Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vij. Capittel.

Voorder Prophetie vande eyndelicke ende seer schrickelicke verwoestinge des gantschen lants van Iuda, versen 1, 2, etc. het deerlick weeklagen der ontkomenen, 16. om harer sonden wille sullense als verbaesde, desperate, misdadige menschen, soo wel hooge als leege, moedeloos, troosteloos ende radeloos, in gevangenisse worden gevoert, sulcks haer door het teecken van een keten wert afgebeelt, 17, etc.

1

Daer na geschiedde het woort des HEEREN tot my, seggende:

2

Voorder ghy menschen kint, soo seyt de Heere HEERE, van ¹ het lant Israëls; Het ² eynde is’er: het eynde ³ is gekomen over de vier ⁴ hoecken des lants.

1 Verstaet het Koninckrijck van Iuda, het welck in dit boeck dickwils Israël genaemt wort. Vergel. 2.Chron. 15.17. ende 21.2.

2 Te weten, van ’t voorgemelde lant. Verstaet door het woort eynde, des lants ondergangh, ende verderf. Siet Gen. 6. op ’t vers 13. Vergel. Thren. 4.18.

3 D. is seer na by: want dese voorsegginge geschiedde in ’t vijfde jaer des Koninckrijcks Zedekie, ende in het elfde de vervullinge. siet gelijcke maniere van spreken 1.Sam. 2. vers 31. Psalm 102. vers 14. Iesa. 13.22. Ierem. 50.31.

4 Hebr. vleugelen. D. zijden, palen, of gewesten van ’t lant Iuda: als daer waren de west, oost, zuyd, ende noordpalen. Christus naemt dese, de vier winden, Matth. 24. vers 31. De sin is, Dat geen deel des lants van Godts straffe soude vry wesen.

3

Nu is het eynde over u; want ick sal mijnen ⁵ toorn tegen u senden, ende ick sal u ⁶ richten na uwe ⁷ wegen: ende ick ⁸ sal op u brengen alle uwe grouwelen.

5 D. mijne straffen, die ick in mijne gramschap tegen u sal uytgieten. Alsoo Exod. cap. 15. vers 7. Iob cap. 20. vers 23. Psalm 78.49.

6 D. straffen. siet Gen. 15. op ’t vers 14.

7 D. wercken. siet Gen. 6. op ’t vers 12.

8 Hebr. sal op u geven, D. brengen, leggen, stellen, alsoo vers 4. D. sal u straffen van wegen alle uwe grouwelen ende boose wercken. Siet gelijcke maniere van spreken 1.Reg. 8. op het vers 32. Ierem. 26.15. onder versen 8, 9, 10. ende 11.21. ende 16.43. ende 22.31. ende 23.49.

4

^a Ende ⁹ mijne ooge en sal u niet verschoonen, nochte ick en sal niet sparen: maer ick sal uwe wegen op u brengen, ende ¹⁰ uwe grouwelen sullen in ’t midden van u zijn: ende ghylieden sult weten dat ick de HEERE ben.

a Ezech. 5.11. ende 8.18.

9 Siet bov. 5. op ’t vers 11.

10 D. de straffen uwer grouwelen. Want de schult der grouwelen was lange te voren onder hen geweest. Alsoo ongerechtigheyt voor de straffe derselver. Siet Levit. 5.1. ende de aenteeckeningh.

5

Soo seyt de Heere HEERE; Een ¹¹ quaet, een ¹² eenigh quaet, siet, is gekomen.

11 Verstaet, het quaet der straffe, Genes. cap. 19. op het vers 19.

12 Het welck met een reyse u gantsch, ende teene.mael vernielen, ende uytroeijen sal. Vergelijckt de maniere van spreken met 1.Sam. c. 26. vers 8. Nahum. 1.9.

6

¹³ Een eynde is’er gekomen, ¹⁴ dat eynde is gekomen, ¹⁵ het is ¹⁶ opgewaeckt tegen u: siet, ¹⁷ het [quaet] is gekomen.

13 Siet boven op vers 2.

14 Te weten, dat ick u steeds gedreyght hebbe door mijne Propheten. Een dingh is twee mael geseyt, om de waerheyt, ende swaerheyt daer van uyt te drucken.

15 Verstaet, het voornoemde eynde. And. hy is opgewaeckt, T.w. de Heere, ende dat om u te straffen.

16 D. bereyt, ende veerdigh, om u te overvallen. Vergelijckt 2.Petr. cap. 2. vers 3.

17 T.w. daer van in het voorgaende vers gesproken is.

7

¹⁸ De morgenstont is tot u gekomen, O inwoonder des lants: de tijt is gekomen, de dagh ¹⁹ der beroerte is na by, ende daer en is geen ²⁰ wederklanck der bergen.

18 D. die tijt, in den welcken ghy sekerlick vroegh, ende haestelick sult uytgeroeijet worden. Sommige meynen, dat hier gesien wort op den tijt van de openbare burgerlicke straffen, die by den Israëliten in den morgenstont geschiet zijn, daer toe gebruyckende dat staet Psalm 101.8.

19 Verstaet eenen sekeren, ende bestemden tijt, in den welcken het lant vol beroerte soude zijn door het gewoel, ende gewelt der oorloge: ende door het geklagh, ende gehuyl der menschen. Hebr. na by is de dagh, de beroerte.

20 Verstaet, het wedergeluyt, komende van het vreughden-geroep, het welcke gemaeckt wort als men met blijdtschap den most, ende andere vruchten uyt het velt insamelt. Sommige oock verstaen dit van het blijde geluyt, het welcke de afgodendienaren op de bergen by hare altaren maeckten. Vergel. Ier. 25. op vers 30.

8

Nu sal ick ²¹ in korten mijne ²² grimmigheyt over u uytgieten, ende mijnen toorne ²³ tegen u volbrengen, ende u richten na uwe ²⁴ wegen, ende sal op u brengen alle uwe grouwelen.

21 Hebr. van na by.

22 D. de straffen mijner grimmigheyt in groote menighte, ende met gewelt over u senden. Alsoo ond. 20.8, 13. Siet Psalm 79. op vers 6.

23 Vergel. boven 5. op vers 13.

24 D. wercken, doen, ende laten, als boven vers 3.

9

Ende mijne ooge en sal niet verschoonen, nochte ick en sal niet sparen: ick sal u geven na uwe wegen, ende ²⁵ uwe grouwelen sullen in het midden van u zijn: ende ghylieden sult weten, dat ick de HEERE ben, ²⁶ die slaet.

25 Siet bov. op vers 4.

26 D. die rechtveerdelick straft. siet van dit woort, Gen. 8. op vers 21.

10

Siet, ²⁷ de dagh, siet ²⁸ [de morgenstont] is gekomen; de morgenstont is voort gekomen, de ²⁹ roede heeft gebloeyt, ³⁰ de hoovaerdije heeft gegroent.

27 D. de tijt der straffe, ende wrake Godts. siet bov. vers 7. ende ond. vers 12.

28 Dit woort is hier ingevoeght uyt het voorgaende vers 7. of uyt het volgende van dit vers Men kan oock in de plaetse daer van stellen, het quaet, uyt het vers 5.

29 Door dese wort van velen verstaen de Koningh Nebucadnezar, door wien de Ioden souden gestraft worden, tot welcken eynde sijne macht toenam, ende groeyde. Vergelijckt Iesa. 10.5.

30 Verstaet, de stoute ende hartneckige moetwilligheyt der Ioden in ’t sondigen tegen Godt, dewelcke oorsake was der voornoemder bloeijende roede. siet het volgende vers.

[fol. 67v]

11

Het ³¹ gewelt is opgeresen tot een roede der godtloosheyt: niet ³² van hen en sal [over blijven,] nochte van ³³ hare menighte, nochte van ³⁴ haer gedruys, ende ³⁵ geene klage en sal over hen zijn.

31 Verstaet de ongerechtigheyt ende wrevel, voort komende uyt de gemelde hoovaerdije: Want uyt de verachtinge Godts spruyt alle ongerechtigheyt, ende wreetheyt, die de menschen tegen malkandren plegen. Dese nu brengt de roede voort, waer door de godloosheyt der menschen na Godts rechtveerdigh oordeel gestraft wort. Men kan oock hier het gewelt verstaen ten aensien van de Chaldeen, die de Heere in korten opwecken soude, om der Ioden boosheden te straffen.

32 Te weten, van den Ioden: welverstaende met uytneminge van het overblijfsel, daer van gesproken is bov. 6.8.

33 D. van het gemeyne volck.

34 Verst. de Heeren, ende Machtige des lants, die met een gedruys van volck, dat hen vergeselschapt, ofte ten dienste staet, sich voor de gemeynte vertoonen. Anders, nochte van hen, die uyt hen zijn: D. van hare nakomelingen.

35 D. geene rouwe, alsse gestorven sullen zijn. De sin is, Dat het verderf soo groot soude wesen, datter weynige hier toe souden overigh zijn: ofte dat een yeder met sijne eygene droefheyt genoegh soude te doen hebben. Siet Ier. 16. versen 4, 5, 6, 7.

12

³⁶ De tijt is gekomen, de dagh is genaeckt: de kooper ³⁷ en zy niet blijde, ende de verkooper ³⁸ en bedrijve geen rouwe: want een ³⁹ brandende toorn is over de geheele menighte ⁴⁰ van het [lant.]

36 Siet boven op vers 7.

37 T.w. om dat hy het gekochte goet niet en sal genieten.

38 T.w. om dat hy door gebreck, ende armoede sijn lant, ofte ander goet heeft moeten verkoopen; want soo hy het niet verkocht en hadde, soude ’t evenwel niet hebben konnen behouden. Siet het volgende vers.

39 Verstaet den brandenden toorn des Heeren. Siet 2.Chron. 28. op vers 13. onder vers 14.

40 T.w. van het lant Iuda.

13

Want de verkooper en sal tot ⁴¹ het verkochte niet ⁴² wederkeeren, ⁴³ of schoon haer leven noch onder de levendige ware; overmits ⁴⁴ het gesichte, aengaende de geheele menighte ⁴⁵ van het [lant], niet en sal ⁴⁶ te rugge keeren; ende ⁴⁷ niemant en sal door sijne ongerechtigheyt sijn leven stercken.

41 Hebr. verkoopinge. Alsoo boven 1.1. wechvoeringe, voor wechgevoerde.

42 Gelijck wel in het jubeljaer geschiedde, in ’t welcke een yeder die sijne erve verkocht hadde, tot deselve moeste weder keeren: siet Levit. 25.13. maer dese wet en soude in de seventighjarige gevangenisse niet kunnen onderhouden worden.

43 D. of schoon de kooper, ende de verkooper noch leefden.

44 D. dese Prophetie, voorseggende den ondergangh van ’t Iodische rijcke, ende des volcks seventighjarige gevangenisse. Siet van het woort gesichte, Gen. 15. op vers 1. ende 46. op vers 2.

45 T.w. van het lant Iuda. als in ’t volgende vers.

46 D. niet wederroepen worden van Godt, nochte ydel zijn, maer sal volbracht worden: alsoo is het woort wederkeeren genomen, Ies. 55.11. Vergel. oock 2.Sam. 1.22.

47 De sin is, Dat de Ioden hoe boos oock ende snoode datse mochten zijn, om Godts wrake achter te houden, die nochtans niet ontgaen en souden. Men kan dese woorden oock aldus vertalen: Niemant wiens leven is in sijne ongerechtigheyt, en sal sich verstercken: Of, Niemant in sijne ongerechtigheyt zijnde, en sal sijn leven stercken. Of, sich [in] sijn leven stercken, D. soo lange hy in sijne ongerechtigheyt voort gaet, en sal hy sijn leven van ’t verderf niet behouden konnen.

14

Sy hebben met de trompette getrompettet, ende hebben ⁴⁸ alles bereydet: maer niemant ⁴⁹ en treckt ten strijde: want mijn brandende toorn is over de geheele menighte ⁵⁰ van het [lant].

48 T.w. dat ter oorloge noodigh, ende dienstigh is.

49 T.w. om dat hy niet en wil door sorgeloosheyt, ofte niet en derf door vreese, ofte niet en kan door swackheyt.

50 T.w. van het lant Iuda, als in de twee voorgaende versen.

15

Het sweert is ⁵¹ buyten, ende de peste, ende den honger van ^{52 53} die op het velt is, sal door ⁵⁴ het sweert sterven, ende die in de stadt is, dien sal den honger, ende de peste verteeren.

51 T.w. buyten de stadt van Ierusalem.

52 T.w. binnen de stadt van Ierusalem.

53 Verstaet de gene, die uyt Ierusalem vluchten, om in haer verderf niet om te komen.

54 T.w. der Chaldeen, die de stadt souden belegeren.

16

Ende hare ⁵⁵ ontkomende sullen [wel] ontkomen, maer sy sullen op de bergen zijn, sy alle sullen zijn gelijck duyven ⁵⁶ der dalen ⁵⁷ kermende, een yeder om sijne ongerechtigheyt.

55 Verstaet de gene, die de gemeyne plage der stadt, ende de hant der Chaldeen ontgaen sullen zijn.

56 T.w. daer in sy haer verbergen uyt vreese van eenigh tempeest, ende onweder, ofte van eenige grijp-vogelen.

57 Het Hebr. woort beteeckent hier soo veel, als een gewoel maken met suchten, jancken, ende huylen. Vergelijckt Iesa. 38.14. ende 59.11.

17

Alle handen sullen ^{b 58} slap worden; ende alle knijen ⁵⁹ sullen henen vlieten [als] water.

b Iesa. 13.7. Ierem. 6.24.

58 Siet 2.Sam. 4. op vers 1.

59 Hebr. henen gaen, D. hare kracht verliesen, bevende van vreese, ende niet bequaem zijnde, nochte om te bestaen tegen eenigh gewelt, nochte om daer voor te vluchten. alsoo onder 21.7. Van slappe knijen, siet oock Iob 4.4. ende de aenteeckeninge.

18

Oock sullen sy sacken ^{c 60} aengorden, ⁶¹ grouwen salse bedecken, ende over alle aengesichten sal schaemte wesen, ende op alle hare hoofden ⁶² kaelheyt.

c Iesa. 15.2, 3. Ierem. 48.37.

60 Siet Genes. 37. op vers 34.

61 Siet deselve maniere van spreken Psalm 55.6.

62 T.w. om datse door de grootheyt harer droeffenisse het hayr hares hoofts souden uyttrecken, het welcke de Heere verboden hadde, Deuter. 14.1. niet willende dat sijn volck onmatige, ende ongemanierde rouwe als de Heydenen souden maken: op welck gebodt, nadien dese luyden niet achten en souden, soo schijnt wel dat de bekeeringe by hen niet geweest en is.

19

Sy sullen haer silver op de straten ⁶³ werpen, ende haer gout sal tot ⁶⁴ onreynigheyt zijn; ^d haer silver, ende haer gout en sal haer niet konnen uythelpen ten ⁶⁵ dage der verbolgentheyt des HEEREN: hare ⁶⁶ ziele en sullen sy niet verzadigen, ende hare ingewanden en sullen sy niet vullen: want ⁶⁷ het sal den ⁶⁸ aenstoot harer ongerechtigheyt zijn. [kolom]

63 T.w. om dattet hen een beletsel mochte worden in de vlucht, ofte om datse wanhopen souden van hetselve langer te sullen konnen besitten.

64 Dat is, het welck sy niet meer en sullen achten dan het gene, dat na de wet onreyn is, ende daer van men sich moeste afscheyden, ende afsonderen, Hebr. afsonderinge. Siet van dit woort, 2.Chron. cap. 29. op vers 5.

d Proverb. 11.4. Zeph. 1, 18.

65 Dat is, als Godt de Ioden door eene rechtveerdige gramschap seer swaerlick straffen sal.

66 Het woort ziele is hier genomen voor den lust, ende begeerte tot de spijse. Dese wort geseyt niet verzadight te zijn, door gebreck van leeftocht, die oock den alderrijcksten overkomen soude. De maniere van spreken is oock Ierem. 31. vers 25.

67 Te weten, gout ende silver.

68 Dat is, de occasie ende oorsake van haren val, ende ondergangh, om dat sy het qualick gekregen, ende qualick gebruyckt sullen hebben, ende voornemelick mits daer mede hare afgoden te vereeren. ond. cap. 16. vers 17. Siet van het woort aenstoot oock onder cap. 21. vers 15. ende de aenteeckeninge.

20

Ende ⁶⁹ hy heeft de ⁷⁰ schoonheyt sijnes cieraets, ter ⁷¹ overtreffelickheyt geset: maer sy hebben daer in beelden harer grouwelen [ende] harer verfoeyselen gemaeckt: daerom hebb’ ick ⁷² dat hen tot ⁷³ onreynigheyt gestelt.

69 T.w. Godt.

70 Verstaet, den Tempel te Ierusalem, die niet alleen met gout, ende veelderley kostelick tuych, ende kleynodien, maer oock met de oeffeninge van den waren Godtsdienst was verciert geweest.

71 Dat is, om daer door, als door een uyterlick teecken sijne uytnemende heerlickheyt te vertoonen, ende sijn volck, als sijne weerde bruyt seer kostelick verciert, boven alle natien te verheffen.

72 T.w. de schoonheyt mijns cieraets.

73 Siet op ’t voorgaende vers. Anders, ter afsonderinge gemaeckt, D. verre van hen gemaeckt, ofte gedaen.

21

Ende ick sal ⁷⁴ het in de hant der ⁷⁵ vreemden over geven ten roove, ende den ⁷⁶ godtloosen der aerde ten buyte: ende sy sullen ’t ⁷⁷ ontheyligen.

74 Te weten, die schoonheyt mijns cieraets.

75 T.w. volckeren, als der Chaldeen, ofte Babyloniers, die den Tempel berooft, verstoort ende verbrandt hebben, 2.Reg. cap. 25. vers 9. etc. 2.Chron. cap. 36. versen 18, 19.

76 Verstaet, deselve Chaldeen, by den welcken geene vreese Godts, geene gerechtigheyt, nochte medelijden tegen de menschen soude zijn.

77 Te weten, met plonderen, moorden, schenden, ende branden: item met het gout, silver, koper, ende de heylige vaten daer uyt te nemen, ende tot onheylige gebruycken te eygenen, 2.Reg. cap. 25. versen 13, 14, 15. etc. Dan. cap. 1. vers 2. ende 5.3.

22

Oock sal ick mijn aengesichte van ⁷⁸ hen omwenden, ende sy sullen mijne ⁷⁹ verborgene plaetse ontheyligen: want ⁸⁰ inbrekers sullen daer ⁸¹ in komen, ende die ontheyligen.

78 Te weten, van de Chaldeen, die mijnen Tempel innemen, ende schenden sullen. De Heere wil seggen, Dat hyse soude laten geworden, ende haer boos bedrijf niet verhinderen, nochte tegenstaen. Andere verstaen dit van de Israëliten.

79 Verstaet, het heylige der heyligen, daer de Arcke des verbonts was; ende wort eene verborgene plaetse genaemt, om dattet het binnenste deel des Tempels was, ende niemant daer in mochte komen dan de Overpriester, ende dat een mael des jaers.

80 Siet van dit woort Psalm 17. op vers 4.

81 Namelick, in Ierusalem, ende van daer in den Tempel, ende in het heylige der heyligen.

23

Maeckt ⁸² een keten: want het lant is vol van ⁸³ bloetgerichten, ende de stadt is vol van ⁸⁴ gewelt.

82 Ofte, koorde, T.w. tot een teecken, dat de Ioden als misdadige, die met ketenen ende koorden gebonden zijnde, na de gevangenisse, ofte richtplaetse plegen geleyt te worden, souden ten deele door het sweert omkomen, ten deele na Chaldeen gevangelick wech gevoert worden.

83 Dat is, sonden, die de doot verdient hebben; anders genaemt, gerichten des doots. Siet Deut. cap. 19. op vers 6. Ierem. cap. 26. vers 11. Andere verstaen openbare gerichten, in dewelcke de onschuldige ter doot veroordeelt zijn van de ongerechtige Richters.

84 Verstaet hier door allerley ongerechtigheyt bewesen tegen den naesten door openbare verdruckinge, ofte heymelicke bedriegerije, om rijckdom op te hoopen.

24

Daerom sal ick de ⁸⁵ quaetste der Heydenen doen komen, die hare huysen ⁸⁶ erflick besitten sullen, ende sal den ⁸⁷ hooghmoedt ⁸⁸ der stercken doen ophouden, ende die ⁸⁹ haer heyligen, sullen ontheyliget worden.

85 Dat is, de Chaldeen, die van de machtighste waren onder de Heydenen, ende geslagene vyanden der Ioden.

86 Het Hebreeusch woort beteeckent wel meest yet besitten uyt recht van wettelicke erffenisse, maer het is oock genomen voor besittinge in eygendom, hoe, ende op wat wijse, dat deselve soude mogen verkregen zijn, 1.Reg. cap. 21. vers 15. Habak. cap. 1. vers 6.

87 Dat is, de hoovaerdije, stoutmoedigheyt, pracht ende prael.

88 Dat is, der machtigen in den lande: machtige in af komste, staet, rijckdom, ofte een der selver.

89 Te weten, de voorgemelde stercke. Die dese nu heylighden, waren de Priesters, die voor deselve offerhanden deden, waerdoor sy meynden geheylight te worden.

25

Den ⁹⁰ ondergangh komt: ende sy sullen de vrede soecken, maer sy en salder niet zijn.

90 Ofte, uytroeyinge, destructie. Hebr. afsnijdinge. Vergelijckt Iesa. 38. vers 12.

26

Elende sal op elende komen, ende daer sal geruchte, op geruchte wesen: dan sullen sy het gesichte ⁹¹ van een Propheet soecken: maer de ⁹² wet sal vergaen van den Priester, ende de raet van de ⁹³ Oudsten.

91 Om van hem te verstaen de uytkomste harer elende. Maer het soecken sal wesen sonder vinden, om datse de Propheten ter rechter tijt niet gehoort en hadden.

92 Dat is, de ordinare Kerckelicke persoonen sullen de ware, ende onvervalschte leere, die alleene recht onderwijsen ende troosten kan in allen noot, verliesen, ende de burgerlicke Regenten sullen radeloos worden; ende dat alles tot vermeerderinge van de straffe die de Ioden verdient hadden. Vergelijckt Iesa. cap. 29. vers 14.

93 D. van de Raetsheeren, Regeerders des lants.

27

De Koningh sal rouwe bedrijven, ende de Vorsten sullen ⁹⁴ met verwoestinge bekleedet zijn, ende de handen van ⁹⁵ het volck des lants sullen ⁹⁶ beroert zijn: ick sal hen doen ⁹⁷ na haren wegh, ende ⁹⁸ met hare rechten sal ickse richten: ende sy sullen weten, dat ick de HEERE ben.

94 Dat is, gantsch seer vervullet zijn met ontsettinge, verbaestheyt, ende wanhope. Siet gelijcke maniere van spreken, Iob cap. 8. vers 22. ende in de aenteeckeninge. Hebr. de Vorst sal bekleet zijn, etc.

95 Dat is, van het gemeene volck. Alsoo Ierem. cap. 44. vers 21. Hagg. 2.5.

96 Dat is, door beroeringe, ende ontsettinge des herten gantsch onbequaem zijn om yet tot afkeeringe des vyants uyt te richten. Vergel. 2.Sam. 4.1. ende de aenteeck.

97 Dat is, na de verdiensten harer wercken.

98 Dat is, met de straffen, die sy verdient hebben. Recht voor straffe. Siet 2.Chron. 20. op vers 12. ofte, na de wijse, alsoose verdienen. Recht voor wijse. Siet Genes. 40.op vers 13.