Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxij. Capittel.

Ieremia, in de belegeringe Ierusalems om sijne Prophetien van den Koningh Zedekia gevangen gestelt zijnde, koopt, door Godts bevel, eenen acker, neemt getuygen, maeckt brief en zegel daer van, ende geeft die te bewaren, tot een teecken dat de Ioden uyt Babel weder in haer lant souden komen, versen 1, 2, etc. Ieremia bidt ootmoedighlick tot Godt, met verwonderinge over sijne Majesteyt ende wercken, ende draeght hem voor, sijnen strijt over dese ongesiene sake, 16. waer op hem Godt versekert, dat hy wel eerst sijn volck sal straffen, over hare groote sonden, maer daer na sijne belofte volbrengen, ende voorts sijne Kercke de genade des nieuwen verbonts tijtlick ende eeuwighlick, lichamelick ende geestelick doen genieten, 26.

1

HEt ¹ woort, dat tot Ieremia geschiet is van den HEERE; in het tiende jaer van Zedekia, Koningh van Iuda: Dit jaer was het achtiende jaer van Nebucadrezar.

1 Dat in het volgende vers 7. verhaelt wort.

2

(Het heyr nu des Koninghs van Babel belegerde doe Ierusalem: ende de Propheet Ieremia was besloten in het ² voorhof der bewaringe, dat in ’t huys des Koninghs van Iuda is.

2 Alsoo ond. vers 8. ende 12. ende 33.1. ende 37.21. Vergel. Nehem. 12.39. dit was een milder, ruymer, ende vrijer gevangenisse, als het gevangenhuys. Siet ond. 37.15, 18, 20, 21.

3

Want Zedekia de Koningh van Iuda hadde hem besloten, seggende: Waerom propheteert ghy, seggende; Soo seyt de HEERE; Siet ick geve dese stadt in de hant des Koninghs van Babel, ende hy salse innemen.

4

Ende Zedekia, de Koningh van Iuda, en sal van de hant der ³ Chaldeen niet ont-[kolom]komen: maer ^a hy sal ⁴ sekerlick gegeven worden in de hant des Koninghs van Babel, ende ⁵ sijn mont sal tot des selven mont spreken, ende sijne oogen sullen des selven oogen sien.

3 Babyloniers.

a Ierem. 34.3

4 Hebr. gegeven wordende gegeven worden.

5 D. sy sullen mont voor mont (als men seyt) ofte mondelick met malkanderen spreken. Vergel. ond. 34.3, 4. ende siet de vervullinge c. 39. vers 5. etc. ende 52.9.

5

Ende hy sal Zedekia na Babel voeren, ende aldaer sal hy ⁶ zijn, tot dat ick hem ⁷ besoecke, spreeckt de HEERE: of ghylieden schoon tegen de Chaldeen strijdet, ghy en sult [doch] geen geluck hebben.)

6 D. blijven, als bov. 27.22.

7 D. de genade bewijse, dat hy door het sweert niet omkome, maer in vrede sterve ende eerlick begraven worde. siet ond. 34.4, 5. ende Genes. 21. op vers 1.

6

Ieremia dan seyde: Des HEEREN woort is tot my geschiet, seggende:

7

Siet Hanameël, de sone Sallums, uwes ooms, sal tot u komen, seggende: Koopt u mijn ⁸ velt, dat by ⁹ Anathoth is, want ghy hebt het recht van ¹⁰ lossinge, om te koopen ¹¹:

8 Van de velden der Leviten, siet Num. cap. 35. op vers 2.

9 Siet bov. 1.1.

10 Siet Ruth 2. op vers 20.

11 Verstaet hier by Godts bevel aen Ieremia, van dien acker als dan van hem te koopen, als het volgende uytwijst.

8

Alsoo quam Hanameël, mijns ooms sone, na des HEEREN woort, tot my, in den voorhof der bewaringe, ende seyde tot my, Koopt doch mijn velt, het welcke is by Anathoth, dat in den lande Benjamins is; want ghy hebt het erfrecht, ende ghy hebt de lossinge, koopt [het] voor u: Doe merckte ick dat het des HEEREN ¹² woort was.

12 D. dat dit na des Heeren woort geschiedde.

9

Dies kocht ick van Hanameël, mijns ooms sone, het velt, dat by Anathoth is: ende ick ¹³ woegh hem het gelt toe, seventien silvere ¹⁴ sikelen.

13 Siet Gen. 23. op vers 16.

14 Hebr. seven sikelen ende tien van silver Van den silveren sikel, siet Genes. 20. op vers 16.

10

Ende ick ¹⁵ onderschreef den ¹⁶ brief ende verzegelde [dien,] ende dede [het] getuygen ¹⁷ betuygen: als ick ’t gelt op de weeghschale gewogen hadde.

15 Hebr. eygentl. schreef in den brief, D. onderschreef, onderteeckende, als te sien is vers 12.

16 T.w. koopbrief, als volght.

17 T.w. door onderschrijvinge, ofte, onderteeckeninge, als vers 12. alsoo ond. vers 25, 44. waer voor wy seggen, getuygen daer toe te nemen.

11

Ende ick nam den koopbrief; die verzegelt was [na] het gebodt ende de insettingen, ende den ¹⁸ openen [brief:]

18 Als vers 14. waer door sommige verstaen, eene copie, of afschrift, uytschrift des koopbriefs, andere, een patent van ratificatie, ofte, publijck bescheyt der Overheyt, dienende tot bevestinge van desen koop, in alle sijne omstandigheden. Andre verstaen het van eenen brief die diende om den koop een yegelick bekent te maken.

12

Ende ick gaf den koopbrief aen ¹⁹ Baruch, den sone Nerija, des soons Machseja, voor de oogen van Hanameël mijns ooms ²⁰ [sone,] ende voor de oogen der getuygen, die den koopbrief hadden ²¹ onderschreven: voor de oogen aller der Ioden, die in het voorhof der bewaringe ²² saten.

19 Den schrijver, ende dienaer van den Propheet Ieremia. siet ond. 36.4, 5. etc.

20 Dit is hier by gevoeght uyt versen 7, 8, 9. Anders, mijnes neefs: dewijle het Hebreeusch woordeken Dod, oock breeder somtijts, ende voor eenen beminden, ende seer lieven vrient genomen wort, als te sien is in Salomons Hoogeliedt.

21 Hebr. in den koopbrief hadden geschreven, als bov. vers 10.

22 Of, woonden.

13

Ende ick beval Baruch voor hare ²³ oogen, seggende:

23 D. in hare tegenwoordigheyt, als boven dickwils.

14

Soo seyt de HEERE der heyrscharen, de Godt Israëls; Neemt dese brieven, desen koopbrief, soo den verzegelden, als desen ²⁴ openen brief, ende doetse in een aerden vat, op datse vele dagen ²⁵ mogen bestaen.

24 Siet op vers 11.

25 D. op datse eenen langen tijt mogen duren.

15

Want soo seyt de HEERE der heyrscharen, de Godt Israëls, ²⁶ Daer sullen ²⁷ noch huysen, ende velden, ende wijngaerden in dit lant gekocht worden.

26 Hier uyt blijckt, wat Godt met desen vreemden handel, ten tijde der belegeringe van Ierusalem, voor hadde, T.w. sijn volck te versekeren, dat de gevangenisse van Babel een eynde soude nemen, ende sy noch weder in haer lant komen, ende dat besitten, etc. siet ond. versen 43, 44.

27 Of, wederom.

16

Voorts, na dat ick den koopbrief aen Baruch den sone van Nerija gegeven hadde, badt ick tot den HEERE seggende:

17

Ach Heere HEERE, Siet, ghy hebt de hemelen ende de aerde gemaeckt, door uwe groote kracht, ende door uwen ²⁸ uytgestreckten arm: geen dingh is u ²⁹ te wonderlick.

28 Als Exod. 6.5, etc.

29 T.w. om te doen. alsoo ond. vers 27. Hebr. eygentl. wonderlicker dan ghy, D. soo wonderbaer dat ghy het niet soudt konnen doen als ghy het belooft: geen dingh is u onmogelick. Vergel. Gen. 18.14. met de aenteeck. Matth. 19.26. ende Luce 1.37. Dit siet op de verlossinge uyt de Babylonische gevangenisse, die by den menschen onmogelick scheen. Vergel. Ezech. 37.3, 11, 12. etc.

18

^b Ghy die goedertierenheyt doet aen duysenden, ende de ongerechtigheyt der vaderen vergelt in den ³⁰ schoot harer ³¹ kinderen, na hen: ghy groote, ghy geweldige Godt, wiens ³² naem is HEERE der heyrscharen.

b Exod. 34.7.

30 Siet Psal. 79. op vers 12.

31 Die der vaderen sonden deelachtigh zijn, ende hare voetstappen na volgen. siet Exod. 20.5, 6.

32 Als bov. 31.35. siet 1.Reg. 18. op vers 15.

19

Groot van ^c rade ende machtigh van dade: (want uwe ^{d 33} oogen zijn open over alle ³⁴ wegen der menschen kinderen, om eenen yegelicken te ^e geven na sijne wegen, ende na de ³⁵ vrucht sijner handelingen.)

c Iesa. 28.29.

d Iob 34.21. Prov. 5.21. Ierem. 16.17.

33 Dit beteeckent somtijts Godts bysondere voorsorge, als 1.Reg. 8. op vers 24. ende Psalm 32. op vers 8. somtijts Godts voorsichtigheyt ende toesicht op alles wat’er omgaet, als hier. Vergel. Prov. 5.21. ende 15.3. Item, 2.Chron. 16. op vers 9.

34 Siet Genes. 6. op vers 12.

e Ier. 17.10.

35 Siet bov. 17. op vers 10.

[fol. 49v]

20

Ghy die teeckenen ende wonderen gestelt hebt in Egyptenlant, ³⁶ tot op desen dagh, soo in Israël, als onder [andere] ³⁷ menschen: ende hebt u eenen naem gemaeckt, als hy is te desen dage.

36 Welcker gedachtenisse duert tot op desen dagh.

37 Hebr. manisch, D. menschen, als dickwils.

21

Ende hebt u volck Israël ^f uyt Egyptenlant uytgevoert: door teeckenen ende door wonderen, ende door eene stercke hant, ende door eenen uytgestreckten arm, ende door groote verschrickinge.

f Exod. 6.6. 2.Sam. 7.23. 1.Chron. 17.21.

22

Ende hebt haer dit lant gegeven, dat ghy haren vaderen gesworen hadt haer te sullen geven: een lant ³⁸ vloeijende van melck ende honigh.

38 Siet Exod. 3. op vers 8.

23

Sy zijnder oock in gekomen ende hebben het erflick beseten, maer en hebben uwer stemme niet gehoorsaemt, ende in uwe wet niet gewandelt; sy en hebben ³⁹ niets gedaen van alles, dat ghy hen geboden hadt te doen: Dies hebt ghy hen al dit ⁴⁰ quaet doen bejegenen.

39 Hebr. al wat ghy, etc. en hebbense niet gedaen, D. niets van’t gene ghy hen geboden hadt. Siet 1.Reg. 11. op vers 34.

40 Der straffe.

24

Siet, de ⁴¹ wallen! sy zijn gekomen aen de stadt om die in te nemen, ende de stadt is ⁴² gegeven in de hant der Chaldeen, die tegen haer strijden; van wegen het sweert ende den honger ende de pestilentie: ende wat ghy gesproken hebt, is geschiet, ende siet, ghy siet [het.]

41 Opgeworpene hooghten, schansen, bolwercken, trencheen, buyten de stadt. siet 2.Sam. 20. op vers 15. Sommige verstaen andere krijghs-instrumenten, opgericht ende dienende om mueren ende groote stercke gebouwen te verbreken ende onder voeten te werpen, ofte uyt ende van deselve met allerley geweer den vyant te beschadigen. Vergel. onder 33.4.

42 Of, wort gegeven: alsoo versen 25, 36, en 43. D. sy is soo goet (als men seyt) als gegeven, sy sal doch sekerlick gegeven worden: de saken zijnder soo binnen gestelt, dat men tastlick mercken kan, dat u woort in alles waerachtigh is, ende voorts vervult sal worden.

25

Evenwel hebt ghy tot my geseyt, Heere HEERE; Koopt u dat velt voor gelt, ende doet [het] getuygen betuygen: ⁴³ daer de stadt in der Chaldeen hant gegeven is!

43 Als of hy seyde: Dit is voor het menschlick vernuft, eene vreemde ende wonderlicke sake.

26

Doe geschiedde des HEEREN woort tot Ieremia, seggende:

27

Siet, Ick ben de HEERE, de ^g Godt alles ⁴⁴ vleesches: soude my eenigh dingh ⁴⁵ te wonderlick zijn?

g Num. 16.22.

44 Siet Gen. 6. op vers 12. ende Num. cap. 16. op vers 22.

45 Siet boven op vers 17.

28

Daerom seyt de HEERE alsoo: Siet ick geve dese stadt in de hant der Chaldeen, ende in de hant Nebucadrezars des Koninghs van Babel, ende hy salse innemen.

29

Ende de Chaldeen, die tegen dese stadt strijden, sullender inkomen, ende dese stadt met vyer aensteken, ende sullense ^h verbranden, met de huysen, op welcker daken sy den Baal geroockt, ende anderen goden dranck-offeren ⁴⁶ geoffert hebben, om my te ⁴⁷ vertoornen.

h Ierem. 21.10.

46 Als bov. 7.18.

47 Ofte, te tergen. alsoo in’t volgende.

30

Want de kinderen Israëls ende de kinderen Iuda hebben van hare ⁴⁸ jeught aen ⁴⁹ alleenlick gedaen dat quaet was in mijne oogen: want de kinderen Israëls hebben my door ’t werck harer handen alleenlick vertoornt, spreeckt de HEERE.

48 Siet bov. 2. op vers 2.

49 D. anders niet gedaen, als, etc.

31

Want ⁵⁰ tot mijnen toorn ende tot mijne grimmigheyt is my dese stadt geweest, van den dagh af dat syse gebouwt hebben, tot op desen dagh toe: op dat ick haer van mijn aengesichte wech dede:

50 D. sy heeft niet anders gedaen, als dat diende om mijnen toorn ende grimmigheyt te verwecken, daer over zijn sy (als men seyt) altoos uyt geweest, daer op hebben sy toegeleyt. Anders, in mijnen toorn, D. ick ben op haer vertoornt geweest, etc.

32

Om alle de boosheyt der kinderen Israëls ende der kinderen Iuda, die sy gedaen hebben om my te vertoornen; sy, hare Koningen, hare Vorsten, hare Priesteren, ende hare Propheten, ende de ⁵¹ mannen van Iuda, ende de inwoonders van Ierusalem:

51 Hebr. man, als boven 4.3.

33

Die my den ^{i 52} necke hebben toegekeert ende niet het aengesicht: hoewel ickse leerde, ^{k 53} vroegh op zijnde ende leerende, evenwel en hoorden sy niet, om ⁵⁴ tucht aen te nemen:

i Ierem. 2.27. ende 7.24.

52 Siet bov. 2.27.

k Ierem. 7.13, 25. ende 25.3. ende 26.5. ende 29.19.

53 Siet bov. 7. op vers 13.

54 Siet Prov. 1. op vers 2. etc.

34

Maer sy hebben hare ⁵⁵ verfoeyselen gestelt in het ⁵⁶ huys, ⁵⁷ dat na mijnen name genoemt is, om dat te verontreynigen.

55 Siet bov. 4. op vers 1.

56 Den Tempel.

57 Als bov. 7.31.

35

⁵⁸ Ende sy hebben de ^l hooghten Baals gebouwt, die in den dale des soons Hinnoms zijn, om hare sonen ende hare dochteren den ⁵⁹ Molech door [het vyer] te laten gaen; het welcke ick hen niet en hebbe geboden, noch ⁶⁰ in mijn herte is op gekomen, dat sy desen grouwel souden doen: op datse Iuda mochten doen sondigen.

58 Siet bov. 7.10. met de aenteeck.

l Ierem. 19.5.

59 D. ten dienste ende ter eeren deses afgodts. siet Levit. cap. 18. op vers 21.

60 Siet bov. 7.31.

36

Ende nu, daerom seyt de HEERE de Godt Israëls alsoo, van dese stadt, daer ghy van segget; Sy is ⁶¹ gegeven in de hant [kolom] des Koninghs van Babel, door ’t sweert, ende door den honger, ende door de pestilentie:

61 Als bov. vers 24.

37

Siet ick salse ^{62 m} vergaderen uyt alle de landen, daer henen ickse sal verdreven hebben, in mijnen toorn, ende in mijne grimmigheyt, ende in groote verbolgentheyt: ende ick salse tot dese plaetse weder brengen, ende salse ⁶³ seker doen woonen.

62 T.w. mijn volck.

m Ierem. 23.3. ende 29.14. ende 31.10.

63 Hebr. in sekerheyt, ofte, in vertrouwen, D. gerust, seker, ende veylighlick, als elders dickwils.

38

ⁿ Ia sy sullen my tot een ⁶⁴ volck zijn: ende ick sal hen tot eenen Godt zijn.

n Ierem. 24.7. ende 30.22. ende 31.1, 33.

64 Als bov. 30.22. ende 31.1.

39

Ende ick sal hen ⁶⁵ eenderley herte ende eenderley ⁶⁶ wegh geven, om my te vreesen alle de dagen: hen ten ⁶⁷ goede, mitsgaders haren kinderen na hen.

65 Ick sal door mijnen Geest alsoo in de herten van mijne uytverkorene wercken, datse door een geloof ende eenen Godtsdienst in liefde aen malkanderen sullen verbonden ende vereenight zijn.

66 Dat is, eenderley Godtsdienst, ofte Religie, eenderley maniere ofte wijse van geloove ende leven. siet Ies. 30.21. ende 35.8. bov. 6.16. Matth. c. 22. vers 16. Actor. 9.2. ende 18. versen 25, 26, etc.

67 D. tot haren besten, heyl ende saligheyt.

40

Ende ick sal een eeuwigh verbont met hen ⁶⁸ maken, dat ick ⁶⁹ van achter hen niet en sal afkeeren, op dat ick hen wel doe: ende ick sal mijne vreese in haer herte geven, datse niet van my af en wijcken.

68 Als bov. c. 31. vers 31. etc.

69 D. dat ickse nimmermeer en sal verlaten, maer salse gedurighlick by woonen ende volgen met mijne weldadigheyt. siet bov. 31. op vers 33. ende vergel. wijders Rom. cap. 8. vers 30. 1.Petr. 1. versen 5, 9. 1.Ioa. 2.19, 20, 27. ende 3.9. ende 5.18.

41

Ende ick sal ⁷⁰ my over hen verblijden, dat ick hen wel doe: ende ick salse ⁷¹ getrouwelick in desen lande ^o planten, met mijn gantsche herte, ende met mijne gantsche ziele.

70 Vergel. Deut. cap. 30. vers 9.

71 Hebr. in, of, met getrouwigheyt, ofte, waerheyt.

o Ierem. 24.6. Amos 9.15.

42

Want soo seyt de HEERE; Gelijck als ick over dit volck gebracht hebbe al dit groote ⁷² quaet; alsoo sal ick over hen brengen al het goede, dat ick over hen ⁷³ spreke.

72 T.w. der straffe, D. elende, ongeluck, tegenspoet.

73 D. hen beloove, of, belooft hebbe.

43

Ende daer sullen ⁷⁴ velden gekocht worden in dit lant, daer van ghy ⁷⁵ segget; ’t Is woest, datter geen mensch noch beest in en is; ’t is in der Chaldeen hant ⁷⁶ gegeven.

74 Hebr. een velt sal, etc. D. velden als in’t volgende vers.

75 D. als dan sullet ghy seggen, Als het sal verwoest zijn. alsoo ond. 33.10.

76 Als bov. vers 24.

44

Velden ⁷⁷ sal men voor gelt koopen, ende de brieven ⁷⁸ onderschrijven, ende verzegelen, ende getuygen doen betuygen, in den lande ⁷⁹ Benjamins, ende in de plaetsen rontom Ierusalem, ende in de steden van Iuda, ende in de steden van het geberghte: ende in de steden der leeghte, ende in de steden van het Zuyden: want ick sal hare gevangenisse wenden, spreeckt de HEERE.

77 Hebr. sullen sy, etc. als dickwils.

78 Siet bov. versen 10, 12.

79 Vergel. bov. 17.26.