Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capittel.

Klaghte over den grouwelicken toestant van Ierusalem ende Iuda: als, datter geen vrome onder kleynen noch grooten meer te vinden en waren, versen 1, 4, 5. dat allerley grove sonden onder haer in swangh gingen, als, valsch ende huychelsch sweeren, 2. hartneckigheyt ende verstocktheyt, 3, 21, 22, 23, 24. afgoderije, 7, 19. overspel ende hoererije, 7, 8. verachtinge van Godts woort, ende sijne Propheten, 11, 12, 13. rijckdom door boose diefsche practijcken, 26, 27. onrecht in’t gerichte, 28. overhant der valsche Propheten ende quade Priesteren, 31. om welcks alles Godt haer moet ende sal straffen door de Chaldeen, 9, 14, 15, etc. sonder nochtans haer gantsch te verdelgen, 10, 18.

1

GAet om door de wijcken van Ierusalem, ende siet nu toe, ende vernemet, ende soecket op hare straten, of ghy yemant vindet, of’er een is die recht doet, die ¹ waerheyt soeckt: soo sal ick ² haer genadigh zijn.

1 Of, trouwe, geloove. De Heere wil seggen, dat het over al vol huychelaren was.

2 Of, vergeven, D. ick sal de gantsche stadt Ierusalem verschoonen ende sparen om des vromen mans wille. Vergel. Gen. 18.24. etc.

2

Ende of sy al ³ seggen; [Soo waerachtigh als] de HEERE leeft: soo sweeren sy ⁴ doch valschelick.

3 Wanneer sy somtijts by mijnen name sweeren tot eenen deckmantel van haer afgodisch sweeren, waer van ond. vers 7.

4 Ofte, voorseker, alsoo. And. daerom, T.w. om dat sy geen recht noch trouwe of waerheyt en soecken.

3

O HEERE, ⁵ en [sien] uwe oogen niet na waerheyt? ghy hebtse ^{a 6} geslagen, maer sy en hebben geen pijne gevoelt; ghy hebtse verteert, [maer] sy hebben geweygert de ^b tucht aen te nemen: sy hebben hare aengesichten ⁷ harder gemaeckt dan eene steenrotze, sy hebben geweygert sich te bekeeren.

5 D. het is sonder twijfel waerachtigh, dat ghy acht neemt op geloove ende waerheyt, sonder dewelcke ghy allen uyterlicken schijn, als louter huychelwerck, hatet.

a Ies. 1.5. en 9.12. Ierem. 2.30.

6 D. geplaeght op verscheydene wijsen, ende tot verscheydene tijden, verteerende een groot deel van haer, als volght, doch sy en zijn daer door niet gebetert, maer even verstockt gebleven.

b Ierem. 2.30.

7 Soo datse gantsch onbeschaemt zijn. Vergel. bov. 3.3.

4

Doch ick ⁸ seyde; Sekerlick, dese zijn ⁹ arm: sy handelen sottelick, om dat sy den wegh des HEEREN, het recht hares Godts, niet en weten.

8 T.w. by my selven, D. ick dachte.

9 Een slechten armen hoop, geringe ende gemeene onverstandige lieden.

5

¹⁰ Ick sal gaen tot de Groote, ende met hen spreken; want die weten den wegh des HEEREN, het recht hares Godts: maer sy hadden t’samen het ¹¹ jock verbroken, [ende] de banden verscheurt.

10 Hebr. ick sal my gaen. na de Hebr. maniere van spreken.

11 Vergel. Ps. 2. op vers 3.

6

Daerom ¹² heeftse een ^c leeuw uyt den woude verslagen, een wolf ¹³ der wildernis-[kolom]sen salse verwoesten, een luypaert waeckt tegen hare steden, al wie uyt deselve uyt gaet sal ¹⁴ verscheurt worden: want hare overtredingen zijn vermenighvuldight, hare afkeeringen zijn machtigh veel geworden.

12 D. salse, etc. prophetischer wijse gesproken van den toekomstigen overval der Babyloniers.

c Ier. 4.7.

13 Of, der avonden.

14 Siet van het Hebr. woort Psa. 50. op vers 22.

7

Hoe soud’ick over sulcks ¹⁵ u vergeven? uwe kinderen verlaten my, ende sweeren by dien die geen Godt en zijn: als ickse verzadight hebbe, soo bedrijven sy overspel, ende versamelen by hoopen in het hoerenhuys.

15 Ierusalem.

8

[Als] wel-gevoerde henghsten, ^d zijnse vroegh op: sy ¹⁶ hunckeren, een yegelick na sijns naesten huysvrouwe.

d Ezech. 22.11.

16 Of, neijen, brieschen van geylheyt, als de moetwillige henghsten. Vergel. ond. cap. 13. vers 27.

9

^e Soud’ick over die dingen geene ¹⁷ besoeckinge doen, spreeckt de HEERE? ofte en soude mijne ziele haer niet wreken aen sulck een volck als dit is?

e Ierem. 9.9. ende ond. vers 29.

17 Door straffe. siet Gen. 21. op vers 1.

10

¹⁸ Beklimt ¹⁹ hare mueren, ende verderftse, (doch en maeckt ^f geene ²⁰ voleyndinge:) doet hare ²¹ spitzen wech, want sy ²² en zijn des HEEREN niet.

18 Aensprake aen de vyanden.

19 Ierusalems.

f Ierem. 4.27.

20 Vergel. bov. 4. op vers 27.

21 Ofte, uytstekingen, tinnen, cantélen. And. planten, rancken, grontvesten.

22 T.w. het volck, ofte, de mueren ende spitzen en hooren den Heere niet toe, die Ierusalem met alle hare schoone vestingen nu niet meer voor de sijne en kent, overmits de boosheyt der inwoonderen.

11

Want het huys Israëls, ende het huys Iuda, hebben ²³ gantsch ^g trouwlooslick tegen my gehandelt, spreeckt de HEERE.

23 Hebr. trouwlooslick handelende, trouwlooslick handelt.

g Ierem. 3.20.

12

Sy verloochenen den HEERE, ende seggen, ²⁴ Hy en is’t niet: ende ons ^h en sal geen quaet over komen, wy sullen noch sweert noch honger ²⁵ sien:

24 ’t Is de Heere niet, door wiens last de Propheten ons alle quaet dreygen.

h Iesa. 28.15.

25 D. ondervinden. siet Iob 7. op vers 7.

13

Ia die ²⁶ Propheten sullen tot ²⁷ wint worden, want het ²⁸ Woort en is niet by hen: hen selven sal ²⁹ soo geschieden.

26 De ware Propheten: Dit zijn noch de woorden des volcx.

27 Hare Prophetien sullen niet volbracht worden, daer en sal niets van komen, het is maer wint. Vergel. Iob c. 6. op vers 26. ende Mich. 2.11.

28 Sy hebben des Heeren woort niet, hy spreeckt sulcks niet door haer. Vergel. 2.Chron. 36.16.

29 Dat sy ons dreygen sal haer selven over komen.

14

Daerom seyt de HEERE, de Godt der ³⁰ heyrscharen, alsoo; Om dat ghylieden dit woort spreeckt: Siet ick sal ⁱ mijne woorden in ³¹ uwen monde tot vyer ³² maken, ende dit volck [tot] hout, ende het salse verteeren.

30 Siet 1.Reg. 18. op vers 15.

i Ierem. 1.9.

31 Dit spreeckt Godt tot Ieremia.

32 Hebr. geven. Vergel. bov. 1.9, 10. alwaer Godt oock sijn eygen werck den Propheet toeschrijft, om dat hy het woort sijns dienaers wilde bekrachtigen. Siet aldaer op vers 10.

15

Siet ick sal over u-lieden een volck van ^{k 33} verre brengen, O huys Israëls, spreeckt de HEERE: het is een ³⁴ sterck volck, het is een ³⁵ seer oudt volck, een volck welckes sprake ghy niet en sult kennen, ende niet ³⁶ hooren wat het spreken sal.

k Deut. 28.49. Ierem. 1.15. ende 6.22.

33 Uyt Babylonien. siet Deut. 28. vers 49. Ies. 5.26.

34 Of, rouw, hardt.

35 Hebr. een volck van oudtheyt, eeuwigheyt, of, der eeuwe. D. een machtigh volck van oudts, van Nimrods tijt af. siet Gen. 10.8, etc. en bov. 2. op vers 20.

36 D. verstaen. siet Gen. 11. op vers 7.

16

³⁷ Sijn pijlkoker is als een ³⁸ open graf: ³⁹ sy zijn al te mael helden.

37 Deses volcks, waer van in ’t voorgaende vers.

38 D. sy sullen met hare pijlen menighten van u doot schieten ende in’t graf brengen.

39 De Babyloniers.

17

Ende ⁴⁰ ’t sal uwen ^l oogst ende u broot op eten, [dat] ⁴¹ uwe sonen ende uwe dochteren souden eten, het sal uwe ⁴² schapen ende uwe runderen op eten, het sal ⁴³ uwen wijnstock ende uwen vijghboom op eten: uwe vaste steden, op dewelcke ghy vertrouwt, sal ⁴⁴ het arm maken, door den sweerde.

40 Dat vreemde volck.

l Levit. 26.16. Deut. 28.31, 33.

41 And. sy sullen uwe sonen ende uwe dochteren op eten, D. verteeren. Vergel. ond. 8.16.

42 U kleyn ende groot vee.

43 D. de vrucht uwer wijnstocken ende vijghboomen.

44 Het Babylonische krijghsvolck.

18

Nochtans en sal ick oock in die dagen, spreeckt de HEERE, ^m geene ⁴⁵ voleyndinge met u-lieden maken.

m Ierem. 4.27.

45 Siet bov. 4. op vers 27.

19

Ende ’t sal geschieden, wanneer ghy sult seggen; ⁿ Waerom heeft ons de HEERE onse Godt alle dese dingen gedaen? dat ghy tot hen ⁴⁶ seggen sult; Gelijck als ghylieden my hebt verlaten, ende vreemde goden in uwen lande gedient, alsoo sult ghy den uytlandischen dienen: in een lant, dat uwe niet en is.

n Ierem. 16.10.

46 In mijnen name, met mijne woorden, als blijckt uyt het volgende.

20

Verkondiget dit in den huyse Iacobs, ende laet het hooren in Iuda, seggende:

21

^o Hooret nu dit, ghy dwaes, ende ⁴⁷ hertenloos volck: die oogen hebben, maer en sien niet, die ooren hebben, maer en hooren niet.

o Iesa. 6.9.

47 D. dat geen verstant en heeft: geene oogen noch ooren der ziele, om Godts woort te betrachten ende te gehoorsamen. Vergel. ond. 6.10.

22

En sult ghylieden my niet vreesen, spreeckt de HEERE? sult ghy voor mijn aengesichte niet beven? die ick der zee het zant tot eenen ^p pael gestelt hebbe, met eene eeuwige insettinge, datse daer over niet en sal gaen: of schoon hare golven sich bewegen, soo en sullense doch niet vermogen, ofse schoon bruysen, soo en sullense doch daer over niet gaen.

p Iob 38.10, 11. Psalm 33.7. ende 104.9.

23

Maer dit volck heeft een afvalligh ende wederspannigh herte: sy zijn af gevallen ende henen gegaen.

24

Ende sy en seggen niet in haer herte:

[fol. 36r]

Laet ons nu den HEERE onsen Godt vreesen, die den regen geeft, ^q soo ⁴⁸ vroegen regen als spaden regen, ⁴⁹ in sijnen tijt: [die] ons de ⁵⁰ weken, de gesette tijden des oogsts, bewaert.

q Deut. 11.14.

48 Siet Deut. 11. op vers 14.

49 Siet Psalm 1. op vers 3

50 Hier door verstaen sommige elck sevende jaer, daer in sy het lant moesten laten rusten, ende ongebouwt laten, in welcke jaren hen Godt eenen sonderlingen zegen belooft hadde. siet Levit. 25.4, etc. en vers 20, etc. And. de gesette, of, verordineerde vveken des oogsts. siet Lev. 26. versen 5, 10. And. de eedtsweeringen der gesette tijden.

25

Uwe ongerechtigheden wenden ⁵¹ die dingen af, ende uwe sonden weeren dat goede van u-lieden.

51 Den zegen, in het voorgaende vermelt.

26

Want onder mijn volck worden godtloose gevonden: ⁵² een yeder van hen loert, gelijck haer de vogelvangers ⁵³ schicken; sy setten een ⁵⁴ verderflick strick, sy vangen de menschen.

52 Hebr. hy loert, D. elck een van hen.

53 Die sich neder leggen, buygen, krommen, ende schicken om de vogelen met alle behendigheyt te vangen. Anders, gelijck de vogelvangers [stricken] setten.

54 Hebr. de verdervinge, ofte, yets dat verderft, D. dat de menschen vernielt.

27

Gelijck een kouwe vol is van gevogelte, alsoo zijn hare huysen vol bedroghs: daerom zijnse groot ende ⁵⁵ rijck geworden.

55 D. vol van goet, datse met bedrogh gewonnen hebben.

28

^r Sy zijn ⁵⁶ vet, sy zijn gladt, ⁵⁷ selfs de daden der boosen gaen sy te boven, de ^s rechts-saken richten sy niet, [selfs] de rechts-sake des weesen, nochtans zijn sy ⁵⁸ voorspoedigh; oock en oordeelen sy het recht der nootdruftigen niet.

r Deut. 32.15.

56 Vergel. Deut. cap. 32. vers 15.

57 D. sy zijn erger in haer doen, als selfs de alderbooste plegen te wesen. Vergel. bov. 2.33. And. sy overtreden [met] boose stucken. Hebr. sy gaen te boven, ofte, overtreffen de woorden, dingen, saken, ofte, handelingen des, ofte, eens boosen. Ofte aldus: Sy gaen door, door boose stucken, D. bedrijven allerley boosheyt stoutelick.

s Ies. 1.23. Zach. 7.10.

58 Varen wel, worden rijck, vet ende gladt, als in’t voorgaende geseyt is.

29

^t Soud’ick over die dingen geene besoeckinge doen, spreeckt de HEERE? soude mijne ziele haer niet wreken aen sulck een volck, als dit is?

t Ierem. 9.9. ende bov. vers 9.

30

Eene schrickelicke ende ⁵⁹ afschouwelicke sake geschiet’er in den lande.

59 Vergel. ond. 18.13. ende 23.14. Hos. 6.10.

31

De ⁶⁰ Propheten propheteeren ^{v 61} valschelick, ende de Priesteren heerschen door ⁶² hare handen, ende mijn volck ⁶³ heeft het geerne alsoo: maer wat sult ghy ten ⁶⁴ eynde van dien maken?

60 T.w. de valsche Propheten.

v Ier. 14.18. ende 23.25, 26. Ezech. 13.6.

61 Hebr. in, of, met valsheyt, of, leugen.

62 D. door behulp ende dienst der valsche Propheten: d’een helpt ende stijft den anderen: of, sy heerschen aen hare zijden. And. nemen in hare handen, T.w. geschencken.

63 Hebr. heeft het soo lief, bemint het soo.

64 Hebr. in het achterste, laetste, ofte, uyterste van dien, ofte, van haer, T.w. Ierusalems, ofte, des lants, D. hoe sult ghy ten laetsten hier over varen, als ick sulcks, of, Ierusalem, of het lant sal te huys soecken? Vergel. Deut. 32.20. And. wat soudt ghy ten laetsten wel doen? wat grove grouwelen soudt ghy ten laetsten niet bedrijven?