Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xv. Capittel.

Godt slaet den Propheet sijne gedane voorbede plat af, ende belast hem ter contrarie sware plagen den volcke te verkondigen (bysonderlick vier soorten) met vermeldinge der sonden, waer mede sy sulcks verdient hadden, vers 1, etc. De Propheet klaeght, dat een yeder hem vloeckt om dese Prophetien, ende wort van Godt getroost, 10. ende het volck weder gedreyght, 13. De Propheet klaeght over sijne vervolgers, ende bidt om behoudenisse in sijn lijden, sich beroepende voor Godt op sijne onschult, 15. wort daer op van Godt onderwesen ende gesterckt, 19.

1

¹ MAer de HEERE seyde tot my; ^a Al ² stont ^b Mose, ende ^c Samuel, voor mijn aengesichte, soo en soude [doch] mijne ³ ziele tot desen volcke niet wesen: ⁴ drijftse wech van mijn aengesichte, ende laetse uyt gaen.

1 Godt antwoort wijders op de voorgaende voorbede van Ieremia.

a Ezech. 14.14.

2 D. al waren sy nu in het leven, ende baden voor dit volck, soo en soud’ickse doch niet verhooren, gelijck ick wel eertijts gedaen hebbe. siet Exod. 32. vers 14. 1.Sam. 7.9. ende vergel. Ezech. 14. versen 14, 18, 20.

b Exod. 32.14.

c 1.Sam. 7.9.

3 D. lust, genegentheyt. Vergelijckt Psalm 27. op vers 12.

4 D. propheteert haer in mijnen name, dat ickse uyt mijn huys, stadt ende lant sal verdrijven. Vergelijckt bov. 1. op vers 10.

2

Ende het sal geschieden, wanneer sy tot u sullen seggen, Waer henen sullen wy uyt gaen? dat ghy tot hen sult seggen, Soo seyt de HEERE; ^d Wie ⁵ ter doot, ter doot; ende wie ten sweerde, ten sweerde; ende wie ten honger, ten honger; ende wie ter gevangenisse, ter gevangenisse.

d Zach. 11.9.

5 D. sterfte, pest, etc. Verstaet, gestelt ofte verordineert ofte over gegeven (als vers 4.) is, die sal uyt gaen tot, etc. als uyt het voorgaende kan worden afgenomen: ende soo in het volgende. alsoo ond. 43.11.

3

Want ick sal ⁶ besoeckinge over hen

6 And. ick sal over hen stellen: Als Officieren ofte Opsienders.

[fol. 40v]

doen [met] vier ^{e 7} geslachten, spreeckt de HEERE; met den sweerde, om te dooden; ende met de honden om te ⁸ sleypen: ende met ^f het gevogelte des hemels, ende met het gedierte der aerde, om op te eten ende te verderven.

e Levit. 26.16.

7 D. soorten van plagen, die in’t volgende worden op getelt. Vergel. Ezech. 14. vers 21.

8 Tot verscheuringe.

f Ierem. 7.33.

4

Ende ick salse ⁹ over geven tot eene ^{g 10} beroeringe, allen Koninckrijcken der aerde: van wegen ¹¹ Manasse, sone van Iehizkia, Koningh van Iuda; om het gene hy te Ierusalem gedaen heeft.

9 Ofte, stellen.

g Deut. 28.25.

10 Ofte, omjaginge, omdrijvinge in alle Koninckrijcken, etc. Siet Deuter. 28. op vers 25.

11 2.Reg. cap. 21. versen 11, 12, 13, etc.

5

Want wie soude ¹² uwer ^h verschoonen, O Ierusalem? ofte wie soude ¹³ medelijden met u hebben? ofte wie soude ¹⁴ af treden om u na ¹⁵ vrede te vragen?

12 Ofte, sich over u ontfermen?

h Iesa. 51.19.

13 Of, u beklagen?

14 Gelijck men van den wegh af gaet, om eenen vrient ofte bekenden aen te spreken, ende te vragen hoe het met hem al is. siet Iudic. 18.15.

15 D. na uwen welstant, hoe het u al gaet. siet Gen. 43. op vers 27. Sy en zijn niet weerdigh (wil de Heere seggen) dat men sich met hen soo veel soude moeijen, dat men eens soude vragen, oft hen wel ofte qualick gaet.

6

Ghy hebt my ⁱ verlaten, spreeckt de HEERE, ghy zijt achterwaerts gegaen: daerom sal ick mijne hant tegen u uytstrecken, ende u verderven; ick ben des ¹⁶ berouwens moede geworden.

i Ierem. 5.7.

16 D. dat ick de welverdiende straffen langer soude op houden, uytstellen, minderen of afwenden, gelijck ick dickwils gedaen hebbe, maer nu des moede ben: menschelick van Godt gesproken. Vergel. Genes. 6. op vers 6.

7

Ende ick salse ^k wannen met eenen wan, in de ¹⁷ poorten des lants: Ick ¹⁸ hebbe mijn volck van ¹⁹ kinderen berooft [ende] verdaen; sy en zijn van hare ²⁰ wegen niet weder gekeert.

k Ierem. 4.11.

17 D. in de lantpalen, uyterste frontiersteden, sterckten, daer op ghy u nu verlaet: gelijck men ’t koren in ofte voor de deuren wel pleeght te wannen ende te schudden, om het kaf ende stof by den wint te verstroijen ende uyt te wannen: alsoo etc. And. in de steden des lants, D. over al.

18 D. ick sal, etc. ende soo in het volgende vers.

19 Ofte, van alles wat sy hebben, ofte, hen lief is: om dat in’t volgende van de weduwen gesproken wort, ende het Hebr. woort niet alleen gebruyckt wort van beroovinge van kinderen, maer oock van andere dingen. siet 2.Reg. 2.19. Ezech. 36.12, 13, 14, 15. met de aenteeck.

20 D. hebben haer van haren boosen handel ende wandel niet bekeert. siet Genes. 6. op vers 12.

8

²¹ Hare weduwen zijn my ²² meerder geworden dan zant der zeen; Ick hebbe hen over de ²³ moeder doen komen eenen ²⁴ jongelingh, een verwoester op den ²⁵ middagh: ick hebbe [hem] haestelick haer doen overvallen; ²⁶ de stadt met verschrickingen.

21 Des volcks.

22 Of, stercker in getal: door dien hare mannen by menighten souden om gebracht worden.

23 Nam. Ierusalem. And. over de moeder der jongelingen eenen verwoester op den middagh, D. over de vergaderinge der jongemanschap.

24 Den Koningh van Babel, wacker ende frisch zijnde in dit werck, als een jongelingh.

25 Vergel. bov. 6.4.

26 Hebr. de stadt, ende verschrickingen, ofte, verbaestheden. De sin kan zijn: Ick sal dien jongelingh haer, T.w. de stadt Ierusalem (te voren moeder genoemt) met grooten schrick doen over vallen. Ofte, T.w. de stadt, ende daer sal enckel schrick zijn, ofte, soo datter grooten schrick sal zijn. Ofte aldus; Ick sal haestelick op haer doen vallen de stadt, ende verschrickingen.

9

²⁷ Sy, die seven baerde, is swack geworden, sy heeft hare ²⁸ ziele uyt geblasen, hare ^{l 29} sonne is onder gegaen als het noch ³⁰ dagh was, sy is beschaemt ende schaemroot geworden: ende haerlieder ³¹ overblijfsel sal ick ten sweerde over geven, voor het aengesichte harer vyanden, spreeckt de HEERE.

27 Nam. Ierusalem, die soo veel volcks uyt gaf, als een vrouwe die seven, D. vele (siet Gen. 4. op vers 15.) kinderen voort brenght.

28 Is gestorven van hertzeer ende jammer, ende troosteloos. Vergel. Iob 11.20.

l Amos 8.9.

29 D. haer vreughde, ofte bloeijende staet, is verandert in de uyterste droeffenisse ende elende, ter tijt als sy noch in haren fleur was, ofte meende te zijn. Vergel. 2.Sam. 23.4. Amos 8.9. Mich. 3.6.

30 Of, haerlieder dagh.

31 Die in’t eerste niet en zijn omgebracht.

10

³² Wee my, mijne moeder, dat ghy my ^m gebaert hebt! eenen man des ³³ twists, ende eenen man des krackeels, den gantschen lande: Ick en hebbe [hen] niet op ³⁴ woecker gegeven, oock en hebben sy my niet op woecker gegeven, [noch] vloeckt my een yeder van hen.

32 De Propheet, merckende dat hy Godts oordeel niet konde afbidden, wort hertelick bedroeft, ende klaeght over sijnen moeijelicken verdrietigen staet onder sijne boose lantslieden, waer tegen de Heere hem vertroost in het volgende vers.

m Iob 3.1, etc. Ier. 20.14, etc.

33 Met welcken een yeder twist ende krackeelt. Vergel. 2.Sam. 8. op vers 10.

34 Waer uyt gemeenlick twisten ende krackeelen, schelden ende lasteren pleeght te ontstaen. De Propheet wil seggen, Dat hy hen geene oorsake heeft gegeven van twist, haet ende vloeck, als niets met hen te doen hebbende, buyten des Heeren woort ende sijn beroep, daerom hy alleenlick moest lijden.

11

De HEERE seyde: ³⁵ Soo niet u ³⁶ overblijfsel ten goede sal zijn! soo ick niet in tijt des ³⁷ quaets, ende in tijt der benauwtheyt, by den vyant voor u ³⁸ tusschen kome!

35 Een afgebroken reden in’t eedtsweeren gebruycklick. siet Genes. 14. op vers 23. ende Deut. 1. op vers 35. Godt sweert Ieremie, dat hy sijn lijden ten besten sal veranderen, sulcks dat hy’t ter tijt van des vyants overval veel beter sal hebben, als dit boose volck. Sommige nemen het vraeghswijse, in eenen sin.

36 Of, het overige van u. De sin schijnt te zijn, Soo ick niet sal maken dat het u wel gae in den overigen tijt uwes levens, daer in ghy sult over blijven, wanneer dit boose volck sal geplaeght worden ende om komen: ofte, dat ick den volcke een overblijfsel behoude in het midden der straffen.

37 D. der plagen ende elenden.

38 Of, voorspreke, tusschen spreke, als Ies. 59. vers 16. Ofte, den vyant u [ten goede] doe bejegenen! D. make dat de vyant u vriendelick tracteere. Siet de vervullinge hier van ond. 40.1, 2, 3, 4, etc.

12

Sal oock [eenigh] ⁿ yser het yser van het Noorden ofte ³⁹ koper ⁴⁰ verbreken?[kolom]

n Ier. 6.28.

39 Of, stael.

40 Geensins, wil Godt seggen: (Dewijle ’t Noorts yser veel harder, ende als stael is, gelijck de lantbeschrijvers oock betuygen:) zijn dan dese lieden die u dus quellen, hardt, soo ben ick noch harder, machtigh genoegh om hare aenslagen tegen u te breken. Doch sommige verstaen, dat Godt in dit versken wederom begint te spreken van de aenkomste der Babyloniers van het Noorden, welcker macht de Ioden met haer tegenweer soo weynigh souden konnen wederstaen, als een gemeen yseren sweert een Noorts staelen sweert soude konnen verbreken: beyds in eenen goeden sin.

13

Ick sal u ⁴¹ vermogen ende uwe schatten tot eenen ^o roof geven, ⁴² sonder prijs: ende dat om alle uwe sonden, ⁴³ ende in alle uwe lantpalen.

41 D. rijckdom.

o Ierem. 17.3.

42 Hebr. niet om prijs, of, niet in koop: D. om niet: sy sullen alles na haren lust wech nemen, sonder u yets daer voor te geven.

43 Verstaet sal ick sulcks doen, ofte, om uwe sonden, die ghy in alle uwe lantpalen bedreven hebt, als ond. 17.3.

14

Ende ick sal ⁴⁴ [u] over voeren met uwe vyanden, in een lant, [dat] ghy niet en kent: want een ^{p 45} vyer is aengesteecken in mijnen toorn, het sal over u branden.

44 Of, [de schatten] (waer van in het voorgaende vers) overvoeren tot, etc. And. ick sal uwe vyanden doen over komen door een lant, dat ghy niet en kent, D. ghy sult van haren pas ende aenkomste niet weten, sy sullen u over komen door wegen ende op eene wijse, die u onbekent zijn. Sommige verstaen het aldus: Ick sal uwe vyanden over [u] doen henen gaen, D. u tyrannighlick doen tracteeren. Vergel. Iob 13. vers 13. ende Psalm 129.3.

p Deut. 32.22.

45 Van oorloge, elende, plagen, verwoestinge. Vergel. onder cap. 17. vers 4. ende cap. 43. vers 12. ende Deut. 32.22. Iob cap. 22. vers 20. met de aenteeck.

15

O HEERE, ghy weet ⁴⁶ [het;] ⁴⁷ gedenckt mijner, ende ⁴⁸ besoeckt my, ende ^q wreeckt my van mijne vervolgers; en neemt my niet wech ⁴⁹ in uwe lanckmoedigheyt [over haer:] weet dat ick om uwent wille versmaetheyt drage.

46 Mijne onschult, waer van bov. vers 10. Dit zijn de woorden des Propheets weder tot Godt.

47 Ten goede, als Nehem. c. 5. vers 19. ende cap. 13. vers 31. siet Gen. cap. 8. op vers 1.

48 Genadighlick. Siet Genes. 21. op vers 1.

q Ierem. 11.20.

49 D. terwijlen ghy dus lanckmoedighlick met mijne vervolgers handelt, dat ghyse niet en verhindert, maer uwe straffe uytstelt, soo verhoedt nochtans dat sy my ondertusschen niet om het leven brengen, gelijck sy voor hebben te doen. Ofte na uwe lanckmoedigheyt, als die sal ten eynde zijn, ende ghy dit volck sult straffen, dan behoudt my. Anders, in, ofte, by verlenginge uwes toorns, Dat is, terwijle ghy dit boose volck eenen langen tijt sult straffen, soo maeckt doch onderscheyt tusschen hen ende my, dat ick niet met hen om kome. Vergel. Psalm 26. vers 9.

16

[Als] uwe woorden ⁵⁰ gevonden zijn, soo heb ickse op gegeten, ende u woort is my geweest tot vreughde ende tot blijdtschap mijns herten: want ⁵¹ ick ben na uwen name genoemt, O HEERE, Godt der ⁵² heyrscharen.

50 Dat is, soo haest alsse voor handen waren, my geopenbaert wierden, ofte my door uwe openbaringe zijn voor gekomen, heb ickse met grooten yver aengenomen, ende seer vlijtighlick behertight. Vergel. Ezech. 2.8. ende cap. 3. versen 1, 2, 3. met de aenteeck. ende Apoc. 10.9.

51 Hebr. uwen naem is over my genoemt, ofte, uyt geroepen, dewijl ick uwe knecht ende Propheet ben. Siet boven cap. 7. vers 10.

52 Siet 1.Reg. cap. 18. op vers 15.

17

Ick en hebbe in den raet der ^{r 53} bespotters niet ⁵⁴ geseten, noch van vreughde op gesprongen: van wegen uwer ⁵⁵ hant heb ick ⁵⁶ alleen geseten; want ghy hebt my [met] ⁵⁷ gramschap vervult.

r Psalm 1. vers 1.

53 Gelijck de Priesters ende valsche Propheten te dier tijt waren.

54 Vergelijckt Psalm 1. vers 1.

55 T.w. uwe straffende hant, die ghy over dit volck wilt uytstrecken: ofte, om uwes bevels wille, om dat ick my teenemael van uwer hant, ende door uwen Geest der Prophetie, wilde laten regeeren, ende u gehoorsamen. Siet Ezech. cap. 1. op vers 3.

56 My afscheydende van de boose, verdrietigh zijnde, ende weenende over hare boosheyt ende de nakende plagen. Vergel. bov. 9.2. ende 13.17. Item, Exod. 33.7.

57 Eenen heyligen toorn, die ick uyt uwe Prophetien geschept hebbe over deses volcks hartneckigheyt tegen u, ende wreveligheyt tegen my. Vergelijckt boven cap. 6. vers 11.

18

Waerom is mijne ^s pijne ⁵⁸ steets durende, ende mijne plage smertelick? sy weygert geheelt te worden: soudt ghy my ⁵⁹ gantschlick zijn als een leugenachtige? [als] wateren [die] niet ^{t 60} bestandigh en zijn?

s Ierem. 30.15.

58 Ofte, sterck, doordringende. Siet van het Hebr. woort Psalm 13.op vers 2.

59 Ofte, eenighsins. Hebr. zijnde zijn, Dat is, u alle wege tegen my betoonen, als of ghy met leugen om ginght? dewijle ghy my soo stercke beloften hebt gedaen, (bov. 1.17, 18, 19.) ende ick nochtans dagelicks van dit volck geplaeght, ende in perijckel ben.

t Iob 6.15. etc.

60 Die uytdroogen, verloopen, ofte wech zijpen, soo dat hy bedrogen wort, die daer van meynt te scheppen. Vergel. Iob 6.15. Aldus wort de Propheet met onverduldigheyt, verdrietsaemheyt, wantrouwe, ende murmureeringe, van wegen des volcks boosheyt, bestreden: waer op Godt hem in het volgende onderwijst ende sterckt.

19

Daerom seyt de HEERE alsoo; Soo ghy sult ⁶¹ weder keeren, soo sal ick u doen ⁶² weder keeren, ghy sult voor mijn aengesichte ⁶³ staen; ende soo ghy ⁶⁴ het kostelicke van het snoode uyt treckt, sult ghy als mijn ⁶⁵ mont zijn: ⁶⁶ laet hen tot u weder keeren, maer ghy sult tot hen niet ⁶⁷ weder keeren.

61 Van dese onverduldigheyt ende murmureeringen, (waer van in het voorgaende) sulcks datse u van u devoir ende ampt niet af en rucken.

62 D. u als van nieuws herstellen ende bevestigen in uwen Prophetischen dienst. And. soo ghy u wenden sult daer henen ick u wende, Dat is, mijne bevelen getrouwelick verrichten, soo sult ghy, etc.

63 D. my dienen, mijn knecht ende Propheet zijn ende blijven. Siet 1.Reg. 17.1. ende 18.15. ende Deuter. cap. 10. op vers 8.

64 Ofte, den kostelicken van den snooden, D. de Godtsalige (die voor my seer dierbaer zijn) onderscheyt van de godtloose, hen beyden onderscheydentlick ende vrymoedighlick aenseggende wat ick u belaste. Sommige verstaen hier het onderscheyden van ware ende valsche leere, prophetie, vertroostinge, etc. Het schijnt eene gelijckenisse te zijn, genomen van het werck der goutsmeden. Vergel. bov. 6.29. ende siet oock Psalm 12. op vers 9.

65 Vergelijckt bov. cap. 1. vers 9. D. mijn rechte Propheet ende Taelman.

66 Ofte, sy sullen tot u weder keeren, raet ende troost by u soeckende. siet onder cap. 37. vers 3.

67 Dat ghy door kleynhertigheyt ofte menschelicke vreese soudt beswijcken, hen in hare boosheyt toe geven, voegen ofte by vallen, Item, raet ende troost van hen soecken.

20

Want ick ⁶⁸ hebbe u tegen dit volck gestelt tot eenen koperen vasten ^v muer; sy sullen wel tegen u strijden, maer u niet over mogen: want ick ben met u, om u te behouden ende om u uyt te rucken, spreeckt de HEERE.

68 Ofte, ende ick sal u stellen, ofte, ick stelle u, Te weten, als van nieuws. Vergel. Cap. 1. vers 18.

v Ierem. 1.18.

21

Ia ick sal u rucken uyt de hant der boosen: ende ick sal u verlossen uyt de hantpalme der tyrannen.

[fol. 41r]