Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

Den Propheet wort van Godt bevolen sijn hooft ende baert te scheeren, het afgeschorene in vieren te deylen, ende met de vier deelen verscheydentlick te handelen, vers 1, etc. afbeeldende de verscheydentheyt ende schricklickheyt der plagen, die den Ioodschen volcke souden over komen, om der sonden wille, die hier verhaelt worden, 5, etc.

1

ENde ghy menschen kint, neemt u een scherp ¹ mes; ² een scheermes ³ der barbieren sult ghy u nemen: ⁴ ’t welcke

1 Het Hebr. woort is voor een mes genomen, Ios. 5.2.

2 Dit beteeckent hier de vyanden der Ioden, die Godt rechtveerdelick gebruyckte, om door middel der selver sijn volck te straffen. Vergel. Iesa. 7.20.

3 D. het welck de barbieren gebruycken, alsse yemant scheeren.

4 D. ghy sult daer mede het hayr uwes hoofts, ende uwen baert laten afscheeren. siet deselve maniere van spreken, Num. 6.5. ende 8.7. ende vergel. Iudic. 13.5. Verstaet nu door het hayr des baerts, de burgeren, ende inwoonderen Ierusalems, die in seer grooten getale waren, ende door de afscheeringe daer van, de uytroeyinge der selver burgeren.

[fol. 66v]

ghy sult laten gaen over u hooft, ende over uwen baert: daer na sult ghy u een ⁵ weeghschale nemen, ende die [hayren] ⁶ deylen.

5 Als een teecken van Godts rechtveerdigheyt.

6 Vergelijckt dit vers met het volgende twaelfde.

2

⁷ Een derden deel sult ghy in ’t midden ⁸ der stadt met ⁹ vyer verbranden, ¹⁰ na dat de dagen der belegeringe vervullet worden: dan sult ghy een derden deel nemen, ¹¹ slaende met een sweert rontom ¹² het selve: ende een derden deel sult ghy ¹³ in den wint stroijen; want ick sal het ¹⁴ sweert achter hen uyttrecken.

7 T.w. in drie gelijcke deelen, beteeckenende, dat de Ioden door verscheydene soorten van straffen souden uytgeroeyt worden, ende omkomen. Soo wie de eene ontquame, die soude in d’andere vallen. Vergelijckt Ies. 24.18. Ier. 15. vers 2.

8 T.w. der stadt Ierusalem, alsoo hy die op eenen tichelsteen afgemaelt hadde, boven 4.1. daer op nu soude hy dit droevigh specktakel met de verklaringe daer van, den volcke dat in Chaldeen woonde, alwaer de Propheet was, vertoonen.

9 Het welcke beteeckende alle de straffen, waer door een derden deel des volcks, duerende de belegeringe, in de stadt soude omkomen, als door honger, kommer, peste, geschut, ende dergelijcke plagen. Siet van het woort vyer voor plagen, ende elenden genomen, Iob 15. op het vers 34. alsoo onder vers 4.

10 D. ghy en sult dat derden deel niet al seffens verbranden, maer nu, ende dan tot het eynde der belegeringe. And. als de dagen der belegeringe sullen vervullet zijn.

11 Hier mede wort beteeckent, dat een ander derde deel der Ioden buyten de stadt door den vyant verdaen soude worden, te weten, als sy souden tegen hem uytvallen, ofte oock de vlucht nemende, in sijne handen geraken. 2.Reg. 25.4.

12 T.w. derde deel des hayrs.

13 Verstaet door dese, het overige derde deel der Ioden dat ten deele in de omliggende landen verstroyt is, ten deele gevangelick vervoert na Ribla, ende Babel, 2.Reg. 25.11, 20, 21.

14 T.w. der vyanden, het welck de gevluchte, ende gevangene Ioden hier ende daer achtervolgen, plagen, ende verslinden soude. Hebr. achter hen ledigh maken: alsoo Exod. 15.9. Levit. 26. vers 33. onder vers 12. ende 12.14.

3

Ghy sult oock weynige in getale ¹⁵ daer van nemen, ende in ¹⁶ uwe slippen binden.

15 T.w. van ’t laetste derde deel.

16 Tot een teecken dat een seer kleyn getal der geringhste, ende slechtste Ioden in den lande over blijven soude, die Nebuzaradan daer laten soude tot wijngaerdeniers, ende ackerlieden, 2.Reg. 25.12. Ierem. 52.16.

4

Ende noch sult ghy ¹⁷ van die nemen, ende die ¹⁸ werpen in ’t midden des vyers, ende sultse verbranden met vyer: daer uyt sal voort komen een ¹⁹ vyer tegen ²⁰ het geheele huys van Israël.

17 T.w. van die weynige overgeblevene.

18 ’t Welcke beteeckende, dat van de overgeblevene onder de regeeringe van Gedalia noch vele elendighlick omkomen souden, ende verstroyt worden, 2.Reg. 25.25, 26. Ierem. 41.3.

19 Verst. het vyer der elenden, ende plagen. siet bov. op ’t vers 2. alsoo in ’t voorgende van dit vers.

20 T.w. dat het geheel overblijfsel van Iuda, ende Israël daer onder vermenght, waerse oock zijn, ten uytersten toe plagen, ende verderven sal. siet Ier. 42.16. ende 44.27, 28.

5

Alsoo seyt de Heere HEERE: ²¹ Dit is Ierusalem, ²² dewelcke ick in het midden der Heydenen geset hebbe; ende ²³ landen rontom haer henen.

21 T.w. de stadt die de Propheet op den tichelsteen afgebeelt hadde, bov. 4.1. ’t En was de stadt, die in Iudea was, selve niet, maer het teecken daer van, ende de afbeeldinge. Siet van dese maniere van spreken, waer door het teecken den naem draeght van het beteekende, Gen. 17. op ’t vers 10.

22 D. ick hebbese meer weldaet bewesen dan eenige andere steden onder de Heydenen, op datse dese tot een exempel van deught, ende eerbaerheyt wesen soude. Vergel. Deut. 4.6, 7, 8. Psal. 48.2, 3, etc. ende 87.1, 2, 3, etc.

23 D. heydensche landen, ende volckeren, die sy moeste voorlichten in ’t goede. Of, ende der landen, die rontom haer zijn.

6

Doch sy heeft mijne rechten verandert in godtloosheyt ²⁴ meer dan de Heydenen, ende mijne insettingen meer dan de landen die rontom haer zijn: want sy hebben mijne rechten verworpen, ende in mijne insettingen, en hebben sy ²⁵ niet gewandelt.

24 Siet 2.Reg. 21. op vers 9. Vergel. 2.Chron. 33.9. Ier. 2.10. siet oock op ’t eynde van het volgende vers.

25 Wat het zy in de wet, of insettingen des Heeren te wandelen, siet 2.Chro. 6. op vers 16.

7

Daerom seyt de Heere HEERE alsoo; ^a Dewijle ghylieden ²⁶ dies meer gemaeckt hebt dan de Heydenen die rontom u zijn, in mijne insettingen niet gewandelt en hebbet, ende mijne rechten niet gedaen en hebbet, selfs na de ²⁷ rechten der Heydenen die rontomme u zijn niet gedaen en hebbet:

a Levit. 18.14, 28.

26 T.w. met sondigen, ende overtreden. Hebr. om u vermenighvuldigen, D. om dat ghy vermenighvuldight, te weten, in sonden, of vermenighvuldight, te weten, in sonden, ofte vermenighvuldight wort in sonden. Andere verstaen, dese vermenighvuldinge van hare groote menighte, ende geweldigen rijckdom, daer in sy de omliggende Heydenen overtreften, ende evenwel tegen Godt ondanckbaer waren. Vergel. Deut. 32.15.

27 Die niet toe en lieten, dat men sijne Goden, ende Godtsdienst lichtveerdelick veranderen soude, Ierem. 2.10, 11. Men kan dit oock van de natuerlicke ende burgerlicke wetten verstaen (die van Godt in aller menschen herten zijn ingeschreven, Rom. 1.32. ende 2.15.) die vele Heydenen beter dan de Ioden onderhouden hebben. Onder dese is oock, dat men sijn woort, ende belofte, die men houden mach, moet houden, het welcke de Ioden niet gedaen en hebben, 2.Reg. 24.1, 20.

8

Daerom seyt de Heere HEERE alsoo; Siet, ²⁸ ick [wil] aen ²⁹ u, ³⁰ ja Ick: want ick sal ³¹ gerichten in het midden van u oeffenen, voor de oogen van ³² die Heydenen.

28 T.w. om u te verderven. And. ick [kome] tegen u: als Apoc. 2.5, 16. ende 3.3.

29 Nam. O ghy stadt Ierusalem.

30 Dit verhael dient tot versekeringe, ende verswaringe van de straffe, die voorseyt wort.

31 D. straffen onder u uytvoeren: alsoo Ps. 119.84. ond. 11.9. en 25.11. Vergel. 2.Chron. 20.12. ende d’aent.

32 T.w. die ghy in boosheyt te boven gaet, dien ghy met u doen ergernisse gegeven hebt, ende die uwe vyanden zijnde, sich verheugen sullen in u verderf.

9

Ende ick sal onder u ³³ doen het gene ick niet gedaen en hebbe, ende desgelijcks ick voortaen niet doen en sal, om aller ³⁴ uwer grouwelen wille.

33 D. sulcke straffen senden, die ick hier te voren niet gesonden hebbe.

34 T.w. van afgoderije, ende andre boosheden tegen d’eerste, ende de tweede tafel, als oock tegen de ceremoniale, ende burgerlicke wetten.

10

Daerom sullen de vaders de ^{b 35} kinderen eten in ’t midden van u; ende de kinderen sullen hare vaderen eten: ende ick sal gerichten onder u oeffenen, ende sal al ³⁶ u overblijfsel in ^{c 37} alle winden verstroijen. [kolom]

b Lev. 26.29. Deut. 28.53. 2.Reg. 6.29. Thren. 4.10.

35 T.w. uyt oorsake van haren grooten honger, ende gebreck van leeftocht. Siet het dreygement Godts hier van, Lev. 26. vers 29. Deut. 28.53. ende de vervullinge, Thren. 2.20. ende 4.10.

36 Siet boven op het vers 2.

c Ier. 49.32, 36.

37 D. in alle deelen der werelt. Alsoo Ierem. 49.32, 36. ende onder 12.14. ende 17.21. ende 37.9. Zach. 2.6.

11

Daerom [soo waerachtigh als] ick ³⁸ leve, spreeckt de Heere HEERE; (om dat ghy mijn ³⁹ heylighdom verontreynight hebbet met alle uwe ⁴⁰ verfoeyselen, ende met alle uwe grouwelen) soo ick oock niet daerom [u] verminderen, ende ^d mijne ⁴¹ ooge ⁴² [u] niet verschoonen en sal, ende ick oock niet en sal ⁴³ sparen?

38 Vergel. Num. 14. vers 28. Ruth 3.13. 1.Sam. 14.39, 45. ende cap. 19. vers 6. 2.Sam. 22. vers 47. Ierem. 46.18.

39 D. den Tempel, daer in de Godesdienst geschiedde.

40 T.w. der grofste afgoderijen in den Godtsdienst, ende boosheden in’t leven.

d Ezech. 7.4.

41 Overmits de oogen getuygen zijn van het herte, soo wort deselve toegeschreven het gene, dat het herte toekomt. Alsoo wort de ooge hier geseyt niet te verschoonen, dat is, geen medelijden te hebben, ende niet genadigh te zijn. siet oock Deuter. 7.16. ende 13.8. 1.Sam. c. 24. vers 11. ond. 7. vers 4. ende 16.5.

42 Dit woort is hier ingevoeght uyt het volgende 7. cap. vers 4.

43 Siet Num. 14. op het vers 23. ende Deut. 1. op ’t vers 35.

12

^{e 44} Een derde deel van u sal van de pestilentie sterven, ende sal door honger ⁴⁵ in het midden van u te niete worden, ende een derde deel sal ⁴⁶ in het sweert vallen rontom u: ende een derden deel sal ick in ⁴⁷ alle winden verstroijen, ende ick sal ⁴⁸ het sweert achter hen ⁴⁹ uyttrecken.

e Ierem. 15.2.

44 Siet breedere verklaringe van dit vers bov. op ’t vers 2.

45 D. in uwe belegerde stadt Ierusalem.

46 T.w. der Chaldeen, die buyten de stadt sullen zijn, ende deselve belegeren. Siet van dese maniere van spreken, Levit. 26. op ’t vers 7.

47 Vergel. boven vers 10. ende d’aent.

48 Siet bov. op het vers 2.

49 Hebr. ledigh maken: als bov. vers 2.

13

Alsoo ⁵⁰ sal mijnen toorn volbracht worden, ende ick sal mijne grimmigheyt ⁵¹ op hen doen rusten, ende my ⁵² troosten: ende sy sullen ⁵³ weten, dat ick de HEERE in mijnen ⁵⁴ yver gesproken hebbe, als ick mijne grimmigheyt tegen hen volbracht sal hebben.

50 D. mijne dreygementen, die ick in mijne rechtveerdige gramschap door mijne Propheten uytgesproken hadde, sullen alsoo vervult worden. Vergelijckt de maniere van spreken met Ies. 10.25. Thren. 4. vers 11. onder 7.8. alsoo in ’t eynde van dit vers.

51 D. mijnen moedt aen haer koelen, ende mijne toornigheyt soo aen haer verzadigen, ende genoegh doen: dat ick gerust sal zijn, siende haer soo deerlick door mijne straffe gestelt, dat ick niet en sal behoeven deselve te vernieuwen, Nahum 1.9. Dit is menschelicker wijse van Godt gesproken, alsoo ond. 16.42. ende 21.17. ende 24.13.

52 D. my wreken, ende in de verklaringe mijner gerechtigheyt mijnen moedt koelen, ende my vermaken. ’t Is menschelickerwijse van Godt gesproken, alsoo Iesa. 1.24.

53 D. metter daet bevinden, ende met hare schande, ende schade gewaer worden. siet Iob 5. op ’t vers 24. item ond. 6. versen 7, 10. etc.

54 Verstaet heftige, ende jaloersche toornigheyt, als eens mans, die verongelijckt is van sijne vrouwe. alsoo Psalm 79.5. Prov. 6.34. Ies. 59. vers 17. ond. 16.42. ende 38.19.

14

Daer toe sal ⁵⁵ ick u ter woestheyt, ende ter ⁵⁶ smaetheyt setten, onder de Heydenen, die rontom u zijn; voor de oogen van allen den genen, die voorby gaet.

55 Siet Godts dreygement hier van, Levit. 26.31. ende de vervullinge, Thren. 2.2. etc.

56 T.w. waer door ghy veracht, gelastert, ende verfoeyt sult wesen van de omliggende volckeren, alsse seggen sullen dat ghy weerdigh zijt geweest, soo getracteert te worden om uwer groote sonde, ende grouwelen wille.

15

So sal de ^f smaetheyt, ende hoon, een ⁵⁷ onderwijs, ende ontsettinge den Heydenen zijn die rontom u zijn; wanneer ick over u ⁵⁸ gerichten in toorne, ende in grimmigheyt, ende ⁵⁹ in grimmige straffen oeffenen sal: Ick de HEERE hebbe [het] gesproken.

f Deuter. 28.37.

57 T.w. waer door de Heydenen sullen konnen geleert worden, wat een groot quaet de sonde zy, ende hoe vreeselick het is van wegen deselve in Godts handen te vallen.

58 D. rechtveerdige straffen uytvoere. alsoo ond. 25.11.

59 Hebr. in bestraffingen der grimmigheyt.

16

Wanneer ick de ⁶⁰ boose pijlen des hongers tegen hen uytsenden sal, die ten verderve zijn sullen, die ick uytsenden sal om u te verderven; soo sal ick den ^g honger over u vermeerderen, ende ^{h 61} u den staf des broots breken.

60 Verstaet alle plagen, ende geesselen, waerdoor dieren tijt, ende honger veroorsaeckt wort. Sy worden boos genaemt, om datse doodelick souden wonden, ende het verderf mede brengen; gelijck de volgende woorden verclaren. Siet Deut. 32. op vers 23.

g 2.Reg. 6.25. Iesa. 3.1. Ezech. 4.16. ende 14.13.

h Levit. 26.26. Ezech. 4.16. ende 14.13.

61 Siet Levit. 26. op het vers 26. ende boven cap. 4. vers 16.

17

Ia honger, ende ^{i 62} boos gedierte, die u van kinderen berooven sullen, sal ick over u senden; oock sal pestilentie, ende ⁶³ bloet onder u omme gaen; ende het sweert sal ick over u brengen: Ick de HEERE hebbe [het] gesproken.

i Levit. 26, 22.

62 Siet Levit. cap. 26. vers 22.

63 Dat is, dootslagen, ende moorderijen. Siet Genes. 37. op het vers 26.