Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

Dit is een ootmoedigh gebedt, daer in de Propheet den Heere de groote elende des Ioodschen volcks te gemoete voert, vers 1, etc. bekennende hare sonden ende overtredingen, 16. Ende biddende om genade, ende verlossinge, 19.

1

¹ GEdenckt HEERE, wat ons geschiet zy, aenschouwt’et, ende siet ² onsen smaet aen.

1 Dit is menschelicker wijse van Godt gesproken, den welcken geen dingh en vergeet. siet Gen. c. 8. op vers 1. Sommige meynen dat dit Capittel een klaghte ende gebedt is, van den Propheet den Ioden voorgeschreven, om dagelicks gesproken, ende Gode voorgedragen te worden.

2 D. den smaet die ons wort aengedaen. Siet van dese maniere van spreken Ierem. 2. de aent. op vers 2

2

³ Ons erfdeel is tot de vreemdelingen gewendet, onse huysen tot de uytlanders.

3 D. onse landerijen ende huysen in het lant Canaan gelegen, zijn ons afgenomen, ende anderen gegeven, T.w. den Chaldeen ende Assyriers.

3

Wy zijn weesen ⁴ sonder vader, onse moeders ⁵ zijn als de weduwen.

4 Onse vaders zijnde of door het sweert gedoot, of aen de peste gestorven, ofte in slavernije wech gevoert, ende in armoede vergaen.

5 D. het gaet haer gelijck het de weduwen pleeght te gaen.

4

⁶ Ons water moeten wy voor gelt drincken: ⁷ ons hout komt [ons] op prijs te staen.

6 Het water onser fonteynen, ende onser waterputten, dat ons eygentlick toe komt, daer moeten wy gelt voor geven. Eenige verstaen dit van den tijt gedurende de belegeringe der stadt van Ierusalem.

7 Dat is, ons eygen hout, dat in onse bosschagien gewassen is, moeten wy den vreemdelingen, ofte soldaten afkoopen. Verstaet dit oock van andere behoeften ende nootwendigheden, als koorn, wijn, kleederen, etc.

5

Wy lijden vervolginge ⁸ op onse halsen: ⁹ zijn wy moede, men laet ons geen ruste.

8 Dat is, van de gene die ons op den hals liggen, gelijck het sommige hier oversetten: Dat is, van de gene die ons hardt perssen, ende onbarmhertelick tot den arbeyt drijven. Siet het contrarie Hose. cap. 11. vers 4. Anders, op onse halsen, Te weten, dragende een seer swaer jock der harde dienstbaerheyt op onse halsen.

9 Ofte, wy zijn moede.

6

¹⁰ Wy hebben den Egyptenaer de hant gegeven, [ende] den Assyrier, ¹¹ om [met] broot verzadight te worden.

10 Dat is, wy hebben met de Egyptenaren vrede ende verbont gemaeckt, hopende door haer te sullen beschermt, ofte verlost worden.

11 D. dat hy ons slechts soo vele geve, dat wy onse hongerige mage mogen verzadigen.

7

¹² Onse vaders hebben gesondight, ¹³ en-[kolom]de ¹⁴ en zijn niet [meer,] ¹⁵ ende wy dragen hare ongerechtigheden.

12 Dat is, onse voorouders.

13 Als of sy seyden, Onse voorouders zijn veel verdragelicker getracteert als wy, want als sy gesondight hebben soo in de woestijne, als in het lant Canaan, soo zijn sy stracks daer over met de doot gestraft geworden, want, of de vyanden hebbense gedoot, of de fenijnige slangen hebbense gesteken, of sy zijn van de aerde verslonden, ofte aen de peste gestorven, (Siet 1.Corinth. cap. 10.) maer wy moeten harer, ende onser sonden straffen dragen, (siet boven 3.39. ende 4. versen 6, 22.) niet alleen met eene, maer met verscheydene belegeringen, niet alleen met wechvoeringe in de Babylonische gevangenisse, maer oock met alle de elenden die wy daer lijden ende uytstaen moeten, soo dat het ons beter ende verdragelicker ware eens te sterven, dan aldus te leven, ende vele dooden te sterven in langhdurige elende.

14 Dit moet men alsoo verstaen, dat sy niet meer voor handen en zijn, of, dat sy niet meer op aerden en zijn, als Ier. 31. vers 15. Matt. 2.18. Iob 3. vers 16. ende Psalm 39.14. siet de aenteeck. aldaer.

15 De sin is, Wy, zijnde het sondigh zaet van het sondigh geslachte, dragen de straffe harer sonden, achtervolgens ’t gene datter geschreven staet Exod. 20. vers 5. Ier. 32.18. Datter staet Ezech. 18.20, T.w. De ziele die sondight sal sterven, is ende blijft waer, als oock, dat de sone de ongerechtigheyt des vaders niet dragen en sal: Maer het gene dat hier in dit versken staet, is te verstaen van die sonen, of kinderen, die harer vaderen voetstappen in het sondigen na volgen, ende alsoo de mate harer ongerechtigheyt opvullen.

8

¹⁶ Knechten heerschen over ons, daer is niemant die [ons] uyt hare hant ¹⁷ rucke.

16 Wy en moeten ons niet alleen buygen onder den Koningh, ende de Groote des lants, maer oock onder hare knechten. siet Prov. cap. 30. op vers 22.

17 Siet Psal. 136. d’aent. op vers 24.

9

Wy moeten ¹⁸ ons broot ¹⁹ met perijckel onses levens halen, ²⁰ van wegen het sweert der woestijne.

18 D. al het gene dat wy tot onderhoudinge onses levens behoeven.

19 Hebr. op onse ziele, D. met perijckel of gevaer onses levens, als 2.Sam. 23.17. 1.Chron. 11.19.

20 D. van wegen het sweert der vyanden, die het gantsche lant verheert, ende tot een woestijne gemaeckt hebben, ende daer als straetschenders op ons loeren, als wy daer henen trecken om nootdruft te soecken, ende te halen, ofte om de vruchten in te samelen.

10

²¹ Onse huydt is swart geworden, gelijck een oven, ²² van wegen den geweldigen storm des hongers.

21 D. ons lichaem is swart gelijck een oven, die swart wort van wegen den roock. siet cap. 4. vers 8.

22 D. van wegen den grouwelicken honger: van wegen dat onse lichamen soo verswackt zijn door den honger. Hebr. voor ’t aengesichte der buijen, of, vlagen, of, stormen des hongers.

11

Sy hebben de wijven te Zion ²³ verkracht, [ende] de jonge dochters in de steden van Iuda.

23 Siet Gen. 34. op vers 2.

12

²⁴ De Vorsten zijn door haerlieder hant opgehangen, ²⁵ de aengesichten der ouden en zijn niet ge-eert geweest.

24 Sy en hebben d’aldertreffelickste niet meer geachtt, dan d’aldergeringhste, sy hebben soo wel den eenen opgehangen, als den anderen. ’t Is gelooffelick, dat dit velen treffelicken persoonen wedervaren is, als den Koningh d’oogen zijn uytgesteken of verblint geworden.

25 Als bov. 4.16.

13

²⁶ Sy hebben de jongelingen wech genomen, ²⁷ [om] te malen, ende ²⁸ de jongers struyckelen onder het hout.

26 T.w. de Chaldeen.

27 D. datse malen souden, niet in wintmeulens, of watermeulens, gelijck men nu doet, maer met hantmeulens, ofte met het koorn in groote mortiers te stampen. Dit was eenen swaren arbeyt, die de slaven plachten te doen. siet Exod. 11.5. Iudic. 16.21. Iesa. 47.2.

28 D. sy doen de jongers die noch swack van leden zijn, sulcke sware blocken houts dragen, dat syder onder beswijcken, ende neder vallen.

14

De ²⁹ oude houden op van de poorte, de jongelingen ³⁰ van haer snarenspel.

29 D. de oude grijse ende wijse mannen en sitten niet meer in de poorten, om de Iustitie te bedienen, ende tusschen partijen te oordeelen, gelijck eertijts pleeght te geschieden. siet Gen. 34.20. en Psalm 127.5.

30 D. de jongelingen en hebben noch vreught noch vermakinge meer: sy en singen noch en quinckeleeren nu niet meer, gelijck sy in tijde van vrede ende welstant plechten te doen. Siet Amos 8.10.

15

Onses herten vreught ³¹ houdt op, ³² onsen rey is in treurigheyt verandert.

31 D. heeft een eynde genomen.

32 D. in plaetse daer wy vrolick plechten te zijn, en hebben wy nu niet dan oorsake van droeffenisse. siet Exod. 15.20. Iob 30.31. Psal. 68. op vers 26. Dat sy hier klagen haer overkomen te zijn, dat dreyght haer Godt, Ier. 7.34. ende 16.9. ende 25.10.

16

³³ De kroone onses hoofts is af gevallen, O wee nu onser, dat wy [soo] gesondight hebben.

33 Al de eere ende heerlickheyt soo des Kerckenstants, als der Politie, is te niete gekomen. siet Iob 19. op vers 9. siet oock Prov. 4.9. en 12.4. en 14.24. Ies. 28.5. en 62.3. Ezech. 16.12. 1.Cor. 11.7. Phil. 4.1. 1.Thess. 2.19.

17

Daerom is ons herte ³⁴ mat, ³⁵ om dese dingen zijn onse oogen duyster geworden,

34 Ofte, flaeuw, T.w. om dat wy u, O Heere, soo grouwelick vertoornt hebben.

35 Van wegen ons dagelicks schreijen over onse sonden, ende groote elenden, die ons van wegen onse sonden over komen, zijn onse oogen verduystert geworden. Vergel. 1.Sam. 14.28. Iob 17.7. Psalm 6.8. ende 31.10.

18

³⁶ Om des berghs Zions wille, die verwoest is, daer ³⁷ de vossen op loopen.

36 Dit insonderheyt doet mijn herte wee, dat de plaetse daer de Godtsdienst pleeght geoeffent te worden, ter eere van Godes H. name, nu soo woest ende verlaten leyt.

37 D. dat de arghlistige bedrieghlicke menschen, na haren lust, haer daer vermaken, ende haren moetwille drijven. Vergl. Ps. 12.9. Ies. 34.11, etc. De arghlistige menschen worden oock vossen genoemt, Cant. 2.15. Luce 13.32. Doch hier kan het oock wel na de letter genomen worden, als of de Propheet seyde, Ick bedroeve my hertelick seer daer in, dat die schoone treffelicke stadt van Ierusalem, mitsgaders dien schoonen Tempel, nu dus verwoest liggen, dat de vossen, die andersins voor de menschen verveert zijn, daer vrijelick loopen en spelen. Vergel. hier mede Psalm 102.7, 8. Hos. 9.6. en 10.8. belangende grouwelicke verwoestingen.

19

³⁸ Ghy O HEERE, ³⁹ sitt in eeuwigheyt, uwen throon is van geslachte tot geslachte.

38 De sin is, Of’er schoon in de werelt, ja oock in uwe Kercke, dickwils veranderinge voor valt, soo blijft ghy nochtans als opperste Richter op uwen richterstoel vaste sittende, in alle eeuwigheyt, Psalm 9.8. ende 29.10. ende 102.13. ende 145.13.

39 And. blijft.

20

Waerom soudt ghy ons ⁴⁰ steeds ⁴¹ vergeten? ⁴² [waerom] soudt ghy ons ⁴³ [soo] langen tijt verlaten?

40 Siet Psalm 13.2.

41 Vergel. Gen. 8.1. ende 30. op vers 22.

42 Aengesien, Heere, dat ghy onse Godt zijt, ende wy u volck, hoe is uwe hant soo swaer op ons, ende druckt ons, soo hardt als of wy u volck niet en waren? ’t schijnt dat ghy besloten hebt ons altijt te vergeten, ende steeds in dese elende te laten steken. Vergel. Ps. 103.8, 9, 10, etc.

43 Hebr. in lanckheyt der dagen.

21

HEERE, ⁴⁴ bekeert ons tot u, soo sullen wy bekeert zijn: ⁴⁵ vernieuwt onse dagen, ⁴⁶ als van oudts.

44 Als Ier. 31.18. De sin is, Geeft dat wy recht berouw ende leetwesen mogen hebben ende betoonen over onse leelicke ende menighvuldige sonden, met dewelcke wy u vertoornt hebben.

45 Het believe u onsen elendigen bedroefden staet te veranderen in dien welstant, daer in onse vaderen, ende wy eertijts geleeft hebben onder David, Salomon, ende andere onse Koningen.

46 Als bov. 1.7. en 2.17.

22

⁴⁷ Want soudt ghy ons ⁴⁸ gantschelick verwerpen? soudt ghy soo seer tegen ons verbolgen zijn?

47 Als of sy seyden, Heere, het schijnt, dat ghy ons gantschelick verworpen hebt, door dien ghy ons dus swaerlick ende dus lange straft: wy bidden u ontfermt u eyndelick over ons, ende vermindert onse elenden, dewijle wy met hertelick berouw ende leetwesen onsen toevlucht tot u nemen.

48 Hebr. vervverpende vervvorpen hebben.