Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxiij. Capittel.

Godt propheteert wijders, van Ierusalems inneminge, des volcks wechvoeringe, ende wederbrenginge uyt Babel, mitsgaders eenen saligen, vrolicken ende gerusten toestant, vers 1, etc. van de sendinge Christi, sijn eeuwigh ende vast Koninckrijck, Priesterdom, ende begenadight zaet, 14.

1

VOorts geschiedde des HEEREN woort ten tweeden mael tot Ieremia, als hy ¹ noch in den voorhof der bewaringe was opgesloten, seggende:

1 Siet bov. 32.2, 3.

2

Sooseyt de HEERE, die het ² doet: de HEERE, die dat formeert, op dat hy het bevestige, HEERE is sijn naem:

2 T.w. het gene hy door my openbaert ende belooft, aengaende de herstellinge van Ierusalem ende sijne Kercke. siet Exo. 2. versen 14, 15. And. haer (Nam. Ierusalems ende sijner Kercke, waer van in ’t voorgaende ende volgende gesproken wort) maker diese formeert, ofte, haer formeerder, etc. den sin op een uyt komende.

3

³ Roept tot my, ende ick sal u antwoorden: ende ick sal u bekent maken groote ende ⁴ vaste dingen, die ghy niet en weet.

3 D. bidt vyerighlick: ghy mijn volck, ofte, ghy Ieremia, die ghy hier gevangen sitt. siet Iob 36. op vers 13.

4 Die vast by my besloten, ja in mijnen raet als opgesloten zijn, ende daerom vast ende seker gaen. Vergel. Deut. 32.34.

4

Want soo seyt de HEERE, de Godt Israëls, van de huysen deser ⁵ stadt, ende van de huysen der Koningen van Iuda; die door de ⁶ wallen ende door het sweert zijn af gebroken:

5 Niet tegenstaende (wil de Heere seggen) dat de staet deser stadt ende harer inwoonderen soo elendigh sal zijn, datse buyten alle menschelicke apparentie van herstellinge sal wesen, nochtans sal ickse herstellen als volght, vers 6.

6 D. die haest ende sekerlick sullen afgebroken worden, als de Chaldeen van hare opgeworpene wallen of bolwercken door krijghs-middelen, ende gewapender hant (vergel. Ezech. 26.9.) de stadt sullen hebben ingenomen. Vergel. bov. 32. op vers 24. And. tot de wallen, ende tot het sweert, D. de huysen die afgebroken zijn, om bolwercken daer van tegen den vyant te maken, ende tegenweer daer uyt te doen.

5

⁷ Daer zijnder [wel] ⁸ in gekomen om te strijden tegen de Chaldeen, maer ’t is om ⁹ die selve te ¹⁰ vullen met doode lichamen van menschen, die ¹¹ ick verslagen hebbe in mijnen toorn ende in mijne grimmigheyt: ende ¹² om

7 T.w. seyt de HEERE, uyt vers 4.

8 In de stadt Ierusalem, om die tegen de belegeraers te beschermen, gelijck men tegen tijt van belegeringe de hooftsteden met kloecke krijghslieden pleeght te vervullen.

9 Chaldeen, die niet en soecken als te dooden ende te moorden. Andere verstaen, de huysen, D. (soo sy verklaren) huysgesinnen, waer van in’t voorgaende vers.

10 D. te verzadigen, datse haren moedt koelen doort ’t ombrengen der Ioden. Aengaende sulcken gebruyck des woorts vervullen, vergel. Exod. 15.9. Iob 16.10. met de aenteeck.

11 Door het sweert der Chaldeen verslaen sal, in plaetse dat sy de Chaldeen (om soo te spreken) tegen mijnen danck meynen te verslaen.

12 And. om welcker (T.w. huysgesinnen) alle boosheyt ick mijn aengesicht van dese stadt verbergen hebbe.

[fol. 50r]

dat ick mijn ¹³ aengesicht van dese stadt verborgen hebbe, om alle ¹⁴ haerlieder boosheyt:

13 Siet Deut. 31. op vers 17.

14 Der inwoonderen.

6

Siet ick sal ¹⁵ haer de ¹⁶ gesontheyt ende de genesinge doen rijsen, ende sal ¹⁷ haerlieden genesen: ende sal hen ¹⁸ openbaren overvloet van ¹⁹ vrede ende waerheyt.

15 Der stadt Ierusalem, ende mijne Kercke.

16 Ofte, een pleyster ende medicijne opleggen. siet bov. cap. 30. versen 13, 17.

17 De inwoonders van Ierusalem, ende leden mijner Kercke.

18 Onvoorsiens, ende daer het buyten alle hope scheen te zijn.

19 Door den Messiam. Vergel. Ioan. 1. vers 17. And. eene bestandige, vaste, ofte, gewisse vrede.

7

Ende ick sal de ^a gevangenisse Iuda, ende de gevangenisse Israëls wenden, ende salse ^{b 20} bouwen, als ²¹ in het eerste.

a Ierem. 32.44.

b Ierem. 24.6. ende 31.4.

20 Siet bov. 31.28.

21 Ofte, in den beginne: alsoo vers 11. D als te voren.

8

Ende ick salse reynigen van alle hare ongerechtigheyt, [met] dewelcke sy tegen my gesondight hebben: ende ick sal ^c vergeven alle hare ongerechtigheden, [met] dewelcke sy tegen my gesondight, ende [met] dewelcke sy tegen my overtreden hebben.

c Ierem. 31.34.

9

Ende ²² ’t sal my zijn tot eenen ²³ vrolicken ²⁴ name, tot eenen roem, ende tot eenen cieraet, by allen Heydenen der aerde, die al het goede sullen hooren, dat ick hen doe; ende sy sullen vreesen ende beroert zijn over al het goede, ende over alle den vrede, dien ick ²⁵ haer ²⁶ beschicke.

22 Of, sy, Nam. Ierusalem, ende mijne Kercke.

23 Hebr. naem der vrolickheyt, D. die my seer aengenaem zy ende verheuge.

24 Vergel. Deut. cap. 26. vers 19. met de aenteeck.

25 Ierusalem, mijner Kercke.

26 Hebr. make, doe.

10

Alsoo seyt de HEERE; In dese plaetse, (daer ghy van ²⁷ segget; Sy is woest, datter geen mensch noch geen beest in en is:) in de steden van Iuda, ende op de straten van Ierusalem, die [soo] verwoestet zijn, datter geen mensche, noch geen inwoonder, noch geen beest in en is, sal wederom gehoort worden,

27 Als bov. 32.43.

11

^d De stemme der vrolickheyt ende de stemme der blijdtschap, de stemme des bruydegoms ende de stemme der bruyt, de stemme der gener die seggen, Lovet den HEERE der ²⁸ heyrscharen, want de HEERE is goet, want sijne goedertierenheyt is in eeuwigheyt; [de stemme] dergener die ²⁹ lof aenbrengen ten huyse des HEEREN: want ick sal ³⁰ de gevangenisse des lants wenden, ³¹ als in het eerste, seyt de HEERE.

d Ierem. 7.34.

28 Siet 1.Reg. 18. op vers 15.

29 Ofte, danksegginge, lof-offer, danck-offer.

30 Of, de gevangene des lants doen weder keeren: alsoo ond. vers 26. ende elders dickwils.

31 D. dat sy uyt de gevangenisse weder gekomen zijnde, vredelick in dit lant woonen, als te voren. Vergel. vers 7.

12

Soo seyt de HEERE der heyrscharen, In dese plaetse, die [soo] woest is, datter geen mensch, selfs tot het vee toe, in en is, mitsgaders in alle der selver steden, ³² sullen wederom wooningen zijn van herderen, die de kudden doen ³³ legeren.

32 Hebr. sal een wooninge zijn, etc.

33 Ofte, neder liggen. Een teecken van vredigen toestant ende welbestelde regeeringe in den lande, als oock het volgende. Vergelijckt bov. 31.24.

13

In de steden van het geberghte, in de steden der leeghte, ende in de steden van het Zuyden, ende in den lande Benjamins, ende in de plaetsen rontom Ierusalem, ende in de steden van Iuda, sullen de kudden wederom onder de handen des ³⁴ tellers doorgaen, seyt de HEERE.

34 D. des vertienders, die het tiende schaep, of geyte, met de roede sloegh, ende den Heere afsonderde. Siet hier van Levit. 27. op vers 32. ende Ezech. 20. op vers 37.

14

Siet de dagen komen, spreeckt de HEERE; dat ick het ^{e 35} goede woort ³⁶ verwecken sal, dat ick ³⁷ tot het huys Israëls, ende over het huys Iuda gesproken hebbe.

e Ierem. 29.10.

35 D. genadige ende zegenrijcke belofte van Christo, in welcken alle beloften ja ende amen zijn, 2.Cor. 1.20.

36 Ofte, bevestigen, daer stellen, D. houden, als wy spreken.

37 Ofte, over, van.

15

In die dagen, ende te dier tijt sal ick den David eene ^{f 38} SPRUYTE der gerechtigheyt doen uytspruyten: ende hy sal ³⁹ recht ende gerechtigheyt doen op aerden.

f Ierem. 23.5.

38 Siet boven 23. op vers 5.

39 Als een Koningh. siet bov. 23. vers 5.

16

⁴⁰ In die dagen sal Iuda verlost worden, ende Ierusalem seker woonen: ende dese is die haer roepen sal, de ⁴¹ HEERE ONSE GERECHTIGHEYT.

40 Siet boven 23. op vers 6.

41 T.w. de Heere Christus, die sijne Kercke sal roepen, T.w. uytwendighlick door de Predicatie des Euangeliums, ende inwendighlick door de krachtige werckinge sijns Heyligen Geestes, ende sijn genaden-werck in haer voltrecken tot den eynde toe. Siet boven 23. op vers 6.

17

Want soo seyt de HEERE: David en sal niet worden ⁴² afgesneden een man die op den throon des huyses Israëls sitte.

42 Siet 1.Reg. 2. op vers 4. Met dese ende de volgende woorden, die van den staet des Ouden Testaments, (belangende het Koninckrijcke ende Priesterdom) ontleent zijn, wort (als elders) te kennen gegeven de bestandigheyt ende onveranderlickheyt des Koninckrijcks ende Priesterdoms onses Heeren Iesu Christi. Siet Luce cap. 1. versen 32, 33. Hebr. cap. 7. versen 1, 2, 3, 11, 12, 15, 16, 17, 24, 28, etc. die daer en boven onder sich heeft, niet alleen de Herders ende Leeraers sijner Kercke, maer oock alle der selver leden, die hy alle tot Koningen ende Priesters gemaeckt heeft, daerom oock sijne Kercke een Konincklick Priesterdom genoemt wort. siet 1.Petr. 2.5, 9. Apoc. 1.6. ende c. 5. vers 10. Item, Rom. 12.1. Hebr. 13.15, 16.

18

Oock en sal den Levitischen Priesteren, van voor mijn aengesichte niet worden afgesneden een man die brand-offer offere, ende spijs-offer aensteke, ende slacht-offer bereyde ⁴³ alle de dagen.[kolom]

43 D. voor altoos.

19

Ende des HEEREN woort geschiedde tot Ieremia, seggende:

20

Alsoo seyt de HEERE; Indien ghylieden mijn ⁴⁴ verbont van den dagh, ende mijn verbont van de nacht, kondt vernietigen: soo dat dagh ende nacht niet en zijn op haren tijt:

44 D. de ordre, die ick op de beurten ende het gevolgh van dagh ende nacht gestelt hebbe. Vergelijckt Gen. 8.22. Psal. 89. versen 37, 38. ende 119. versen 89, 90, 91. ende boven 31.35, 36.

21

Soo sal oock vernietight konnen worden mijn verbont met mijnen knecht David, dat hy geenen sone en hebbe, die op sijnen throon regeere: ende ⁴⁵ met de Leviten de Priesteren, mijne dienaren.

45 Verstaet hier by, het verbont met, etc.

22

Gelijck het heyr des hemels niet getelt, ende het zant der zee niet gemeten kan worden: alsoo sal ick vermenighvuldigen het zaet mijns knechts Davids, ende ⁴⁶ de Leviten, die my dienen.

46 And. der Leviten, T.w. zaet.

23

Voorts geschiedde des HEEREN woort tot Ieremia, seggende:

24

En hebt ghy niet ⁴⁷ gesien, wat ⁴⁸ dit volck ⁴⁹ spreeckt? seggende; De ⁵⁰ twee geslachten, die de HEERE verkoren hadde, die heeft hy nu verworpen: ja sy versmaden mijn volck, soo dat het geen volck ⁵¹ meer en is voor haerlieder aengesichte.

47 D. gemerckt, ofte, gehoort.

48 T.w. de spottische Ioden, die Godts beloften verachteden, ende tegen sijne oordeelen murmureerden: of, (als sommige) de godtloose Chaldeen ende andere Heydenen, op dewelcke sy specialick de laetste woorden deses verskens duyden.

49 Hebr. spreken: als dickwils.

50 Iuda ende Israël: van welcken boven gesproken is. Andre verstaen Iuda ende Benjamin.

51 Ofte, weder en sal worden: om datse soo geringh ende elendigh waren, datter na haer oordeel geen hope en was van herstellinge, sulcks datter geen andere reeckeninge op te maken en was, als datse souden vergaen ende te niete worden. Vergel. onder cap. 48. versen 2, 42.

25

Soo seyt de HEERE; Indien mijn ⁵² verbont niet en is van dagh ende nacht: [Indien] ick de ⁵³ ordeningen des hemels ende der aerde niet gestelt en hebbe:

52 Siet op vers 20. Dese dingen wederhaelt Godt tot oprichtinge ende versterckinge sijner geloovigen, willende seggen, hoe seer oock dese sake buyten alle menschelicke apparentie mochte zijn, datse nochtans soo weynigh soude feylen, als het gevolgh van dagh ende nacht op malkanderen, etc.

53 Siet bov. 31.35, 36.

26

Soo sal ick oock het zaet Iacobs ende mijns knechts Davids verwerpen, dat ick van sijnen zade niet en neme die daer ⁵⁴ heerschen over het zaet Abrahams, Isaacs ende Iacobs: want ick sal haer gevangenisse wenden, ende my harer ^g ontfermen.

54 Dit is wel eerst vervult in Zerubbabel ende andere volgende Regenten van Davids geslachte, maer principalick ende geestelick in onsen Heere Iesu Christo, Davids Spruyte, ende den eeuwigen Koningh sijner Kercke.

g Ierem. 31.20.