Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xvj. Capittel.

Godt beveelt den Propheet noch vrouwe, noch kint te hebben, in Iuda, noch op rouw-maeltijden, noch in vrolicke gastmalen te verschijnen, om de aenstaende elende den volcke daer door af te beelden, vers 1, etc. verhael van de sonden, die de oorsake deser plagen waren, 10. Hier tusschen voeght Godt eene genaden-belofte van de verlossinge sijns volcks, 14. ende gaet daer na voort in de dreygementen, ende verhael der oorsaken, 16. De Propheet troost sich selven, ende beschaemt de Ioden, door de toekomstige beroepinge ende bekeeringe der afgodische Heydenen, 19.

1

ENde des HEEREN woort geschiedde tot my, seggende:

2

Ghy en sult u geene vrouwe ¹ nemen: ende ghy en sult geene sonen noch dochteren ² hebben in dese plaetse.

1 D. trouwen. siet Genes. 19. op vers 14.

2 Die ghy soudt mogen genereeren: waer door de elende der toekomstige tijden wort afgebeelt.

3

Want soo seyt de HEERE van de sonen ende van de dochteren die in dese plaetse geboren worden: daer toe van hare moederen diese baren, ende van hare vaderen diese gewinnen in desen lande:

4

Sy sullen ³ pijnlicke ^a dooden sterven, sy en sullen niet ^b beklaeght, nochte ^c begraven worden, sy sullen tot ^d mist op den aerdbodem zijn: ende sy sullen door het sweert ende door den honger verteert worden, ende hare ^{e 4} doode lichamen sullen het gevogelte des Hemels ende het gedierte der aerde tot spijse zijn.

3 Hebr. dooden der sieckten, ofte, kranckten, pijnlickheden, het welcke men oock kan verstaen van doodelicke kranckheden.

a Ierem. 15.2.

b Ierem. 25.33.

c Ierem. 14.16

d Ierem. 9.22.

e Ierem. 7.33. ende 15.3. ende 34.20.

4 Hebr. doot lichaem, als ond. vers 18. ende bov. 7.33, etc.

5

Want soo seyt de HEERE; En gaet niet in het huys des ⁵ genen die eene rouw-maeltijt houdt, ende en gaet niet henen om te rouwklagen, noch en hebt geen medelijden met hen: want ick hebbe van desen volcke (spreeckt de HEERE) ⁶ wech genomen mijne vrede, goedertierenheyt, ende barmhertigheden.

5 Ofte, leetmeesters, des genen, die het bewint ende bestier heeft, in de leetbancketten, die sy als leet-maeltijden souden houden, om droevige, ofte malkanderen, te troosten over eenen dooden, maer bedreven daer in allerleije pracht, weeldigheyt en overdaet, als afgenomen wort uyt Amos 6.7. alwaer een diergelijck Hebr. woort gebruyckt wort, ende nergens meer in de H. Schrift, waerom het oock verscheydentlick wort overgeset. Siet wijders van het oogemerck deses bevels op vers 8. ende vergel. Iob 27. vers 15. Psal. 78.64. Ezech. c. 24. vers 22. Amos 6.10. insonderheyt komt dit alles over een met het gene dat Godt in Babylonien door den Propheet Ezechiël den Ioodschen volcke heeft laten propheteeren, ende met een bysonder wonderteecken afbeelden, ter tijt als Ierusalem belegert wert van Nebucadnezar, Ezech. cap. 24.

6 Hebr. eygentlick versamelt. Siet van ’t Hebreeusch woort Psalm 26. op vers 9.

6

Soo dat groote ende kleyne in desen lande sullen sterven, sy en sullen niet begraven worden: ende ⁷ men salse niet beklagen, noch sich selven ^{f 8} in snijden, nochte ⁹ kael maken om harent wille.

7 Hebr. sy sullense niet beklagen, D. men salse niet beklagen, of, sy en sullen niet beklaeght worden. Siet Iob 4. op vers 19. alsoo in het volgende.

f Levit. 19.28. Deut. 14.1.

8 T.w. in ’t vleesch sijns lichaems; als Levit. 19. versen 27, 28. ende 21.5, 6. tot een teecken van rouwe.

9 Tot gelijcken eynde, na der Heydenen wijse, die de Ioden na volghden, tegen Godts bevel. Siet Levit. 21.5. ende Deut. 14. op vers 1. ende vergel. onder cap. 41. vers 5. ende 47.5. ende 48.37.

7

Oock en salmen hen niets ¹⁰ uyt deylen over de rouwe, om yemant te troosten over eenen dooden: nochte hen te drincken geven uyt den troostbeker, over yemants vader ofte over yemants moeder.

10 Verstaet geen broot, D. spijse, (het welcke by het Hebreeusch woort gevoeght wort, Iesa. 58.7. Thren. cap. 4. vers 4.) die de vrienden ende naburen plachten te senden, ofte te brengen in het sterfhuys, ofte ter plaese daer de vrienden tot het leetmael by een quamen, om de treurige te vertroosten ende te verquicken, etende ende drinckende met hen. Siet Deuter. cap. 26. op vers 14. Ezech. cap. 24. versen 17, 22. dit komt met het volgende (daer van drincken gesproken wort) seer wel over een. Sommige verstaen ’t van het verdeelen, ofte, uytbreyden ende wringen der handen, dat men wel gewoon is te doen in groote rouwe.

8

En gaet oock niet in een huys ¹¹ der maeltijt, om by hen te sitten: om te eten ende te drincken.

11 And. drinckhuys. Verstaet daer men eene vrolicke maeltijt, ofte een gastmael, houdt: als of Godt seyde, Ghy en sult met hare droeffenisse ende vreughde niet te doen hebben. Uyt het voorgaende ende volgende nemen sommige dese beyde deelen, versen 5, 8. als voorseggingen van sulcke menighte der dooden, ende sulck eene gemeyne elende, ende daer by sulcken vloeck Godts, datter geen lust, tijt, noch gelegentheyt en sal zijn van rouwe, noch vrolickheyt.

9

Want soo seyt de HEERE der heyrscharen, de Godt Israëls; Siet ^g ick sal van dese plaetse voor u-lieder oogen ende in u-lieder dagen doen op houden, de ¹² stemme der vreughde ende de stemme der blijdtschap, de stemme des bruydegoms ende de stemme der bruyt.

g Iesa. 24.7, 8. Ierem. 7.34. ende 25. vers 10. Ezech. 26.13.

12 Die in vrolicke maeltijden ende bruyloften plach gehoort te worden.

10

Ende het sal geschieden, ^h als ghy desen volcke alle dese woorden sult aenseggen, ende sy tot u seggen; Waerom spreeckt de HEERE al dit groot quaet over ons, ende welck is onse misdaet, ende welck is onse sonde, die wy tegen den HEERE onsen Godt gesondight hebben?

h Ierem. 5.19.

11

Dat ghy tot hen sult seggen; Om dat uwe vaders my verlaten hebben, spreeckt de HEERE, ende hebben andere Goden na gewandelt, ende die gedient, ende sich voor die neder gebogen: maer my verlaten, ende mijne wet niet gehouden en hebben:

12

Ende ghylieden ^{i 13} erger gedaen hebt [kolom] dan uwe vaderen: want siet ghylieden wandelt, een yegelick na sijns boosen herten ^{k 14} goetduncken, om na my niet te ^l hooren.

i Ierem. 7.26.

13 Hebr. qualick gedaen hebt, doende, ofte, meer dan, etc.

k Ierem. 3.17. ende 9.14. ende 13.10.

14 Siet bov. 3. op vers 17.

l Ierem. 11.10. ende 13.10. ende 17.23.

13

Daerom sal ick u-lieden ^m uyt dit lant werpen, in een lant, dat ghy niet ¹⁵ gekent en hebt, ghy noch uwe vaders: ende aldaer sult ghy andere goden dienen, dagh ende nacht; ¹⁶ om dat ick u geene genade sal geven.

m Deut. 4.27. ende 28.64, 65.

15 D. niet gesien, ofte, daer in ghy niet verkeert en hebt: want anders was hen wel bekent, datter een lant was Chaldeen, ofte, Babel genoemt: alsoo elders dickwils.

16 Ofte, al waer ick, etc. And. soo lange ick u geen genade sal geven, D. ter tijt toe dat ick u genade sal geven in de oogen van den Koningh Cyrus, die u sal vry laten, om weder te keeren na u lant, etc. welcke genade ick u onder de voorgaende Koningen van Babel niet en hebbe willen geven. Vergel. Deut. 28. versen 65, 66, 67.

14

¹⁷ Daerom, ⁿ siet de dagen komen, spreeckt de HEERE; datter ¹⁸ niet meer sal geseyt worden, [Soo waerachtigh als] de HEERE leeft, die de kinderen Israëls uyt Egyptenlant heeft opgevoert:

17 Vergel. Hos. 2. vers 13. met de aent.

n Ierem. 23.7.8.

18 D. niet soo seer ende hooge als wel te voren. (Vergel. de maniere van spreken met bov. 3. op vers 16. Prov. 8. op vers 10. en Hos. 6. op vers 6.) eensdeels, om dat de elende die sy van de Babyloniers souden lijden; veel grooter ende grouwelicker soude zijn, (’t welcke hen Godt in dese beyde versen inscherpt) als die sy van de Egyptenaers hadden geleden, ende dien volgens dese nieuwe verlossinge te heerlicker: anderdeels, om dat in desen mede gesien wort op de toekomstige verlossinge uyt het geestelicke Babel, die de Heylant Christus niet alleen het uytverkoren overblijfsel der Ioden, maer oock den Heydenen soude aenbrengen, waer van in de laetste versen deses cap. klaerlick gesproken wort: voor welcke over groote weldaet sy alle haren Salighmaker souden dienen ende eeren, ’t welcke door het volgende formulier des eedts oock wort te kennen gegeven. Vergel. ond. 23.7, 8. Iesa. 43.18, 19, etc.

15

Maer, [soo waerachtigh als] de HEERE leeft, die de kinderen Israëls heeft opgevoert uyt den lande van het ¹⁹ Noorden, ende uyt alle de landen daer henen hyse gedreven hadde: want ick salse weder brengen in haer lant, dat ick haren vaderen gegeven hebbe.

19 Babel, ende de geestelicke gevangenisse ende elende, daer door afgebeelt.

16

Siet ick sal ²⁰ senden tot vele visschers, spreeckt de HEERE, die sullense visschen: ende daer na sal ick senden tot vele jagers, die sullense jagen van op allen berge, ende van op allen heuvel, ja uyt de ²¹ kloven der steenrotzen.

20 D. ick sal hen door mijne Godtlicke ende rechtveerdige regeeringe vyanden verwecken, die met hen sullen handelen gelijck de visschers met den visch, ende de jagers met het wildt plegen te doen, D. jagen, plagen, vangen ende wech voeren: sommige verstaen door de visschers de Egyptenaers, die (als in een waterrijck lant) veel met visscherije om gingen, Iesa. 19.8. Siet 2.Reg. 23.29, 33. etc. door de jagers, de Babyloniers. Vergel. Genes. 10.8, 9. andere verstaen door beyden de Babyloniers. Vergel. Habak. 1.14, 15. And. ick sal vele, ofte, groote, visschers uyt senden, etc. Sommige verstaen dit van de uytsendinge der Apostelen tot de bekeeringe der Ioden. Vergel. Ezech. 47. versen 9, 10. met de aent.

21 Datse nergens vry sullen zijn, selfs in alsulcke verborgene plaetsen, daer men sich andersins gemeenlick plach te bergen.

17

Want mijne ^{o 22} oogen zijn op alle hare wegen; sy en zijn voor mijn aengesichte niet verborgen, nochte hare ongerechtigheyt verholen van voor mijne oogen.

o Iob 34.21. Prov. 5.21. Ierem. 32.19.

22 D. ick lette op al haer voornemen ende doen: menschelick van Godt gesproken. Hoe sulcke maniere van spreken oock ten goede gebruyckt wort, siet 1.Reg. 8. op vers 29.

18

Dies sal ick ²³ eerst hare ongerechtigheyt, ende hare sonde ²⁴ dobbel vergelden, om dat sy ²⁵ mijn lant ^p ontheylight hebben: sy hebben mijne erffenisse met de ^{q 26} doode lichamen harer verfoeyselen ende harer grouwelen vervult.

23 Al eer ick hen de genade bewijse, waer van boven vers 15. gesproken is.

24 D. ten vollen, als Iesa. 40.2. onder 17.18.

25 Canaan. Siet Psalm 68. op vers 10.

p Ierem. 3.2.

q Ezech. 43.7.

26 Hebr. doot lichaem, als bov. vers 4. T.w. der menschen, die sy den afgoden geslacht ende geoffert hebben. siet ond. 19.5. Ezech. 16.20, 21. ofte (gelijck sommige verstaen) met alle hare afgoden, ende afgodische offerhanden, die voor Godt stoncken gelijck een aes, om datse onwettelick ende afgodisch waren. siet Levit. 26.30. Men kan hier mede oock vergel. Ezech. 43.7.

19

O ²⁷ HEERE, ghy zijt mijne sterckte, ende mijne sterckheyt, ende mijne toevlucht, ten dage der benauwtheyt: tot u sullen de Heydenen komen van de eynden der aerde, ende seggen; Immers hebben onse vaders leugen ²⁸ erflick beseten, [ende] ²⁹ ydelheyt, daer in doch niet en was dat nut dede.

27 De Propheet over des volcks grouwelen verstoort, ende over Godts sware oordeelen benauwt zijnde, richt sich op door sijn geloove, ende de sekerheyt van Godts beloften, als of hy seyde: In allen desen houde ick u nochtans voor mijnen eenigen Godt, ende verfoeije alle afgoderije: ende of ghy dan dit volck sult moeten afsnijden ende van u aengesichte wech doen, soo weet ick dat ghy de plaetse weder heerlick sult vervullen door de genadige beroepinge ende bekeeringe der Heydenen, die u, met het uytverkoren overblijfsel der Ioden, beter sullen kennen ende dienen, als dit boose volck.

28 Of, ten erve na gelaten. Eenen seer langen tijt, van hant tot hant, in onkunde des waren Godts, ende afgoderije geleeft, ende daer in haren troost ende vermaeck genomen, ende sulcks haren kinderen na gelaten.

29 Siet bov. 14. op vers 22.

20

³⁰ Sal een mensche sich goden maken? ³¹ sy en zijn doch geene goden.

30 Dit kan men in het gemeyn nemen, als eene verfoeyinge van alle afgoderije, soo wel der Ioden als der Heydenen.

31 T.w. de gemaeckte goden, D. afgoden. Als bov. 2.11. ofte, (als sommige:) daer sy selve (T.w. de menschen) geen goden en zijn, als of de Propheet seyde: ’t Is het aldersotste dingh datter soude konnen zijn, dat een mensch, die doch selfs geen Godt en is, sich onderwint eenen Godt te maken.

21

Daerom, siet ick sal ³² hen bekent maken, op dit mael; ick sal hen bekent maken mijne ³³ hant, ende mijne macht: ende sy sullen weten, dat mijn ^r naem is ³⁴ HEERE.

32 Desen afgodischen volcke.

33 D. door mijne oordeelen toonen, dat ick de eenige Almachtige Godt ben.

r Ierem. 33.2.

34 Siet Gen. 2. op vers 4.