Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het viij. Capittel.

Voorder Prophetie van de toekomstige welverdiende schande, ende benauwtheyt der Ioden, soo dooden als levenden, vers 1, etc. verwijt van hare gedurige domme onboetveerdigheyt (met beschaminge door het exempel van onvernuftige beesten) sotten ende valschen roem van wijsheyt, verkeeringe der wet, valsheyt, spottelicke vleyingen, ende onbeschaemtheyt der valsche Propheten ende Priesteren, gemeyne overtredinge, ende afgoderije: welcks alles Godt swaerlick sal straffen door de Babyloniers, 4. waer over de Propheet bitterlick treurt ende weeklaeght, 18.

1

TEr selver tijt, spreeckt de HEERE, sullen ¹ sy de beenderen der Koningen van Iuda, ende de beenderen harer Vorsten, ende de beenderen der Priesteren, ende de beenderen der Propheten, ende de beenderen der inwoonderen van Ierusalem, uyt hare graven uythalen.

1 De Babyloniers.

2

Ende sy sullense uytspreyden voor de sonne, ende voor de mane, ende voor het gantsche heyr des hemels; ² die sy lief gehadt, ende die sy ^a gedient, ende die sy na gewandelt, ende die sy ³ gesocht hebben, ende voor dewelcke sy sich neder gebogen hebben: ⁴ sy en sullen niet versamelt nochte begraven worden; tot mist op den ⁵ aerdbodem sullense zijn.

2 Sonne, Mane, etc.

a Ierem. 7.18. ende 19.13.

3 Ofte, raet gevraeght.

4 De voorseyde beenderen.

5 Hebr. op het aengesichte der aerde, D. op het open lant.

3

Ende de doot sal voor het leven ⁶ verkoren worden, by ’t gantsche overblijfsel der overgeblevenen uyt desen boosen geslachte: in alle de plaetsen der overgeblevenen, daer ickse henen gedreven sal hebben, spreeckt de HEERE der ⁷ heyrscharen.

6 D. sy sullen liever wenschen doot te zijn, als te leven. Vergel. Apoc. 9.6.

7 Siet 1.Reg. 18. op vers 15.

4

Seght wijders tot hen; Soo seyt de HEERE: ⁸ Sal men vallen, ende niet weder opstaen? sal men afkeeren ende niet wederkeeren?

8 Hebr. sullen sy, T.w. de menschen, alsoo in’t volgende, sal hy, etc. D. daer en is doch niemant soo onsinnigh, dat hy niet geerne soude willen weder opstaen, als hy gevallen is, ende dat hy niet tot den rechten wegh soude willen keeren, als hy afgedwaelt is.

5

Waerom keert [dan] dit volck te Ierusalem af [met] eene ⁹ altoos-durende af keeringe? sy houden vast aen bedrogh, sy weygeren weder te keeren.

9 Of, stercke, doordringende, immer voort gaende, on-eyndelicke, eeuwige, D. eene uytermaten hartneckige afkeeringe. Van ’t Hebr. woort siet Psal. 4. op vers 1. ende 13. op vers 2.

6

Ick hebbe geluystert ende toe gehoort, sy spreken dat niet recht en is, daer en is niemant, die berouw hebbe over sijne boosheyt, seggende, Wat heb ick gedaen? een yeder keert sich om in sijnen loop, gelijck een ¹⁰ onbesuyst peert in den strijt.

10 Dat jaeght, briescht, doorbreeckt, ende over al doorloopt, gelijck een watervloet, waer van het Hebr. woort eygentlick gebruyckt wort: alsoo vergelijckt oock de Heylige Schrift het briesschen des peerts by eenen donder. Iob 39.22.

7

Selfs een oyevaer ¹¹ aen den Hemel, weet sijne gesette tijden, ende een tortelduyve, ende kraen, ende swaluwe, nemen den tijt harer aenkomste waer: maer mijn volck en ^b weet het ¹² recht des HEEREN niet.

11 Hebr. in den Hemel, D. in de lucht. of, een oyevaer weet door den Hemel, D. door de gelegentheyt ende veranderinge van lucht. Dese beesten weten door een natuerlick ingeven, dat sy van Godt hebben, wat tot haren besten dient. Vergel. Ies. 1.3.

b Ierem. 5.4, 5.

12 En let niet op het gene haer van God in sijn woort is voor geschreven. And. oordeel, gerichte, ’t welck sy uyt alle tekenen behoorden te mercken, dat Godt voor hadde over hen te laten gaen, soo sy haer niet en bekeerden.

8

Hoe segget ghy dan, Wy zijn wijs, ende de wet des HEEREN is by ons? Siet, waerlick, ¹³ te vergeefs werckt de valsche penne der ¹⁴ Schriftgeleerden.

13 Hebr. tot leugen, D. te vergeefs. siet 1.Sam. 25.21. of, tot valsheyt, valschelick.

14 Die de wet recht behoorden te verstaen ende uyt te leggen, gaen om met enckele valsheyt. siet Ezr. 7. op vers 6. Dese woorden worden verscheydentlick overgeset, doch, het komt al op een uyt, T.w. datse te vergeefs veel schreven van des Heeren wet, dewijlse alles tot valsheyt ende leugen misbruyckten, ende in’t minste daer na niet en deden, noch andere leerden doen. Vergelijckt Matth. 23.13. Luce 11.52. Rom. 2.17. etc.

9

De ¹⁵ wijse zijn beschaemt, verschrickt, ende gevangen: Siet, sy hebben des HEEREN woort verworpen, ¹⁶ wat wijsheyt souden sy dan hebben?

15 De Schriftgeleerde, die haer van wijsheyt valschelick beroemen, als in het voorgaende vers geseyt is. And. hebben [dese] wijse [yemant] beschaemt? zijn [de lieden] verschrickt ende gevangen geworden? T.w. door hare bestraffingen, soo datse van de boosheyt haer souden bekeert hebben?

16 Hebr. vvelcks [dinghs] vvijsheyt.

10

Daerom sal ick hare ^c wijven aen andere geven, hare ackeren aen [andere] besitters: want ^d van ¹⁷ den kleynsten aen tot den grootsten toe ^e pleeght een yeder van hen gierigheyt: van den Propheet aen tot den Priester toe bedrijft een yeder van hen valsheyt.

c Ierem. 6.12.

d Ierem. 6.13, 14, 15.

17 Siet deselve woorden, die hier ende in het volgende tot aen het 13 vers staen, bov. 6. versen 13, 14, 15. uytgenomen eenige veranderinge. Siet de aenteeckeninge aldaer.

e Iesa. 56.11.

11

Ende sy genesen de breucke der dochter mijns volcks op het lichtste, seggende, Vrede, vrede: doch daer en is geen vrede.

12

Zijn sy beschaemt, ¹⁸ om dat sy grouwel bedreven hebben? ja sy schamen sich in het minste niet, ende en weten niet schaemroot te worden: daerom sullen sy vallen onder de vallende, ter tijt harer besoeckin-

18 Ofte, vvanneerse, etc.

[fol. 37v]

ge sullen sy struyckelen, seyt de HEERE.

13

Ick salse voorseker ¹⁹ wech rapen, spreeckt de HEERE: ²⁰ daer en zijn geene druyven aen den ^f wijnstock, noch geen vijgen aen den ^g vijgeboom, ja ’t blat is afgevallen; ²¹ ende ²² [de geboden, die] ick hen gegeven hebbe, die overtreden sy.

19 Van het Hebr. woort siet Ps. 26. op vers 9. Hebr. versamelende sal ickse versamelen. And. verteeren.

20 Dit kan men alsoo verstaen, datse gantsch geen goede wercken voortbrachten, ja selfs geenen schijn van dien en hadden. Vergel. Ies. 5. ende Matth. 21.19. ofte, men kan ’t met andere nemen voor de toekomstige generale verwoestinge des lants, ofte, dat het tot een voorteecken van dien, tegenwoordighlick bereets alsoo met de lantvruchten gestelt was, ende watter noch mochte overigh zijn, dat de vyant voorts alles soude wech nemen.

f Iesa. 5.1, etc.

g Matth. 21.19. Luce 13.6. etc.

21 Ofte, want.

22 And. ende [de dingen,] die ick hen gegeven hebbe, (T.w. lantvruchten ende andere gaven) sullen van hen wijcken, of, passeeren, of, ick hadse hen wel gegeven, [maer] sy sullen van hen wijcken.

14

²³ Waerom blijven wy sitten? ^h versamelt u, ende laet ons in gaen in de ²⁴ vaste steden, ende aldaer ²⁵ stille swijgen: ²⁶ Immers heeft ons de HEERE onse Godt ²⁷ doen stille swijgen, ende ons met ^{i 28} gallewater gedrenckt, om dat wy tegen den HEERE gesondight hebben.

23 Woorden van het benauwde ende vluchtende volck.

h Ierem. 4.5.

24 Hebr. steden der vestinge.

25 Wachtende op hulpe ofte verlossinge, als sommige dit nemen, siende op het volgende vers, of, op dat wy daer stille mogen zijn.

26 Woorden des Propheets, daer mede hy de woorden des volcks beantwoort, bespottende (als sommige verstaen) de ydele hope der Ioden.

27 Soo dat wy niet en hebben te seggen tegen alle dese plagen, als of ons ongelijck geschiede.

i Ierem. 9.15. ende 23.15.

28 D. eene bittere ende dootlicke elende toegeschickt. siet Psalm 69. op vers 22. alsoo ond. 9.15. ende 23.15.

15

^{k 29} Men wacht na vrede, maer daer en is niet goets: na tijt van ³⁰ genesinge, maer siet, daer is verschrickinge.

k Ier. 14.19.

29 Ofte, wy wachten, sy wachten. Item: wacht [vry] daer doch, etc. al in eenen sin.

30 Siet Psal. 30. op vers 3. Dese ende diergelijcke manieren van spreken worden gestelt tegen andere, die van breucke, slagen, wonden, etc. vermelden.

16

^l Van ³¹ Dan af wort het gesnuyf ³² sijner peerden gehoort: het gantsche lant beeft, van het geluyt der briesschingen sijner ³³ stercken: ende sy komen daer henen, dat sy het lant op eten ende de ³⁴ volheyt van dien, de stadt, ende die daer in woonen.

l Ierem. 4.15.

31 Siet bov. 4. op vers 15.

32 Des Koninghs van Babel.

33 Dit kan men verstaen van het gejuych der stercke helden sijns heyrlegers, ofte het gebriesch sijner stercke peerden. Siet Psalm 22. op vers 13. ende ond. 47.3.

34 D. al watter in is. Vergel. Psalm 24.1, etc.

17

³⁵ Want siet, ick sende ³⁶ slangen, basilisken onder u-lieden, tegen dewelcke geene ^{m 37} besweeringe en is: die sullen u bijten, spreeckt de HEERE.

35 Woorden des Heeren.

36 De alderschadelickste vyanden, de Chaldeen, welcker macht ende wreetheyt ghy niet sult konnen afwenden, ofte ontgaen.

m Psalm 58.5, 6.

37 Siet Psalm 58. op vers 6.

18

Mijne verquickinge is ³⁸ in droeffenisse: mijn herte is flaeuw in my.

38 Ofte, met, D. als ick mijne nature verquicken, ofte verstercken soude met kost, dranck ofte slaep, soo overvalt my de droeffenisse: And. als ick my wil verquicken, ofte, stercken tegen droefnisse, soo wort mijn hert, etc. in eenen sin. De Propheet houdt sich, als of hy de toekomstige elende sijns volcks voor oogen sagh.

19

Siet, de stemme des geschreys der dochter mijns volcks is ³⁹ uyt seer verren lande: Is dan de HEERE niet te Sion? ⁴⁰ is haer Koningh niet by haer? ⁴¹ Waerom hebben sy my ⁴² vertoornt met hare gesnedene beelden, met ⁴³ ydelheden der vreemden?

39 Babel, daerse henen souden gevoert worden. And. [sal gehoort worden] van wegen [de gene die] uyt verren lande [komen,] T.w. de Chaldeen. Hebr. als of men seyde: Lant der verreheden.

40 Is dan de belofte uyt, (mochte yemant seggen) die hy van Zion ende sijn volck soo dickwils heeft gedaen?

41 Antwoorde Godts op de voorgaende vrage.

42 Ofte, geterght.

43 Afgoderijen der vreemde heydensche volckeren, ofte, met vreemde goden. siet 2.Reg. 17. op vers 15. Hebr. des vreemden, onbekenden, uytlantschen.

20

De oogst is voorby gegaen, de somer is ten eynde: noch en zijn wy niet verlost.

21

Ick ben ⁴⁴ gebroken van wegen de ⁴⁵ breucke der dochter mijns volcks: ick gae in het ⁴⁶ swart, ontsettinge heeft my aengegrepen.

44 Van hertzeer, ende innerlicke smerte. Vergel. Psalm 51. op vers 19.

45 Siet bov. 4. op vers 6.

46 Als de rouwdragende. siet Ps. 35. op vers 14.

22

En isser geen ^{n 47} balsem in Gilead? is geen ⁴⁸ heelmeester aldaer? want, waerom en is de ⁴⁹ gesontheyt der dochter mijns volcks niet ⁵⁰ geresen?

n Gen. 37.25. Ier. 46.11. ende 51.8.

47 Siet Genes. 37.25. ende ond. 46.11. Gelijcker menighte van kostelicke specerijen ende kruyden in Gilead geweest is, alsoo datmense oock van daer in andere landen plagh te vervoeren: soo schijnt het datter oock kloecke Medicijns ofte Chirurgijns geweest zijn. Maer dese manieren van spreken duyden sommige klaeghswijse op de verachtinge der geestelicke middelen, waer door sy dese elenden souden moeten ontgaen, T.w. de ware bekeeringe, ende navolginge van den raet der getrouwe Propheten. Andere verstaen ’t als eene bespottinge der ydele remedien, door dewelcke het volck te vergeefs dit quaet pooghde t’ontgaen, beyds in eenen goeden sin, maer op het eerste past hier seer wel ’t begin des volgenden Capit.

48 Chirurgijn, of Medicijnmeester.

49 Of, heelinge.

50 Of, waerom en heeftse niet toegenomen, D. waerom en is mijn volck niet gesont geworden, ofte, geheelt, gebetert? siet deselve maniere van spreken 2.Chron. 24.13. Nehem. 4.7. ende ond. 30.13, 17. met de aenteeck.