Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

De Propheet vaert voort in’t beklagen van den elendigen staet des Ioodschen volcks, vers 1, etc. ende den spot der vyanden, 14. Daer na troost hy sich met overlegginge van Godes barmhertigheyt, gerechtigheyt, ende voorsienigheyt, 21, etc. Hy verweckt hemselven ende alle menschen tot boete, gedult, ende het gebedt tot den Heere, 40. met wederhalinge harer elenden, 43, etc. ende troost der genadiger verhooringe Godes, 55, etc. vertrouwende dat Godt wrake over hare vyanden doen soude, 64, etc.

1

¹ ALeph. ² Ick ben de man, [die] elende gesien heeft door de roede ³ sijner verbolgentheyt.

1 In dit Cap. zijn doorgaens drie verssen na malkandren met deselve letter beginnende. siet bov. c. 1. op vers 1.

2 De Propheet en spreeckt hier van hemselven alleen niet, onder den name van een man, maer van de geheele Kercke, die maer een lichaem en maeckt.

3 T.w. des Heeren. Vergel. Ies. 10.5.

2

Aleph. Hy heeft my geleydet ende gevoert ⁴ [in] de duysternisse, ende niet [in] het licht.

4 Dat is, in groote elenden ende swarigheden. siet Gen. cap. 15. op vers 12. Alsoo beteeckent licht hier, grooten welstant. siet Psal. 27. op vers 1.

3

Aleph. Hy heeft sich immers tegens my gewendt, hy heeft sijne ⁵ hant den gantschen dagh ⁶ verandert.

5 D. plage, straffe. Siet Psalm 32.4.

6 Of, omgekeert: De sin is, Nu slaet hy my met die hant, met dewelcke hy my te voren heeft beschut en de beschermt. In somma, hy stelt sich heel anders tegens my, dan hy pleeght te doen. siet Psalm 77. de aent. op vers 11.

4

Beth. ⁷ Hy heeft mijn vleesch, ende mijne huydt oudt gemaeckt, hy heeft mijne ⁸ beenderen gebroken.

7 D. de teeckenen van sijne sware hant tegen my, van wegen mijne sonden, blijcken daer aen, dat mijn vleesch vergaet, ende mijne huydt verschrimpelt.

8 D. hy heeft my al mijne kracht benomen. Siet oock boven 1.13. ende Psalm 6.3, 4. ende 32.3. ende 51.10. ende 141.7. Ies. 38.13.

5

Beth. Hy ⁹ heeft tegen my gebouwt, ende hy heeft [my met] ¹⁰ galle ende moeyte omringht.

9 D. hy heeft my rontom besett ende besloten, als met bollewercken der elenden, soo dat ick sijne hant niet en kan ontkomen, noch tegen staen. siet Iob 10. op vers 17.

10 De galle beteeckent, van wegen hare bitterheyt, groote elenden ende quaet, dat den menschen over komt, alsoo vers 19. Ier. 8.14. ende 9.15. ende 23.15. siet Psal. 69. op vers 22.

6

Beth. ¹¹ Hy heeft my gesett in duystere plaetsen, ¹² als de gene die over lange doot zijn.

11 D. hy heeft my in groote swarigheden gebracht. siet vers 2. Ezech. 37.13. Andere verstaen dit van de gevangenisse daer in Ieremia heeft besloten gelegen. Andre verstaen het van de graven.

12 Hebr. als de doode der eeuwigheyt, D. gelijck de gene die over langen tijt gestorven zijn, ende nu al vergeten zijn. Vergel. Psal. 88.5, 6, 7. ende 143.3. ende d’aent. aldaer.

7

Gimel. Hy heeft ¹³ my toegemuert, dat ick’er niet uyt gaen en kan: hy heeft ¹⁴ mijne kopere boeijen verswaert.

13 Siet Iob 19. op vers 8. siet oock bov. vers 5. en ond. vers 9.

14 Of, mijne stalene boeijen. And. mijne ysere, D. hy heeft mijne elenden die my omcingelen, van tijt tot tijt meer ende meer vergroott.

8

Gimel. Oock wanneer ick roepe ende schreeuwe, ¹⁵ sluyt hy [de ooren voor] mijn gebedt.

15 Of, hy sluyt mijn gebedt uyt, D. hy en neemt mijn gebedt niet aen, immers en gevoele ick geene verlichtinge. Vergel. Psalm 22.2. ende 77.8, etc.

9

Gimel. ¹⁶ Hy heeft mijne wegen toegemuert met ¹⁷ uytgehouwene steenen, hy ¹⁸ heeft mijne paden verkeert. [kolom]

16 D. hy heeft my alle wegen van uytkomste afgestopt met onoverwinnelicke verhindernissen. siet Num. 22.24. Iob 19.8. ende Hose. 2.5.

17 Of, gesnedene. siet. 1.Chron. 22. op vers 2. siet oock Ies. 9. op vers 9.

18 D. hy heeft alle mijne aenslagen te niete gemaeckt, die ick voorgenomen hadde tot mijner verlossinge. Het is eenerley sin met versen 5, 7.

10

Daleth. ¹⁹ Hy is my een loerende beyr, ²⁰ een leeuw in verborgene plaetsen.

19 Of, hy heeft op my geloert als een beyr, etc. Vergelijckt Iob 10.16. Ies. 38. vers 13. Hose. 5.14. en 13.8. Amos 5.19.

20 Een leeuw schuylende in sijn hol, ende loerende op de menschen, ofte beesten die voorby gaen, om die te betrapen ende te verslinden. Siet dese gelijckenisse oock Hos. 5.14. en 13.7.

11

Daleth. ²¹ Hy heeft mijne wegen afgewent: ²² ende hy heeft my ²³ in stucken gebroken; ²⁴ hy heeft my woeste gemaeckt.

21 D. hy heeft mijne daden geheel tot eenen anderen eynde gewent als ick gemeynt hadde. And. Als mijne wegen wederspannigh (of afwijckende) zijn, soo verbreeckt, of verscheurt hy my.

22 D. hy heeft soo den Kerckenstant, als de Politie, verscheurt, ende te schande gemaeckt.

23 Gelijck een schaep, dat in de klaeuwen der leeuwen, ofte der beyren vervalt.

24 D. hy heeft my berooft van mijne vrienden, goederen, ende alle behulpsame middelen, soo dat ick niets behouden en hebbe.

12

Daleth. ²⁵ Hy heeft sijnen boge ²⁶ gespannen, ende ²⁷ hy heeft my den pijle als ten doele gestelt.

25 D. hy heeft sijne wapenen tegens my bereyt, om gestrengelick met my te handelen. Gode worden hier ende elders figuerlicker wijse, materiale wapenen toegeschreven. Siet Iud. 7.20. Iob 16. vers 12. Psal. 21.13. Habak. 3. versen 9, 11. Ies. 27.1. en 34.5, 6.

26 Hebr. getreden. siet Psalm 7. vers 13. ende Thren. 2.4.

27 Siet Iob 16.12. en vergel. Iob 7.20. siet oock Psal. 64.4.

13

He. Hy heeft ²⁸ sijne pijlen ²⁹ in mijne nieren doen in gaen.

28 Hebr. de sonen, of, kinderen sijnes pijlkokers. siet Iob 6. op vers 4. Daerom worden de pijlen aldus genoemt, om datse in den pijlkoker besloten zijn. Psal. 127.4, 5. worden oock de sonen by pijlen vergeleken.

29 D. hy heeft de pijlen sijner plagen doen gaen tot in de binnenste deelen mijnes lichaems ende mijner ziele. Siet Iob 16. op vers 13. en 19. op vers 27. Psal. 139. op vers 13.

14

He. Ick ben ³⁰ allen mijnen volcke ³¹ tot belacchinge geworden, haer ³² snarenspel den gantschen dagh.

30 T.w. allen den genen die mijne vrienden ende bekende geweest zijn: Insonderheyt den genen die afgevallen zijn van wegen dese sware elenden, die ghy, Heere, ons toeschickt.

31 D. een materie van belacchinge ende bespottinge.

32 Hebr. snarenslaginge. De sin is, Sy dichten liedekens van my, ende sy hebben hare genoeghte daer in datse my dagelicks in hare liedekens mijne elende verwijten ende voorwerpen. siet Iob 17.6. ende 30. op vers 9. en Psal. 69. vers 13. en ond. vers 63. Vergel. Deut. 28.37.

15

He. Hy heeft my ³³ met bitterheden verzadight, ³⁴ hy heeft my met alssen droncken gemaeckt.

33 Of, met groote bitterheyt, of, met gantsch bittere spijse, D. met grooten anghst, kruys, ende droefheyt. siet bov. vers 5. ende ond. vers 19.

34 T.w. de Heere heeft my, door de veelheyt van droeffenissen ende smerten, schier van mijne sinnen ende verstant berooft.

16

Vau. ³⁵ Hy heeft mijne tanden met zantsteenkens verbrijselt, ³⁶ hy heeft my in de assche neder gedruckt.

35 D. hy heeft my sulck broot te eten gegeven, dat vol zantsteenen was, het welck my de tanden gebroken heeft. siet Prov. 20.17.

36 D. hy heeft my tot den aldernedrighsten ende verachtsaemsten staet gebracht.

17

Vau. Ende ghy hebt ³⁷ mijne ziele verre van den vrede verstooten, ³⁸ ick hebbe het goede vergeten.

37 D. allen welstant ende vreught hebt ghy, O Heere, verre van mijn herte wech gedaen.

38 Hy wil seggen, Ick hebbe nu soo lange in elende geleeft, dat ick vergeten hebbe wat dat welstant ende genoeghte is: my en heugen geene goede dagen meer.

18

Vau. Doe seyde ick, ³⁹ Mijne sterckte is vergaen, ende ⁴⁰ mijne hope van den HEERE.

39 T.w. om dese elende langer te kunnen verdragen.

40 T.w. dat ick van deselve eenmael soude konnen verlost worden, gelijck ick van den Heere gehoopt hadde.

19

Zain. ⁴¹ Gedenckt aen mijne elende, ende aen mijn ⁴² ballinghschap, ⁴³ aen den alssen ende galle.

41 And. gedenckende, of, als ick gedacht.

42 Vergl. bov. 1.7.

43 D. aen de bitterheyt, die daer inne was. Siet versen 5, 15.

20

Zain. Mijne ziele ⁴⁴ gedenckt’er wel te dege aen, ende ⁴⁵ sy buckt haer neder in my.

44 Hebr. gedenckende gedenckt’er mijne ziele aen, D. sy overdenckt ende overleght wel ernstelick de elenden die my zijn over komen van wegen mijne sonden.

45 Sy wort’er door vernedert, ende gedweegh gemaeckt.

21

Zain. ⁴⁶ Dit sal ick my ter herten nemen, daerom sal ick hopen.

46 Als of hy seyde, Als ick dese dingen, (T.w. die stracks sullen verhaelt worden) wel overwege, soo sal ick daer uyt besluyten, dat Godt my noch eyndelick sal genadigh zijn.

22

Cheth. ⁴⁷ Het zijn ^a de goedertierentheden des HEEREN, dat wy niet vernielt en zijn, ⁴⁸ dat sijne barmhertigheden geen eynde en hebben.

47 D. het is de overvloeijende genade Godes toe te schrijven.

a Iesa. 1.9. Hab. 3.13

48 D. dat hy ons nu noch sijne genade bewijst.

23

Cheth. ⁴⁹ Sy ^b zijn alle morgen nieuwe, ⁵⁰ uwe trouwe is groot.

49 Siet Psal. 73. op vers 14. De sin is, Wy gevoelen alle dage nieuw bewijs uwer goedertierenheyt t’onswaert.

b Psal. 30.6.

50 O Heere, uwe trouwe is groot in ’t volbrengen uwer beloften, 1.Cor. cap. 10. vers 13. 2.Tim. 2.13.

24

Cheth. ⁵¹ De HEERE is mijn deel, ⁵² seyt mijne ziele, ^c daerom sal ick op hem hopen.

51 De Heere is ’t die my aen ziele ende aen lichaem onderhoudt, zijnde in aller maniere voor my genoeghsaem, Genes. 17.1. Psal. 16.5. ende 73.26. Ier. 10.16.

52 D. ick ben in mijn herte daer van genoeghsaem versekert. siet Psal. 16. d’aent. op vers 5. en 18.3. en 73.25, 26. Rom. 8.38.

c Habak. 2.3.

25

Teth. De HEERE is goet den genen ⁵³ die hem verwachten, ⁵⁴ der ziele die hem soeckt.

53 D. die vastelick haer op hem verlaten, ende met waren geloove op hem vertrouwen.

54 D. den mensche die sich van gantscher herte beneerstight om Godt te genaken door de middelen die hy verordineert heeft om tot sijne kennisse te komen.

26

Teth. ⁵⁵ ’t Is goet dat men hope, ende stille zy ⁵⁶ op het heyl des HEEREN.

55 Hy is geluckigh, die sijne hope vast op den Heere gestelt heeft, ende in stilligheyt verlossinge van den Heere is verwachtende. siet Psal. 37. op vers 7. siet oock Ies. 30.7. And. het is goet, als men smerte lijdt, dat men stille zy, etc.

56 D. op de verlossinge die de Heere bewijst den genen die op hem vertrouwen.

27

Teth. ’t Is goet ⁵⁷ voor eenen man, ⁵⁸ dat hy het jock ⁵⁹ in sijner jeught draeght.

57 D. voor een yegelick. Andre verstaen door man, eenen treffelicken man.

58 D. dat hy kruys ende tegenspoet lijdt, ende sich der discipline onderwerpe, op dat sijne boose ende verdorvene nature getoomt ende getemt worde. Vergel. Psal. 119.71.

59 Eer de sonde te diepe in sijn herte wortele, ende teenemael over hem heersche.

28

Jod. ⁶⁰ Hy ⁶¹ sitte eensaem, ende swij-

60 T.w. die het jock in sijne jeught heeft leeren dragen. And. hy sal sitten, etc. of, [dat] hy sitte.

61 Hy neme het kruyce in sijne eenigheyt stillekens op, sonder groot gebaer te maken, gedachtigh zijnde, dat het de Heere hem tot sijnen besten heeft opgeleyt. Siet Psalm 39.10.

[fol. 62v]

ge stille, om dat ⁶² hy ’t hem opgeleyt heeft.

62 T.w. de Heere.

29

Jod. ⁶³ Hy steke sijnen mont in den stof, [seggende,] ^{64 d} Misschien is’er verwachtinge.

63 D. hy werpe hemselven seer demoedelick ter aerde voor het aenschijn Godes, bekennende dat hy hem met gerechtigheyt alle die elende opleght. Vergel. 1.Cor. 14.25. ende Iob 42.6. Psal. 22. versen 16, 30. het contrarie siet Psalm 73. versen 8, 9.

64 Als of hy seyde, Of ick schoon geene uytkomste en sie, alle middelen my ontstaende, ende de hant des Heeren dus swaer op my zijnde, nochtans sal ick hopen, vertrouwende dat Godt my doch eyndelick sijne genade sal laten smaken. Het woort misschien en beteeckent niet altoos twijffelinge, of onsekerheyt, maer oock dickwils een vertroostinge, of aenporringe in swaerwichtige saken, als Iosu. 14.12. Siet de aenteeck. Ioël 2. op vers 14.

d Actor. 8.22.

30

Jod. ⁶⁵ Hy geve sijne wange dien die hem slaet, ⁶⁶ hy worde sat van smaet.

65 D. dat hy met patientie aenneme de slagen ende plagen, die hem de menschen onverdient, of sonder wettelicke oorsake aendoen.

66 Siet Iob c. 7. op vers 4. ’t Is hier te seggen, met gedult allerley quaet verdragen.

31

Caph. ⁶⁷ Want de Heere en sal niet verstooten in eeuwigheyt:

67 De sin is, Of schoon Godt de Heere somtijts eenen tijt langh schijnt sijne goedertierenheyt sijnen kinderen te onttrecken, nochtans en sal sulcks niet altijt dueren. Siet 1.Cor. 10.13. Siet dergelijcke spreucken Psalm 30.6. ende 73.24. en 126. versen 5, 6. en 130.7. en 135.14. Ies. 27. versen 6, 7, 8. ende 54. versen 7, 8. Ierem. 10. vers 24. ende 30.11. en 46.28. Hab. 3.2. 2.Cor. cap. 4. vers 17. 1.Petr. 1.6.

32

Caph. Maer als hy bedroeft heeft, soo sal hy sich ontfermen ⁶⁸ na de grootheyt sijner goedertierentheden.

68 Of, na de veelheyt, s. g. D. sijne goedertierenheyt is sonder eynde.

33

Caph. Want hy en plaeght, nochte en bedroeft ⁶⁹ des menschen kinderen ⁷⁰ niet van herten.

69 Hebr. des mans kinderen, mans, voor menschen. Siet Iob cap. 12. op vers 10.

70 Hebr. niet uyt sijn herte, D. hy en heeft’er geenen lust aen, maer de sonden der menschen zijn oorsaken daer van. Vergel. Iesa. 28. op vers 21. Ende als hy sijne kinderen kastijt, dat doet hy om haer van sondigen af te trecken.

34

Lamed. ⁷¹ Dat men alle de gevangene der aerde onder sijne voeten ⁷² verbrijselt:

71 De sin is, Of schoon de Heere dickwils de tyrannen, als roeden gebruyckt, soo en heeft hy nochtans daer geen welgevallen aen, dat men alle de gene die door de macht ende ’t gewelt in de gevangenisse geworpen zijn, soude, sonder aensien van persoonen ende daden, te schande maken. Siet Psal. 109.16. Zach. 1.15. Luce 6.36.

72 D. vertredet. siet exempelen hier van, Iosu. 10.24. en vergel. Iob 5.4. Psalm 143.3. en 44.20.

35

Lamed. Dat men het recht eenes mans ⁷³ buyght voor het aengesichte des Alderhooghsten:

73 D. vertreckt, verwijlt, ’t zy door valsche getuygen, of andere onbetamelicke middelen. siet een exempel Luce 18.4. en vergel. Exod. 23.6, 7. Deut. 16.19. 2.Chron. 19.6, 7.

36

Lamed. Dat men eenen mensche ⁷⁴ verongelijckt in sijne ⁷⁵ twistsake: ⁷⁶ soud’et ⁷⁷ de Heere niet sien?

74 ’t Zy door gewelt, authoriteyt, of arghlistigheyt. Hebr. verkeert.

75 Of, rechtsvoorderinge, proces.

76 Souder de Heere geen achtinge op geven?

77 Die rechtveerdigh is. siet Psalm 11.7. en vergel. Psalm 94.5, 6, etc.

37

Mem. ^{e 78} Wie seyt wat, het welck geschiet, [soo ’t] de Heere niet en beveelt?

e Psalm 33.9.

78 Wat creature in den hemel, of op der aerde, kan met sekerheyt seggen, Sulcks sal geschieden, daer het doch niet en kan geschieden, ’t en zy dat het den Heere belieft het selve te doen? De voorsichtige regeeringe Godes streckt haer over alle dingen dieder geschieden in den hemel, of op der aerde.

38

Mem. ^{79 f} Gaet niet uyt ⁸⁰ den mont des Alderhooghsten ⁸¹ ’t quade, ende ’t goede?

79 Is’t niet Godt die alle dingen in sijnen raet besluyt, ordineert, ende in het werck stelt?

f Iesa. 45.7. Amos 3.6.

80 D. besluyt, of bevel. siet Genes. 41. op vers 40.

81 Hebr. quaden. De sin is, Alle tegenspoet ende voorspoet, die den mensche over komt. siet Amos 3.6.

39

Mem. ⁸² Wat klaeght [dan] een levendigh mensche? een yeder [klage] van wegen sijne ⁸³ sonden.

82 De sin is, Dewijle de mensche by sich selven genoeghsaem overtuyght is waerom dat Godt sijne straffen over hem laet komen, T.w. om sijner sonden wille, waerom quelt hy sich, ende klaeght, in plaetse van raet te soecken? Waerom siet hy meer op sijne elende, dan op de oorsaken der selver?

83 T.w. met dewelcke hy de slaende hant Godes op sijnen hals gehaelt heeft, ende hy bidde deselve af, op dat hy daer van verlost ende gevrijet worde.

40

Nun. Laet ons onse ⁸⁴ wegen ondersoecken, ende doorsoecken, ende ⁸⁵ laett ons weder keeren tot den HEERE.

84 Dat is, onse gedachten, woorden, ende wercken, gedenckende wat deselve wel verdient hebben, na de weeghschale van Godes rechtveerdigh oordeel.

85 Hebr. eygentl. laett ons vveder keeren tot den HEERE toe, D. laett ons hertelick berouw hebben van wegen onse menighvuldige sonden, ende om vergiffenisse der selver bidden, met een vast vertrouwen van ’t selve te sullen verkrijgen: ende met een voornemen van ons leven voortaen te beteren. Vergel. Hose. 14.2. Ioël 2. op vers 12. 2.Cor. 7.9.

41

Nun. Laet ons onse herte opheffen, ⁸⁶ mitsgaders de handen, ⁸⁷ tot Godt in den hemel, [seggende,]

86 And. tot de vvolcken. siet Iob 36. d’aent. op vers 32.

87 Die alleen kan ende wil vergeven de sonden der boetveerdige sondaren.

42

Nun. Wy hebben overtreden, ende wy zijn wederspannigh geweest, ⁸⁸ [daerom] en hebt ghy niet gespaert.

88 Verstaet hier by, maer ghy hebt ons wel dapper gekastijt, T.w. soo lange als wy volhardt hebben in onse sonden, ende overtredingen.

43

Samech. ⁸⁹ Ghy hebt [ons] met toorn bedeckt, ende ghy hebt ons ⁹⁰ vervolght: Ghy hebt [ons] gedoot, ⁹¹ ghy en hebt niet verschoont.

89 Eygentl. na de Hebr. letter, Ghy hebt ons met toorn, als met een tente, overdeckt, of, ghy hebt ons overtentet, of, overhuttet. siet Ps. 5.12.

90 T.w. met uwe rechtveerdige oordeelen, over al waer wy henen gingen.

91 Ghy en hebt geen medelijden gehadt over ons, noch over onse kinderkens. siet bov. 2.2, 17.

44

Samech. Ghy hebt u ⁹² met een wolcke bedeckt, ⁹³ so datter geen gebedt door en quam.

92 Als met eenen scheydmuer. Vergel. Ies. 59.1, 2.

93 Soo dat ons gebedt voor u aengesicht niet en konde komen.

45

Samech. Ghy hebt ons ⁹⁴ [tot] een uytvaeghsel, ende wechwerpsel gestelt, in het midden der ⁹⁵ volckeren.

94 Of, tot eene afschueringe, D. tot sulck eene vuyligheyt of onreynigheyt die men afschuert, D. tot sulcke menschen, daer men eenen afkeer of schouw van heeft. Vergel. 1.Cor. 4.13.

95 Over dewelcke wy eertijts geheerscht hebben.

46

Pe. Alle onse vyanden ⁹⁶ hebben haren mont tegen ons opgesperret.

96 Sy hebben vrymoedelick uytgegeubelt al wat sy bedencken konden, dat het eenighsins tot onser oneere was streckende. siet bov. 2.16. en vergel. Ps. 22.14.

47

Pe. ⁹⁷ De vreese, ende de kuyl zijn [kolom] over ons gekomen, de verwoestinge ende de verbrekinge. ⁹⁸

97 Vergel. Psalm 11. vers 6. Iesa. 24.17. Ierem. 48.43. De sin is, Wy zijn in eenen elendigen staet, in grooten schrick ende benauwtheyt, ende wy en sien geen uytkomste.

98 T.w. zijn over ons gekomen.

48

Pe. ⁹⁹ [Met] ¹⁰⁰ waterbeken loopt mijn ooge neder van wegen de breucke ¹ der dochter mijnes volcks.

99 D. daer komt sulcken overvloet van tranen uyt mijne oogen, als of sy geheelick in water versmolten waren. Vergel. cap. 1. vers 16.

100 Siet Psalm 1. op vers 3.

1 D. mijnes volcks, ’t welck ick beminne als mijn dochter, als c. 1. vers 6. siet oock cap. 2. versen 11, 13.

49

Ain. Mijn ooge ² vliet, ende en kan niet ophouden, om datter ³ geen ruste en is.

2 T.w. van tranen. And. wort vlietende.

3 De groote elende der dochter mijnes volcks en houdt niet op.

50

Ain. ⁴ Tot dat [het] ⁵ de HEERE van den hemel aenschouwe, ende ⁶ [het] sie.

4 Dat is, tot dat de HEERE met der daet doe blijcken, dat hy ons gunstigh is. Siet bov. vers 8. Item, versen 43, 44. ende 2.1.

5 Aldus noemt oock d’Apostel Paulus den Heere Christum, 1.Cor. 15.47.

6 Te weten, mijne elende.

51

Ain. ⁷ Mijn ooge ⁸ doet mijne ziele [moeyte] aen, ⁹ van wegen alle de dochteren mijner stadt.

7 D. de elende die ick met mijne oogen aenschouwe.

8 Ofte, werckt in mijne ziele, D. beweeght mijne ziele, ofte, doet mijne ziele wee. Ofte, verteert mijne ziele.

9 Die namelick van de vyanden zijn geschendet ende gevangelick wech gevoert. Siet ond. 5. vers 11. Anders, boven alle de dochteren mijner stadt, D. meer dan eenige vrouws-persoonen gewoon zijn te doen over ’t gene dat sy aldermeest beminnen.

52

Tsade. Die mijne vyanden zijn ¹⁰ sonder oorsake, hebben my ¹¹ als een vogelken ¹² dapperlick gejaeght.

10 D. sonder dat ick haer oyt eenigh quaet hebbe gedaen, of gesocht te doen. Of, sonder dat sy eenigh voordeel daer van hebben te verwachten. siet Ps. 35. op vers 7. ende 69.5. ende 109.3. en 119. vers 161.

11 D. gelijck een vogelvanger de vogelkens soeckt te vangen. Vergl. Ps. 11. vers 1. ende 102.8. ende 124.7. Eccl. 9. vers 12.

12 Te weten, om my teenemael ten verderve te brengen. Hebr. jagende gejaeght.

53

Tsade. ¹³ Sy hebben ¹⁴ mijn leven in eenen kuyl uytgeroeyt, ende sy hebben ¹⁵ eenen steen ¹⁶ op my geworpen.

13 T.w. de vyanden daer van vers 52 gesproken is.

14 D. my in eygener persoon. De sin is, Sy en hebben my niet alleen gevangelick genomen, (het welck waerlick geschiet is aen den persoon Ieremie, Ierem. 37.16. ende 38.6.) maer sy hebben oock groote wreetheyt gebruyckt, poogende my het leven te benemen. Vergel. Genes. 37.24.

15 Het zy om den mont des grafs toe te sluyten, op dat ick’er niet en konne uyt komen, ofte, om my te versmachten ende te dooden.

16 D. op het graf daer ick in ligge, of, voor de deure des puts daer sy my in besloten hebben. Vergel. Iosu. 10.18. Dan. 6.18. Matth. 27.60.

54

Tsade. ¹⁷ De wateren swommen over mijn hooft, ¹⁸ ick seyde, ¹⁹ Ick ben afgesneden.

17 Verstaet hier door de vvateren, vele ende groote elenden. siet Psal. 69. op versen 2, 3. ende 124.4, 5. De Propheet spreeckt in de persoone van Godts volck, doch alsoo, dat hy somtijts (als een lidt van Godts volck) sijn lijden voorstelt, dat hem was over gekomen, ende de genade die hem Godt bewesen hadde, zijnde een exempel ende vertroostinge voor Godts volck.

18 Ick beeldde my selven in, ende sprack.

19 ’t Is teenemael met my gedaen, ick en sie geen middel van verlossinge, maer veel meer het contrarie. Vergl. Ps. 31.23. met de aent.

55

Koph. HEERE, Ick hebbe uwen name aengeroepen ²⁰ uyt den ondersten kuyl:

20 Hebr. uyt den kuyl der benedenheden, D. doe ick in de uyterste benauwtheyt was. siet Psalm 88. op vers 7. ende 120.1.

56

Koph. ²¹ Ghy hebt mijne stemme gehoort: ²² En verberght uwe oore niet ²³ voor mijn suchten, voor mijn roepen.

21 D. ghy hebt my gegeven daer ick u om gebeden hebbe.

22 En weygert doch voortaen niet, achtinge te geven op mijn yverigh ende hertgrondelick gebedt.

23 And. op dat ick adem moge scheppen.

57

Koph. Ghy hebt u ²⁴ genadert ten dage als ick u aenriep, ghy hebt geseyt, En vreest niet.

24 D. uwe gunstige hulpe laten smaken, het welck ghy my soo duydelick hebt te kennen gegeven, als of ghy met uytgedruckte woorden tot my geseyt hadt, En vreest niet, Ies. 41. vers 10.

58

Resch. Heere, ²⁵ Ghy hebt de twistsaken mijner ziele getwist, ²⁶ ghy hebt mijn leven verlost.

25 D. ghy hebt my beschermt ende verlost, als men my socht te dooden. Vergel. Ierem. cap. 38. siet oock Psalm 35. op vers 1.

26 D. ghy hebt my verlost uyt de handen der gener die my wreedelick sochten te dooden.

59

Resch. HEERE, Ghy hebt gesien ²⁷ de verkeertheyt die men my aengedaen heeft, ²⁸ oordeelt mijne rechtsake.

27 Hebr. mijne verkeertheyt, D. die my aengedaen is. siet Ier. 2. op vers 2.

28 D. neemt mijne sake aen, ende oordeelt my na mijne oprechtigheyt, helpt my tot mijn recht. Vergel. Psalm 43. vers 1.

60

Resch. Ghy hebt alle ²⁹ hare ³⁰ wrake gesien, alle hare gedachten tegen my.

29 T.w. mijner vyanden.

30 D. hoe wraeckgierigh, ja oock hoe bloetgierigh dat sy tegen my zijn.

61

Schin. HEERE, Ghy hebt ³¹ haer smaden gehoort, [ende] alle hare gedachten tegen my:

31 D. hare spijtige ende smadelicke woorden, die sy over my uytgestort hebben.

62

Schin. ³² De lippen der gener die tegens my opstaen, ende ³³ haer dichten tegens my den gantschen dagh. ³⁴

32 De woorden mijner vyanden daer mede sy my dreygen.

33 Dat is, de gedachten hares boosen hertes.

34 Verstaet hier by, hebt ghy gehoort.

63

Schin. Aenschouwt ³⁵ haer sitten ende opstaen, ick ben ³⁶ haer snarenspel.

35 Siet Psalm 1. op vers 1. ende 139. op vers 2. ende vergel. Iesa. 37.28.

36 Siet bov. d’aent. op vers 14. ende Iob 30. op vers 9.

64

Thau. HEERE, geeft ³⁷ haer weder die vergeldinge, ³⁸ na het werck harer handen.

37 T.w. welcker liedeken ende snarenspel ick ben, als vers 63.

38 Siet Psal. 28.4. ende 94.2.

65

Thau. Geeft haer ³⁹ een decksel des herten, uwen vloeck zy over haer:

39 D. sulcke bedwelminge ende mist des herten, die haer beroove van alle manhaftigheyt ende couragie, alsoo dat sy ons geen quaet en kunnen doen.

66

Thau. Vervolghtse met toorn, ende verdelghtse ⁴⁰ van onder den hemel des HEEREN.

40 D. over al soo wijt als de hemel streckt, als Exod. 17.14. Deut. 7.24. ende 25.19. ende 29.20. 2.Reg. 14.27.