Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vj. Capittel.

Godt stelt den volcke levendigh voor oogen de nakende aenkomste der Babyloniers, de belegeringe ende inneminge van Ierusalem, ende harer gevangelicke wechvoeringe, versen 1, 11, 12, 21, 22, etc. vermaentse tot bekeeringe, 8, 16. maer dewijle allerleije boosheyt (wrevel ende gewelt, 7. verstocktheyt, wederspannigheyt, hartneckigheyt, 10, 16, 17, 29, 30. gierigheyt, 13. achterklap, 28. valsheyt ende pluymstrijckerije, der Propheten ende Priesteren, 13, 14, 15. verachtinge van Godts woort, ende navolginge hares eygenen goetdunckens, 19, 28. huychelschen Godtsdienst, 20.) d’overhant hadden; soo voorseyt hy haer datse alle, d’een voor d’ander na, ten lande uyt sullen, 9. ende sterckt den Propheet tegen de boosheyt des volcks, ende de vruchteloosheyt sijnes diensts by haer, 27, 29.

1

¹ VLuchtet met hoopen, ghy kinderen Benjamins, uyt het midden van Ierusalem, ende blaset de basuyne te ² Thekoa, ende heffet een ³ vyerteecken op te ⁴ Beth-Cherem: want daer ⁵ kijckt een quaet uyt van het ^{a 6} Noorden, ende eene groote ⁷ breucke.

1 Siet bov. 4. op vers 6. ende verstaet door de kinderen Benjamins, de inwoonders van Ierusalem, als ’t volgende uytwijst. siet Iudic. 1. vers 21. met d’aent.

2 Siet 2.Sam. 14. op vers 2.

3 Gelijck men de inwoonders in tijt van perijckel voor des vyants aenkomste met alsulcke teeckenen plach te waerschouwen. And. roockteecken. Hebr. verheffinge. Vergel. Iudic. cap. 20. versen 38, 40.

4 Siet Nehem. 3. op vers 9. Sommige meynen, dat dese plaetse gelegen was tusschen Ierusalem ende Thekoa.

5 D. vertoont sich, breeckt aen.

a Ierem. 1.13, 14.

6 Siet boven 1. op vers 13.

7 Als bov. 4.6.

2

Ick hebbe [wel] de ⁸ dochter Zions by eene ⁹ schoone ende wellustige [vrouwe] ¹⁰ vergeleken:

8 D. Ierusalem, ende voorts de inwoonders.

9 Of, gemackelicke t’huys blijfster, die t’huys blijft in weelde, om hare voeten te sparen. Vergel. Deut. 28.56.

10 Of, ick hadde [haer] gelijck gemaeckt, etc.

3

[Maer] daer sullen ¹¹ herders tot haer komen, met hare ¹² kudden: sy sullen tenten rontomme tegen haer ¹³ op slaen, sy sullen, een yegelick sijne ¹⁴ ruymte af weyden.

11 De Vorsten der Babyloniers. Vergel. ond. 49.19.

12 Heyrkrachten. Vergel. ond. 49.20.

13 Hebr. vast maken, hechten Verstaet hier door, de belegeringe Ierusalems.

14 Hebr. hant, D. ruymte, plaetse, als elders. Siet Iob 1. op vers 14.

4

¹⁵ Heyliget den krijgh tegen haer, maeckt u op, ende laet ons op trecken in den ¹⁶ middagh: O wee ons, want de ¹⁷ dagh heeft sich gewent, want de avontschaduwen ¹⁸ neygen haer.

15 D. rustet u, bereydet u tot den krijgh, stelt de oorloge aen, roeptse uyt, dat men tegen Ierusalem op trecke, als volght. Vergel. ond. 12.3. ende 22. vers 7. ende 51.27, 28. Dit zijn de woorden der Babyloniers, die de Propheet aldus sprekende in voert, als oock wederom vers 5.

16 Als ond. 15.8. D. by hellen dage, sonder schroom, in’t openbaer.

17 D. onse goede dagen zijn uyt, tegenspoet ende jammer is nakende: soo men het neemt voor tusschen-gevoeghde woorden der Ioden. Anders konnen het oock de woorden der Babyloniers zijn, die haer beklagen, datse tijt versuymen, ende niet genoegh en haesten, hakende na den roof als hittige krijghslieden plegen te doen.

18 Ofte, breyden, strecken haer uyt, D. worden groot, het begint doncker te worden: waer door droeffenisse ende elende verstaen kan worden. Siet Genes. 15. op vers 12.

5

Maeckt u op, ende laet ons op trecken in der nacht, ende hare palleysen verderven.

6

Want soo seyt de HEERE der ¹⁹ heyrscharen; Houwet ²⁰ boomen af, ende ²¹ werpet [kolom] eenen wal op tegen Ierusalem: sy is de stadt die ²² besocht sal worden; ²³ in het midden van haer is enckel verdruckinge.

19 Siet 1.Reg. 18. op vers 15.

20 Om tot een bolwerck te gebruycken. siet Deut. 20.19.

21 Als 2.Sam. 20.15. siet aldaer.

22 Vergel. bov. 5. versen 9, 29.

23 Hebr. sy geheel, verdruckinge is in het midden van haer. D. aengaende dese gantsche stadt, daer en gaet binnen haer over al niet in swangh, dan enckel verdrucken met list ofte gewelt, sy is vol bedriegers ende geweldenaers.

7

Gelijck een bornput sijn water ²⁴ op geeft, alsoo geeft sy hare boosheyt op: gewelt ende verstooringe wort in haer gehoort, ²⁵ weedom ende plaginge is steeds voor mijn aengesichte.

24 Ofte, opwelt.

25 Die sy met overlast den naesten aen doen, makende dat de verdruckte over al kermen ende krijten.

8

Laet u ²⁶ tuchtigen, Ierusalem, op dat mijne ziele van u niet ²⁷ afgetrocken en worde: op dat ick u niet stelle [tot] eene woestheyt, [tot] een onbewoont lant.

26 Ofte, onderwijsen.

27 Ofte, los worde, scheyde, ontledet worde, gelijck het eene lidt van het ander: eene seer beweeghlicke maniere van spreken, siende op Godts gunste ende weldadigheyt, die hy deser stadt (als een man sijner vrouwe) toe gedragen ende bewesen hadde. Vergel. bov. 2.2, 3.

9

Soo seyt de HEERE der heyrscharen; ²⁸ Sy sullen Israëls overblijfsel ²⁹ vlijtighlick na lesen, gelijck eenen wijnstock: ^b Brenght uwe hant weder, gelijck een ³⁰ wijnleser, aen de korven.

28 De Babyloniers.

29 Hebr. na lesende na lesen, soo datter niets, dat weerdigh is, over en blijve, maer alles uyt ende wech gevoert worde, gelijck men de druyven in den wijnoogst na leest. Vergel. 2.Reg. 24.15, 16. ende 25. versen 11, 12. ende onder cap. 52. versen 28, 29, 30. ende siet van dese gelijckenisse Iudic. 8. op vers 2. ende 20. op vers 45.

b Iesa. 24.13.

30 Ofte, druyvenleser, die den eenen korf voor, den anderen na met druyven vervult ende wech draeght, alsoo sullen de Babyloniers tot malkanderen seggen: Ghy moet al weder henen, om nu een deel ende dan een deel Ioden te halen. Sommige houden dit voor Godts woorden, als bevel gevende aen den vyant om sulcks te doen.

10

Tot wien sal ick spreken ende betuygen, dat sy het hooren? Siet, haer ^c oore is ³¹ onbesneden, dat sy niet en konnen toeluysteren: siet, het woort des HEEREN is hen tot eenen ³² smaet, sy en hebben geenen lust ³³ daer toe.

c Ierem. 7.26.

31 Als met een voorhuyt overtogen. Sulcks datse onbequaem zijn tot toeluysteringe ofte opmerckinge. Vergel. Levit. c. 26. vers 41. Actor. 7.51. ende bov. 5.21.

32 Sy versmaden het ende drijven haren spot daer mede.

33 Te weten, in, ofte aen des Heeren woort: of, aen hem, T.w. den Heere.

11

Daerom ben ick vol van des HEEREN ³⁴ grimmigheyt, ick ben moede geworden van in houden; ick ³⁵ salse uyt storten over de ³⁶ kinderkens op der strate, ende over de vergaderinge der jongelingen te samen: want selfs de man met de vrouwe sullen gevangen worden, de oude met dien die ³⁷ vol is van dagen.

34 D. van des Heeren grimmigheyt te verkondigen, ofte, propheteeren.

35 And. stort uyt, als of de Heere, ofte de Propheet door den Geest des Heeren, seyde: ’t Is langh genoegh getoeft, seght ront uyt, dat Godts grimmigheyt sal worden uyt gestort, sonder eenige verschooninge.

36 Hebr. het kindeken. siet van het Hebr. woort Psalm 8. op vers 3.

37 D. seer oudt, wel bedaeght, stock-oudt.

12

^d Ende hare huysen sullen ³⁸ om gewendt worden tot anderen, met t’samen de ackeren ende wijven: want ick sal mijne hant uyt strecken tegen de inwoonders deses lants, spreeckt de HEERE.

d Deut. 28.30.

38 D. sullen van u op andere komen diese sullen besitten, als Num. 36.7.

13

Want van haren kleynsten aen tot haren grootsten toe, ^{e 39} pleeght een yeder van hen gierigheyt: ende van den ⁴⁰ Propheet aen tot den Priester toe, ⁴¹ bedrijft een yeder van hen valsheyt.

e Iesa. 56.11. Ierem. 8.10.

39 Hebr. als of men seyde: Is gierigheyt gierende, Dat is, haeckt nae vuyl gewin.

40 Verst. de valsche Propheten.

41 Hebr. doet, D. gaet om met leugen ende valsheyt. Vergel. bov. 5.31. ende ond. 8.10. etc. al waer vast deselve woorden worden wederhaelt.

14

^f Ende sy ⁴² genesen de breucke der dochter mijns volcks ⁴³ op het lichtste, seggende, ⁴⁴ Vrede, vrede: doch daer en is geen vrede.

f Ier. 8.11. Ezech. 13.10.

42 D. sy troosten mijn volck tegen de gedreyghde elende.

43 Of, als eene lichte sake, of, breucke. Door een lichte reden, met een praetjen, als of het jock ende scherts ware, of de sonden ende de gedreyghde straffe niet te beduyden en hadden.

44 D. ’t sal wel gaen, ’t en heeft geenen noot.

15

⁴⁵ Zijnse beschaemt om datse grouwel bedreven hebben? Ia ⁴⁶ sy schamen sich in het minste niet, weten oock niet van schaemroot te maken; daerom sullen sy vallen onder de vallende, ter tijt als ickse besoecken sal, sullen sy struyckelen, seyt de HEERE.

45 And. hebben sy (de Propheten ende Priesters) [mijn volck] beschaemt, wanneer sy grouwel bedreven?

46 Propheten ende Priesteren schamen haer selven niet, noch en beschamen de boosdoeners niet: soo datter by niemanden eenige schaemte gevonden wort. Hebr. schamende en schamen sy haer niet.

16

Soo seyt de HEERE; Staet op de wegen, ende siet toe, ende vraget na de ⁴⁷ oude paden, waer doch de goede wegh zy, ende wandelt daer in, ^g soo sult ghy ⁴⁸ ruste vinden voor uwe ziele: maer sy seggen, Wy en sullen [daer in] niet wandelen.

47 Hebr. paden der eeuvvicheyt, D. die Godt sijn volck in voortijden altoos geleert ende geleyt heeft, om hen tot de saligheyt te brengen. Vergel. bov. 2. op vers 17. ende ond. 18.15.

g Matth. 11.29.

48 Troost ende saligheyt.

17

Ick heb oock ⁴⁹ Wachters over u-lieden gestelt, [seggende,] Luystert na het geluyt der basuyne: maer sy seggen, Wy en sullen niet luysteren.

49 Propheten, die u de nakende straffen sullen verkondigen ende uytroepen, gelijck de wachters, die op hooghten gestelt zijn om verre van haer te sien, ende van des vyants aenkomste, of ander onraet, met de basuyne te waerschouwen. siet Ies. 21.11. Ezec. 3.17. ende 33.7, etc.

18

Daerom hooret, ⁵⁰ ghy Heydenen, ende verneemt, O ghy ⁵¹ vergaderinge, ⁵² wat onder hen is.

50 Om getuygen te zijn van de grouwelicke ondanckbaerheyt ende hartneckigheyt mijns volcks, ende de rechtveerdigheyt mijner oordeelen over hen.

51 Der natien.

52 Wat boosheyt onder mijn volck in swange gaet .

19

Hoort toe, ghy ⁵³ aerde, siet ick sal een quaet brengen over dit volck, de ⁵⁴ vrucht harer gedachten: want sy en mercken niet op mijne woorden, ende mijne wet die verwerpen sy.

53 Siet Deut. 4. op vers 26. en 32. op vers 1.

54 De wel verdiende straffe harer booser nucken ende aenslagen. siet Prov. 1. op vers 31. en ond. 17.10.

[fol. 36v]

20

^h Waer toe sal dan de ⁵⁵ wieroock voor my uyt ⁵⁶ Scheba komen? ende de beste ⁵⁷ Calmus uyt verren lande? uwe brand-offeren en zijn [my] niet ⁵⁸ behaeghlick, ende uwe slacht-offeren en zijn my niet ⁵⁹ soet.

h Iesa. 1.11. ende 66.3. Amos 5.21. Mich. 6.6, etc.

55 Die ghy met moeyte ende kosten laet komen, om reuckwerck voor my te maken, quanswijs om my te behagen.

56 Siet Gen. 10. op vers 7. Ies. 60.6.

57 Of, kaneel,vvelrieckende riet, of, pijpe, als Exod. 30.23.

58 Hebr. tot, of, na vvelbehagen, of, vvelgevallen, aengenaemheyt, D. ick en heb daer in geen behagen. Vergel. Psal. 19. vers 15. Ies. 56.7.

59 D. aengenaem.

21

Daerom seyt de HEERE alsoo; Siet, ick sal desen volcke allerley ⁶⁰ aenstoot stellen: ende daer aen sullen sich stooten t’samen ⁶¹ vaders ende kinderen, de nabuer ende sijn metgeselle, ende sullen omkomen.

60 Hebr. in’t getal van velen, aenstooten. Aldus noemt de Heere alle de instrumenten, middelen, ende occasien vande ruine der Ioden.

61 Alle soorten van menschen, van wat conditie ofte qualiteyt sy zijn.

22

Soo seyt de HEERE; Siet, daer komt een volck uyt den lande van het ⁶² Noorden: ende een ⁱ groote natie sal ⁶³ opgeweckt worden uyt de zijden ⁶⁴ der aerde.

62 Als bov. vers 1.

i Ier. 50.41, 42, 43.

63 Van Godt, om op te trecken na de palen van Iuda, ende van daer tot binnen in het lant.

64 Ofte, des lants, D. eynden, uyterste deelen, ofte grenzen.

23

Boge ende ⁶⁵ spiesse sullen sy ⁶⁶ voeren, ’t is een wreet [volck,] ende sy en sullen niet barmhertigh zijn, hare stemme sal bruysen als de zee, ende op peerden sullense rijden: ⁶⁷ ’t is ⁶⁸ toegerust, als een man ten oorloge tegen u, O dochter Zions.

65 Ofte, standaertspiesse, stange. siet Ios. 8. op vers 18.

66 Hebr. aengrijpen, D. houden ende voeren. Vergel. onder 50. vers 42, etc. alwaer even het selve gepropheteert wort van de Meden ende Persen, die over Babel souden komen.

67 T.w. dit volck, of, een yeder, T.w. van dit volck.

68 Ofte, in order gestelt.

24

Wy hebben ⁶⁹ sijn geruchte gehoort, onse handen zijn ⁷⁰ slap geworden: benauwtheyt heeft ons aengegrepen, weedom, als eener ^k barender [vrouwe.]

69 ’t Geruchte van deses volcks aenkomste. Dit is eene levendige beschrijvinge des toekomenden ongevals.

70 De moedt is ons ontsoncken. Siet 2.Sam. 4. op vers 1.

k Ierem. 4.31. ende 49.24. ende 50.43.

25

En gaet niet uyt in het velt, noch en wandelt niet op den wegh: want des vyants sweert isser, ⁷¹ schrick van rontomme.

71 Als ond. 49.29.

26

O dochter mijns volcks, ^l gordet eenen ⁷² sack aen, ende ⁷³ wentelt u in der ⁷⁴ asschen, maeckt u rouwe ⁷⁵ eens eenigen [soons,] een ⁷⁶ seer bitter misbaer: want de verstoorder sal ons snellick over komen.

l Ierem. 4.8.

72 Als boven 4.8.

73 And. besprenght u met, etc.

74 Siet 2.Sam. 1. op vers 2. ende ond. 25.34.

75 D. als over den doot van eenen eenighgeborenen soon. Siet Amos 8.10. Zach. 12.10.

76 Hebr. misbaer der bitterheden.

27

⁷⁷ Ick heb u onder mijn volck gestelt [tot] eenen ⁷⁸ wacht-toren, [tot] eene vestinge: op dat ghy haren ⁷⁹ wegh soudet weten ende proeven.

77 Woorden Godts tot Ieremiam .

78 Ofte, proef-toren, eenen toren van bespiedinge, toesicht. Vergel. Ies. 23.13. And. eenen beproefden toren, D. beproeft van vastigheid, D. eenen vasten onverwinnelicken toren. Vergel. boven 1.18.

79 D. op haer doen soudet letten, dat ondersoecken, ende daer van een recht oordeel spreken, ende hen aenseggen.

28

Sy zijn alle de afvallighste der ⁸⁰ afvalligen, wandelende [in] ⁸¹ achterklap, sy zijn ^{m 82} koper ende yser: sy zijn altemael ⁸³ verdervers.

80 D. de snootste afvallige, die men soude konnen vinden. Vergel. Genes. 9. op vers 25.

81 Lasterende my, mijn woort, mijne Propheten, u in’t bysonder, ende ruijen malkanderen door achterklap tegen u op. Siet van de maniere van spreken Levit. 19. op vers 16.

m Ezech. 22.18.

82 D. hartneckigh, ofte, van kleyner weerde, daerse als gout ende silver behoorden te zijn. Vergel. Ezech. 22.18, etc.

83 Verdervende haer selven ende andere. Anders, verdorvene [kinderen.]

29

⁸⁴ De blaesbalck is verbrant, het loot is van het vyer verteert: te vergeefs heeft [de smelter] soo ⁸⁵ vlijtighlick gesmolten, dewijle de boose niet ⁸⁶ af getrocken en zijn.

84 De sin deser woorden is, Dat al den arbeyt, dien de goede Propheten hebben aengewent om dit volck van het schuym der sonden te suyveren, vergeefs geweest is. De gelijckenisse is genomen van het reynigen der metalen.

85 Hebr. gesmolten smeltende, om te louteren. And. te vergeefs heeft de smelter gesmolten.

86 D. van ’t schuym harer boosheyt niet en hebben konnen afgescheyden worden. And. de boosheden, boose dingen, D. al ’t quaet: gelijck ’t Hebr. woort (dat anders doorgaens, de quade, beteeckent) oock genomen wort, Psalm 78.49. Vergel. ond. 15.19. alwaer deselve gelijckenisse gebruyckt wort, doch by andre gelegentheyt: Het zijn twee onderscheydene saken, de boose te suyveren van hare boosheyt, ende de vrome te onderscheyden van de boose.

30

⁸⁷ Men noemtse een verworpen silver: want de HEERE heeftse ⁿ verworpen.

87 Hebr. sy noemense, ofte, hebbense genoemt, D. men noemtse, sy worden genoemt: als elders dickwils.

n Iesa. 1.22.