterckte, de ⁵⁴ begeerte uwer oogen, ende de ⁵⁵ verschooninge uwer ziele; ende uwe sonen, ende uwe dochteren, die ghy verlaten hebt, sullen door ’t sweert vallen.

51 Den Tempel.

52 In handen der Chaldeen overleveren, om verstoort te worden, als eene gemeyne onheylige plaetse.

53 Of, hoocheyt, uytnementheyt uwer sterckte, Dat is, dat heerlick gebouw des Tempels, daer op ghy u soo seer verlaett, meynende dat ick daerom Ierusalem verschoonen sal. Sommige verstaen Ierusalem, ofte het Koninckrijcke.

54 Verstaet al den selven Tempel, in welckes aenschouwinge sy haren lust ende vermaeck plachten te nemen, ende daer na sy nu soo seer verlanghden. Sommige verstaen, hare wijven, uyt vers 16.

55 Welcken Tempel ghy soo lief hebt, dat het u hertelick deeren ende wee doen soude, indien men hem soude verwoesten: Sommige verstaen hier de kinderen, ende naeste vrienden, die sy, gaende met Iojachin in de gevangenisse, te Ierusalem gelaten hadden.

22

Dan sult ghylieden doen, gelijck als ick ⁵⁶ gedaen hebbe: de bovenste lippe en sult ghy niet bewinden, ende der lieden broot en sult ghy niet eten.

56 Ghy en sult als dan geen rouwteeckenen konnen toonen, van wegen den vloeck Godts, ende uwe verbaestheyt over de schricklicke gemeyne elenden ende verwoestingen, die den Tempel, stadt, lant, ende den gantschen volcke sullen over komen. Vergelijckt hier mede sonderlinge Ier. 16.5, 6, 7, 8. met d’aent. aldaer.

23

Ende uwe hoeden sullen op uwe hoofden zijn, ende uwe schoenen aen uwe voeten; ghy en sult niet rouwklagen, nochte weenen: maer ghy sullet in uwe ongerechtigheden ^{f 57} versmachten, ende, een yegelick tegen sijnen broeder, ⁵⁸ suchten.

f Ezech. 4.17.

57 Ofte, uytteeren, versmelten, van wegen Godes vloeck over u, als ond. 33.10.

58 Ofte, bééren, tieren, uyt onverduldigheyt ende mistroostigheyt.

24

Alsoo sal u-lieden Ezechiel ^g tot een ⁵⁹ wonderteecken zijn; na alles dat hy gedaen heeft sult ghy doen: als dit komt dan sult ghy weten, dat ick de Heere HEERE ben.

g Ezech. 12.6.

59 Siet boven 12. op vers 6.

25

Ende ghy menschen kint; ⁶⁰ sal het niet zijn, ten dage als ick van hen sal wech nemen hare ⁶¹ sterckte, de ⁶² vreughde hares cieraets, den lust harer oogen, ende het ⁶³ verlangen harer zielen, hare sonen ende hare dochteren;

60 D. het sal voorseker alsoo geschieden. Dit voorseyt Godt tot meerder bevestigingh deser Prophetien. siet de vervullinge, onder 33.21, 22.

61 Den Tempel, etc. als boven vers 21. D. ter tijt als Ierusalem ingenomen, ende de Tempel met de stadt verwoest sullen worden, ende al het volck jammerlick gehandelt na dese Prophetien.

62 D. in welckes cieraet sy haer verheugen.

63 Hebr. de opheffinge, D. het gene daer na sy hertelick verlangen, gelijck men om hooge na yets reyckt ende langht, dat men geerne soude bereycken ende hebben. Siet Psalm 24. op vers 4.

26

Dat ten selven dage een ⁶⁴ ontkomene tot u sal komen, om [uwe] ooren [dat] te doen hooren?

64 Die het ontloopen is, ende door mijne regeeringe tot u sal komen, om u de tijdinge te brengen.

27

Ten selven dage sal uwe mont by dien die ontkomen is, ⁶⁵ opgedaen worden, ende ghy sult spreken, ende niet meer ⁶⁶ stom zijn: alsoo sult ghy hen tot een wonderteecken zijn, ende sy sullen weten dat ick de HEERE ben.

65 Als of Godt seyde: Ghy hebt nu mijn volck genoegh voorseyt van de aenstaende elenden: rust nu eenen tijt langh in stilte, tot dat alles klaerlick sal vervult ende voor oogen zijn, dan sult ghy weder spreken, tot harer vertroostinge ende onderwijsinge, om alsoo haer ende mijner gantscher Kercke op verscheydene wijsen tot een wonderlick voorteecken te zijn van groote toekomstige saken.

66 Vergelijckt boven 3.26 met de aenteeckeninge. ende onder 33.22.