Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het viij. Capittel.

Wanneer, waer, ende hoe dit gesichte den Propheet geopenbaert zy, versen 1, 2, 3, 4. Godt voert hem in den Tempel te Ierusalem, ende toont hem de grouwelicke afgoderije die de Ioden aldaer bedreven met het beeldt der jalousie, ofte terginge Godts, 5. met verscheydene kruypende dieren, verfoeijelicke beesten, ende dreckgoden, 8. toont hem oock de vrouwen, die den afgodt Thammuz beweenden, 13. de mannen, die de sonne aenbaden, 15. welcke grouwelen alle sy licht achteden, 17. dies haer Godt sonder genade wil straffen, 18.

1

HEt geschiedde nu in het ¹ seste jaer, inde ² seste [maent], op den vijfden der maent, als ick in ³ mijnen huyse satt,

1 Te weten, na de wechvoeringe Iojachins. Siet bov. 1. op vers 2.

2 Genaemt by den Hebreen Elul. Siet Nehem. cap. 6. vers 15. ende de aenteeckeninge.

3 Te weten, in Babylonien, ofte Mesopotamien, onder de wechgevoerde Ioden.

[fol. 68r]

ende de ⁴ Oudtste van Iuda voor mijn aengesichte ⁵ saten; dat ⁶ de hant des Heeren HEEREN daer over my viel.

4 D. de Regeerders der Ioden. siet Exod. 3.16. ende Levit. 4.15. ende de aenteeck. Eenige verstaen de gene die in Ierusalem woonachtigh waren: andere, die daer onder de wechgevoerde woonden. Vergl. ond. 14.1. ende 20.1.

5 T.w. om eenigh bericht, raet, onderwijs, ofte troost over den staet van ’t lant Iuda, ende Godts Kercke van den Propheet te mogen ontfangen. Vergl. Exo. 3. vers 16. 2.Reg. 6.32. ende de aenteeck.

6 Siet bov. 1. op vers 3.

2

Doe ⁷ sagh ick, ende siet, eene ⁸ gelijckenisse, als de gedaente van vyer: van de gedaente sijner lendenen, ende nederwaert, was ⁹ vyer: ende van sijne lendenen, ende opwaert, als de gedaente ¹⁰ eener klaerheyt als de verwe ¹¹ van Hasmal.

7 T.w. in den geest, ende in optreckinge der sinnen. siet van de Prophetische gesichten Genes. 15. op vers 1. ende 46. op vers 2.

8 T.w. van de forme eens menschen.

9 ’t Welck beteeckende Godts wrake ende rechtveerdige gramschap, die onsteken was tegen der Ioden godtloosheyt. Vergelijckt Deut. 4. op vers 24.

10 Beteeckenende Godts Majesteyt, ende aengename vriendelickheyt tegens de gene, die met eene geloovige eerbiedinge sijn woort ontfangen. siet bov. 1. op vers 28.

11 Siet bov. 1. op vers 4.

3

Ende ¹² hy stack ^a de gelijckenisse eener hant uyt, ende nam my by ¹³ den hayre mijns hoofts: ende de ¹⁴ Geest ¹⁵ voerde my op tusschen de aerde, ende tusschen den hemel, ende bracht my ¹⁶ inde gesichten Godts te Ierusalem, tot de deure der poorte des binnensten ¹⁷ [voorhofs] dewelcke siet na het Noorden, alwaer de sitplaetse was van ¹⁸ een beelt der ¹⁹ yveringe, dat ²⁰ tot yver verweckt.

12 T.w. welcke gelijckenisse ende gedaente beschreven is in ’t voorgaende vers.

a Dan. 5.5.

13 Of, hayrlocken.

14 D. de Heylige Geest, die hem dit gesichte vertoonde. Siet bov. 1. op vers 12.

15 Dit is geschiet in den geest, niet in ’t lichaem, door optreckinge der sinnen, ende niet door veranderinge der plaetsen. Want de Propheet verklaert hemselven terstont, seggende, in de gesichten Godts. Vergelijckt onder 11.24.

16 T.w. die Godt door sijnen Geest in mijne sinnen wrochte. alsoo bov. 1.1. ende ond. 40.2.

17 Dit woort is in den Hebreeuschen text uytgedruckt, ond. 10.3. Siet van dit voorhof, 1.Reg. 6. op vers 36. Sommige verstaen dit van ’t binnenste deel des grooten voorhofs genaemt anders het voorhof des volcks: Andere van den ingangh des grooten voorhofs.

18 Men houdt dit beelt het beelt van Baal geweest te zijn, die Achaz eenen altaer opgericht hadde, 2.Reg. 16.10. etc. welcken Hizkia daer na verstoort, maer Manasse weder opgericht heeft, 2.Reg. 21.3. Is daer na weder afgebroken van Iosia, ende herstelt van Ioahaz, ende sijne broederen.

19 Soo genaemt, om dat den afgodesdienst daer aen van den Ioden gedaen, Godt tot yver verweckte, dat is, vergramde, ende terghde, overmits de eere, ende den dienst, die sijn volck hem alleen, als den eenigen bruydegom des selven, schuldigh was, desen afgodt toegedragen wiert. Siet Exod. cap. 20. op vers 5. ende Levit. 20. op vers 5.

20 Nam. den Heere. Het is menschelicker wijse gesproken. siet Deut. 4. op vers 24.

4

Ende siet, ²¹ de heerlickheyt des Godts Israëls was aldaer, na de gedaente, die ick in de ^{b 22} valleije gesien hadde.

21 Siet bov. 1. op vers 28.

b Ezech. 3.23.

22 Siet bov. 3. op vers 23.

5

Ende ²³ hy seyde tot my, Menschen kint, heft nu ²⁴ uwe oogen op, ²⁵ na den wegh van ’t Noorden: ende ick hief mijne oogen op, na den wegh van ’t Noorden, ende siet, tegen het Noorden ²⁶ aen de poorte van den altaer was dit beelt der yveringe in den ingangh.

23 T.w. de Geest, van den welcken gesproken is, boven vers 3.

24 T.w. de oogen des geestes, niet des lichaems. Want Ezechiel was binnen Ierusalem niet na den lichame, maer in de optreckinge der sinnen.

25 Hebr. den wegh na ’t Noorden, ofte, noordwaert.

26 Verstaet de poorte des Tempels, by dewelcke den koperen altaer (anders genaemt de brand-offer altaer) na Godes bevel staen moeste. Vergelijckt 2.Reg. cap. 16. op vers14.

6

Ende hy seyde tot my; Menschen kint, siet ghy wel wat sy doen, ²⁷ de groote grouwelen die het huys Israëls hier doen, ²⁸ opdat ick van mijn heylighdom verre wech gae? doch ²⁹ ghy sult noch wederom groote grouwelen sien.

27 Verstaet den grouwelicken afgodesdienst, dien sy Baal daer ter eere deden.

28 De sin is, dat de grouwelen, die sy bedreven, hem een oorsake souden geven, om van sijn heylighdom te wijcken.

29 Hebr. ghy sult wederkeeren, ghy sult sien. D. ghy sult weder sien. siet Num. 11. op vers 4. Anders, keert u noch weder, [ende] ghy sult grooter grouwelen sien.

7

Soo bracht hy my tot de deure des ³⁰ voorhofs: doe sagh ick, ende siet, daer was een ³¹ hol in de wandt.

30 T.w. des binnensten voorhofs, daer van siet bov. op vers 3. Andere verstaen het buytenste voorhof.

31 Verstaet, eene openinge in den muer, dewelcke de Propheet bevolen wort te doorgraven, ende meerder te maken, op dat eene deure daer van worden soude, waer door de Propheet mochte in gaen, ende sien, wat daer binnen geschiedde, het welcke al in ’t gesichte des geestes geschiet is, ende niet door eenigh werck des lichaems.

8

Ende hy seyde tot my, Menschen kint, graeft nu in dien wandt: ende ick groef in dien wandt, ende siet ³² daer was eene deure.

32 Of, wiert eene deure. T.w. die de Heere van die openinge maeckte.

9

Doe seyde hy tot my, Gaet in, ende siet de boose grouwelen, die sy hier doen.

10

Soo gingh ick in, ende ick sagh, ende siet, daer waer ³³ alle beeltenisse van kruypende dieren, ende ³⁴ verfoeijelicke ³⁵ beesten, ende alle ³⁶ dreckgoden van het huys Israëls, ³⁷ geheel rontom aen den wande ³⁸ gemaelt.

33 D. van allerley soorte der gedaenten, beeltenissen, ofte gestalten. ’tWoordeken alle is dickwils soo genomen. siet Gen. 7. op vers 14. alsoo hier in ’t volgende.

34 Hebr. beestenverfoeyinge, D. die verfoeijelick zijn: T.w. niet alleen om dat eenige niet en mochten gegeten worden, Levit. cap. 11. maer om datse alle in ’t gebruyck van deselve Godesdienstige eere te bewijsen, voor Godt een grouwel waren, Deut. 27.15.

35 Het Hebreeusch woort beteeckent viervoetige dieren, niet alleen tamme, maer oock wilde, ende voornemelick die van eenige grootte zijn. Siet Genes. 6. op vers 7.

36 Siet Levit. 26. op vers 30.

37 Hebr. rontom, rontom.

38 T.w. ofte door schilderije, ofte door graveeringe.

11

Ende ³⁹ seventigh mannen uyt de Oudtste van ⁴⁰ ’t huys Israëls, met ⁴¹ Iaa-[kolom]zanja den sone Saphans staende in het midden van hen, ⁴² stonden ⁴³ voor hare aengesichten; ende een yeder [hadde] sijn roockvat in sijne hant: ende een ⁴⁴ overvloedige wolcke des reuckwercks gingh op.

39 Sommige verstaen door dese de seventigh Raetsheeren, van dewelcke gesproken is, Numer. 11.16. welcker President Iaazania soude mogen geweest zijn, maer men kan oock door dese wel verstaen andere persoonen die een aensien hadden onder het volck, ofte door haren ouderdom, ofte officie, ofte eenige reden, om dewelcke sy anderen een exempel tot het goede behoorden te zijn.

40 D. van het volck Iuda. Siet boven 7. op vers 2.

41 Men leest ond. 11. vers 1. van eenen anderen Iaazania, die de sone Azzurs was.

42 D. dienden die afgodische beeltenissen. siet Deut. 10. op vers 8.

43 T.w. der afgemaelde beelden.

44 Hebr. de overvloedigheyt van een wolcke, Dat is, een overvloedige wolcke, ofte, nevel.

12

Doe seyde hy tot my; Hebt ghy gesien, menschen kint, wat de Oudtste van het huys Israëls doen ⁴⁵ in de duysternisse, een yeder in sijne ⁴⁶ gebeelde binnenkameren? want sy seggen, ^{c 47} De HEERE en siet ons niet, de HEERE heeft het lant verlaten.

45 D. in heymelicke ende verborgene plaetsen, na de grouwelen der Heydenen.

46 Hebr. binnenkameren sijner afbeeldinge, D. daer in een yeder sijne afgodische schilderijen hadde, die hy in ’t verborgen eerde. Dit kan verstaen worden van de kameren der Priesteren, die aen den Tempel gebouwet waren, 1.Reg. 6.5. ofte van de heymelicke plaetsen, die sy in hare huysen tot den dienst der afgoden bescheyden hadden.

c Ezech. 9.9.

47 Dese onschult hebben sy voorgewendet, als sy reden wilden geven, waerom sy de afgoden dienden. Vergelijckt 2.Chron. 28. vers 23. Ierem. 44.18. etc. Daer toe verklaerden sy aldus, Datse niet en vreesden voor Godes gramschap, dewijle hy op hen geen acht en nam, ja hen niet en sagh, als verre van hen gescheyden zijnde. Vergl. Psalm 10. versen 4, 11. ende 94.7.

13

Ende hy seyde tot my: ⁴⁸ Ghy sult noch wederom groote grouwelen sien, die sy doen.

48 Siet boven op vers 6.

14

Ende hy bracht my ⁴⁹ tot de deure der poorte van het huys des HEEREN die na ’t Noorden is, ende siet daer saten ⁵⁰ wijven beweenende den ⁵¹ Thammuz.

49 De plaetse, daer dese afgoderije gepleeght wiert, meynt men geweest te zijn by de poorte van der Priesteren voorhof, in de kameren die voor de Priesteren aen den Tempel gebouwet waren. In dese en mochten geene vrouwen komen: maer de Propheet heeftse daer in gesien.

50 Verstaet Priesterinnen, welcker afgodesdienst vol oneerlickheyt, ende onkuysheyt was, gedaen ter eeren van den afgodt Thammuz.

51 De naem van een Heydensch afgodt, dewelcke van velen gehouden wort geweest te zijn der Egyptenaren afgodt, genaemt Osiris, die de man geweest was van eene Isis, dewelcke desen haren man in Egypten verloren hebbende, hem door eene soorte van seer onkuyschen afgodesdienst jaerlicks hadde doen beweenen. Andere verstaen den afgodt Adonis, met dewelcke de Heydenen gelijcke afgoderije bedreven hebben.

15

Ende hy seyde tot my; Hebt ghy, menschen kint, [dat] gesien? ghy sult noch wederom grooter grouwelen sien dan dese.

16

Ende hy bracht my tot het ⁵² binnenste voorhof van het Huys des HEEREN; ende siet, [aen] de deure van den Tempel des HEEREN tusschen ⁵³ het voorhuys, ende tusschen ⁵⁴ den altaer, waren ontrent ⁵⁵ vijf en twintigh mannen: hare achterste [leden] waren na ⁵⁶ den Tempel des HEEREN, ende hare aengesichten ⁵⁷ na het Oosten; ende dese ⁵⁸ bogen sich neder na het Oosten voor de sonne.

52 Siet boven op vers 3.

53 Siet hier van, 1.Reg. cap. 6. op vers 3.

54 Te weten, den brand-offer altaer. Andere verstaen den reuck-altaer, die in het heylige was.

55 Dewelcke eenige meynen geweest te zijn de gene daer van gesproken wort, onder cap. 11. vers 1. alwaer sy Vorsten des Volcks genaemt worden, dat is, Regeerders, ende Oversten in den lande.

56 Dat is, na het heylige, ende heylige der heyligen, daer in de Arke was, een teecken van Godts genadige tegenwoordigheyt onder dien volcke.

57 Dat is, met haren rugge na het Westen, even gelijck de Heydenen: maer de Ioden moesten sich wenden met het aengesichte na het Westen, daer de Arke Godts was in het heylige der heyligen.

58 Dat is, riepen de sonne aen, ende bewesense Godesdienstige eere tegen het uytgedruckte bevel Godts, Deut. cap. 17. versen 2, 3, etc,

17

Doe seyde hy tot my; Hebt ghy menschen kint [dat] gesien? ⁵⁹ is’er yet lichter geacht by den huyse Iuda, dan dese grouwelen te doen, die sy hier doen? als’se het lant met ⁶⁰ gewelt vervult hebben, soo keeren sy sich, om my ⁶¹ te vertoornen: want siet, sy steken de ⁶² wijnrancken aen haren neuse.

59 Dese vrage loochent sterckelick. Siet Genes. cap. 18. op vers 17. De sin is, Dat by den Ioden niet lichter geacht en was; hoewel dese grouwelen tegen de eerste tafel begaen, de alderswaerste, ende schrickelickste waren: maer daer en was geen gebodt soo swaer, dat de Ioden niet licht en hielden, om te overtreden.

60 Dat is, met verdruckinge der onschuldigen, ende der armen, dewelcke geschiet, ofte in het gemeyn door het gerichte, ofte in het bysonder door allerley soorte van onrecht.

61 Te weten, door grouwelicke afgoderije, daer mede sy my tot yver verwecken, ende mijnen Tempel ontheyligen.

62 Ofte tacken, ofte, scheuten, Het Hebreeusch woort is soo genomen, Num. cap. 13. vers 23. ende onder cap. 15. vers 2. Te weten, ter eere van de sonne, diese aenroepen, omdatse de vruchten queeckt, ende rijpe maeckt. Dese plaetse wort verscheydentlick verklaert.

18

Daerom sal ick oock handelen in grimmigheyt; ^d mijne ooge en sal niet verschoonen, ende ick en sal niet sparen; hoewelse voor mijne ooren met luyder stemme roepen, ^{e 63} nochtans en sal ickse niet hooren.

d Ezech. 5.11. ende 7.4.

e Prov. 1. vers 28. Iesa. 1.15. Ierem. 11.11.

63 T.w. om dat hare gebeden niet en sullen uyt een oprecht geloove voort komen, nocht met de ware bekeeringe vereeniget zijn, maer alleen uyt het gevoelen van den tegenwoordigen noot, ende vreese van meerdere straffe, sonder een vast voornemen van ware beteringe, uytgedrongen.