Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iiij. Capittel.

Vermaen tot oprechte bekeeringe, vers 1, etc. wijtloopige verkondiginge ende afbeeldinge der toekomstige verstooringe des Ioodschen lants door de Babyloniers, om der sonden wille, tegen het voorgeven der valscher Propheten, 5, 27. waer over de Propheet bitterlick weeklaeght, 19. ondertusschen belooft Godt eene genadige matiginge der plagen, 27.

1

¹ SOo ghy u bekeeren sult, Israël, spreeckt de HEERE, bekeert u tot my: ende soo ghy uwe ² verfoeyselen van mijn aengesichte sult wech doen, soo en ³ swerft niet om:

1 Als of Godt seyde: Soo ghy u t’eenigen tijde van meyninge zijt te bekeeren, gelijck ghy dickwils voor geeft te willen doen, soo doet het nu, ende doet het oprechtelick, sonder huychelije ende vermenginge van eenige afgoderije, als in het volgende verklaert wort.

2 Uwe verfoeijelicke ende afschouwelicke afgoderijen, of, dreckgoden, die by de verfoeyselen gevoeght worden, Deut. cap. 29. vers 17. siet 2.Chro. 15. op vers 8.

3 Op bergen ende heuvelen, om afgoderije te bedrijven. Siet bov. 2. vers 20. ende 3.6, 13. of, soo en sult ghy niet om swerven, D. in ballinghschap gaen, ende in’t volgende: Ende ghy sult sweeren.

2

Maer ⁴ sweert, [Soo waerachtigh als] de HEERE leeft, in ^{a 5} waerheyt, in ⁶ recht ende in gerechtigheyt: soo sullen sich de ⁷ Heydenen in ⁸ hem ^b zegenen, ende sich in hem roemen.

4 Bewijsende daer mede dat ghy my kent, ende eert als uwen eenigen Godt, ende dat oprechtelick, sonder valsheyt, ofte huychelerije. Vergel. ond. 5.2.

a Iesa. 48.1.

5 Dese drie dingen begrijpen ’t gene tot den heyligen eedt ende Godtsdienst vereyscht wort, ten opsien van Godt, den mensche selfs, ende sijnen naesten, soo in ’t gemeyn als in een particulier beroep. Vergel. de voorgaende aent. en Gen. 18. op vers 19. 1.Reg. 10. op vers 9.

6 Of, oordeel.

7 Die nu met u ende my spotten, om dat ghy u soo schandelick draeght, dat ick u selfs door de Heydenen moet straffen, om d’eere mijns naems.

8 N. den HEERE: siende uwe Godtsaligheyt, ende daer op Godts beloofden zegen over u, sullen sy genoodight worden om hen tot den waren Godt te bekeeren, ende by hem alleen haren welvaert te soecken, hem alleen die toe te schrijven, ende sich in hem gelucksaligh te achten. Vergel. Gen. 22. op vers 18. Deut. 29.19. Psal. 10.3. ende 49.19, 20.

b Gen. 22.18.

3

Want soo seyt de HEERE tot de ⁹ mannen van Iuda, ende tot ¹⁰ Ierusalem; ¹¹ Braeckt u-lieden een braecklant: ende en zaeyt niet onder de ¹² doornen.

9 Hebr. den man, D. de mannen, ofte, eenen yegelicken, of die van Iuda: alsoo vers 4. ende 11. vers 9. ende 17.25. ende 18.11. ende 32.32, etc.

10 D. inwoonders van Ierusalem, als vers 4.

11 Gelijck men een braecklant, ofte dreslant van nieuws wel doorploeght ende suyvert, op dat het daer na bequaem zy om het goede zaet te ontfangen ende goede vruchten te dragen, alsoo suyvert ghy u grontlick van onreynigheden, ende wordet vernieuwt, als een nieuwe creature, ende treckt aen den nieuwen mensche, etc. Vergel. Gal. 6.15. Ephes. 4.22, 23, 24. Hebr. 6.7.

12 Vergelijckt Matt. 13.7, 22.

4

¹³ Besnijdet u den HEERE, ende doet wech de voorhuyden uwes ^c herten, ghy mannen van Iuda, ende inwoonders van Ierusalem: op dat mijne grimmigheyt niet uyt en vare als een ^{d 14} vyer, ende brande, dat niemant blusschen en konne, van wegen de boosheyt uwer handelingen.

13 Siet Deut. 10. op vers 16. ende 30. op vers 6. en wijders Gen. cap. 17. en ond. 9.26.

c Deut. 10.16. ende 30.6.

d Iesa. 65.5.

14 Vergel. Deut. 4. op vers 24.

5

Verkondiget in Iuda, ende laet het hooren te Ierusalem, ende seght het; ja blaset de basuyne in den lande: roepet met ¹⁵ voller [stemme,] ende segget; Versamelt u-lieden, ende laet ons in gaen in de vaste ¹⁶ steden.

15 Hebr. roepet, vervullet. Van sulcke t’samenvoeginge van twee woorden, siet Ps. 45. op vers 5. De sin is, Roepet ten vollen uyt, over al, dat alle plaetsen met uytroepinge vervult worden. And. roept, vergadert, of, leght, maeckt een volle vergaderinge, op dat het elck een hoore, ende wete, want het eene gemeene elende sal zijn in den gantschen lande.

16 Tegen des vyants aenkomste. Hebr. steden der vestinge.

6

Werpet de baniere op ¹⁷ na Zion, vluchtet ¹⁸ met hoopen, en blijvet niet staen: want ick brenge een ¹⁹ quaet aen van’t ²⁰ Noorden, ende eene groote ²¹ breucke.

17 Tot een teecken datse alle moeten vluchten na Ierusalem, als eene Konincklicke vestinge.

18 Of, sterckelick, sterckt u tot de vlucht, alsoo onder 6.1. ende Ies. 10.31. And. hoopt u te samen, vergadert, kuddet u (om soo te spreken) als Exod. 9.19. T.w. om met alle man te vluchten. ’t Hebr. woort (dat in de voren-gemelde plaetsen gevonden wort) heeft de beteeckeninge van vluchten, vertrecken, sich elders henen begeven, ende van, vergaderen.

19 D. groot ongeluck, jammer ende elende, als de laetste woorden deses verskens verklaren.

20 Uyt Chaldea, of Babylonien.

21 Of, verbrekinge, D. elende, jammer, verderf, verwoestinge, als ond. vers 20. en 6.1, 14. en 8.11, 21. en 10.19. en 14.17. Vergel. oock cap. 17. vers 18. en 22.20. en 48.3, 4, 5. en elders dickwils in dit boeck. alsoo Ies. 1.28, etc.

7

De ^{e 22} leeuw is op gekomen uyt sijne ha-[kolom]ge, ende de verderver der Heydene is op getrocken, hy is uyt gegaen uyt sijne plaetse: om ²³ u lant te stellen in verwoestinge; uwe steden sullen ^f verstoort worden, datter niemant in en woone.

e Ies. 5.29. Ier. 2.15. ende 5.6.

22 Nebucadnezar, Koningh van Babel, sal met sijnen heyrkracht, als een leeuw uyt sijn leger ende hol, op breken. Vergel. Ies. 5.26, 27, 28, 29.

23 O Zion, ofte Ierusalem, uyt het voorgaende.

f Ierem. 2.15.

8

Hierom gordet ²⁴ sacken aen, ^g bedrijvet misbaer ende huylet: want de hittigheyt van des HEEREN toorn en is niet van ons afgekeert.

24 Siet Gen. 37. op vers 34.

g Iesa. 32.12.

9

Ende ’t sal te dier tijt geschieden, spreeckt de HEERE, [dat] het herte des Koninghs ende het herte der Vorsten ²⁵ vergaen sal: ende de Priesters sullen sich ontsetten, ende de ²⁶ Propheten sich verwonderen.

25 D. alle moedt ende couragie sal hen ontvallen. Siet 2.Reg. cap. 25. etc. en ond. capp. 39. 52.

26 De valsche. siet de volgende aent. op vers 10.

10

Doe seyd’ick, Ach Heere HEERE, Waerlick ghy hebt dit volck, ende Ierusalem, ²⁷ grootlicks bedrogen, seggende; Ghylieden sult vrede hebben: daer het sweert tot aen de ²⁸ ziele raeckt.

27 Hebr. bedriegende bedrogen, T.w. door de valsche Propheten, dien ghy toe laet den volcke onder pretext van uwen name ende dienst, allen welvaert valschelick te beloven, daer doch de uyterste elende voor handen is. Vergel. 1.Reg. 22.21, 22, 23. ende de aent. aldaer. Item Ezech. 14.9. ende onder 6. vers 14. ende c. 7. versen 4, 10. ende 23.1.

28 Vergel. onder vers 18.

11

Te dier tijt sal tot desen volcke ende tot Ierusalem geseyt worden; Een ²⁹ dorre wint van de hooge plaetsen in de woestijne, ³⁰ des weeghs der dochter mijns volcks: niet om te wannen, nochte om te ³¹ suyveren:

29 Ofte, schrale. And. gladde, D. die glat ende onverhindert sal door gaen, om alles neder te vellen: verstaet de Babyloniers, die van ’t Noorden souden komen, over het geberghte Libani. siet ond. vers 15.

30 Dat is, na het Ioodsche lant, ende Ierusalem.

31 Maer om te verwoesten, wil de Heere seggen.

12

Daer sal my een wint komen, die hen ³² te sterck sal zijn: Nu sal ick oock ³³ oordeelen tegens hen uyt spreken.

32 Hebr. vol, D. te sterck, soo dat sy hem niet sullen konnen verdragen ende tegen staen. Hebr. voller dan sy. And. een volle wint van die [plaetsen:] T.w. die in’t voorgaende zijn beschreven.

33 D. mijne vonnissen, of, sententien over hen, D. ick sal recht over haer houden. siet bov. 1.16. een ander gebruyck deser maniere van spreken hebt ghy onder 12.1.

13

Siet, ³⁴ hy komt op als wolcken, ende sijne wagenen zijn als een wervelwint, sijne peerden zijn ³⁵ sneller dan arenden: ³⁶ wee ons, want wy zijn verwoest.

34 De Babylonier sal u soo haestigh aenkomen, als wolcken, etc.

35 Hebr. lichter.

36 Woorden der Ioden, als gevoelende Godts oordeel: of, des Propheten, als beklagende des volcks elende.

14

^h Wascht u herte van boosheyt, O Ierusalem, op dat ghy behouden wordet: hoe lange sult ghy de ³⁷ gedachten uwer ydelheyt in het binnenste van u laten ³⁸ vernachten.

h Iesa. 1.16.

37 D. uwe ydele gedachten, daer mede ghy u op ydelheyt ende valsheyt of ongerechtigheyt verlaet.

38 Of, herbergen, verblijven.

15

Want eene stemme ³⁹ verkondight van ⁴⁰ Dan af, ende doet elende hooren van het ⁴¹ geberghte Ephraims.

39 De aenkomste der Babyloniers, die van daer door Israël na Iuda toe trecken.

40 D’uyterste grenzen van Canaan in het Noorden.

41 De binnenste grenze van Israël, in het Noorden van Iuda.

16

Vermeldet den volckeren, siet, doet het hooren ⁴² tegen Ierusalem; daer komen ⁴³ hoeders uyt ⁴⁴ verren lande: ende sy ⁴⁵ verheffen hare stemme tegen de steden van Iuda.

42 Ofte, tot aen, ofte, van.

43 Die Ierusalem sullen besetten, omringen, ende wel toesien, datter niemant en ontkome. Siet 2.Reg. 25.4, 5.

44 Babylonien.

45 Hebr. geven, D. maken een geschrey, als bov. 2.15.

17

Als de ⁴⁶ wachters der velden, zijn sy rontom tegen ⁴⁷ haer: om dat ⁴⁸ sy tegen my wederspannigh geweest is, spreeckt de HEERE.

46 Die de velden besetten, op dat het gejaeghde wildt nergens ontkome.

47 Belegerende Ierusalem aen alle kanten, 2.Reg. 25.1. etc.

48 Ierusalem, uyt vers 14.

18

Uwen ⁴⁹ wegh ende uwe handelingen hebben u ⁵⁰ dese dingen gedaen: dit is uwe ⁵¹ boosheyt, dat ⁵² het [soo] bitter is, dat het tot aen u herte raeckt.

49 D. u quaet wesen ende doen. siet Gen. 6. op vers 12.

50 Veroorsaken alle dese plagen.

51 D. de vrucht ende ’t loon uwer boosheyt.

52 And. daerom is’t soo bitter, T.w. ’t lijden dat u naeckt. And. dat hy (de vyant) soo bitter is, ende u na het leven tracht, ende uwen staet gantsch soeckt om te keeren. Vergel. vers 10.

19

⁵³ O mijn ⁱ ingewant, mijn ingewant! ick hebbe barens wee, O ⁵⁴ wanden mijns herten! mijn herte maeckt getier in my, ick en kan niet ⁵⁵ swijgen: want ghy, mijne ziele, hoort het geluyt der basuyne, [ende] het krijghsgeschrey.

53 Dit zijn de woorden des Propheets, die sich voor den Heere ontstelt, als of hy dese elenden voor oogen sage. Vergel. Ies. 15.5. ende 16.11. ende 21.3.

i Ies. 21.4. Ier. 9.1.

54 Of, [in] de wanden mijns herten, D. in mijn hertkolck, herten decksel, in ’t binnenste, in mijn herte.

55 Of, stille zijn.

20

⁵⁶ Breucke op breucke wort’er uyt geroepen; want het gantsche lant is verstoort: haestelick zijn mijne ⁵⁷ tenten verstoort, mijne gordijnen in een ⁵⁸ oogenblick.

56 D. d’eene elende of verwoestinge is niet gepasseert, of men hoort terstont de tijdinge van eene andere. Vergel. Psal. 42.8. ende siet bov. vers 6.

57 D. woonplaetsen mijns volcks.

58 D. seer haestelick.

21

Hoe lange sal ick de baniere sien? het geluyt der basuyne hooren?

22

Sekerlick, mijn volck is dwaes, my en kennen sy niet; het zijn sotte kinderen, ende en zijn niet verstandigh: ⁵⁹ wijs zijnse om quaet te doen, maer ⁶⁰ goet te doen en wetense niet.

59 Arghlistigh ende wel ervaren in het quade. Vergel. 2.Sam. 13. op vers 3.

60 Vergel. Amos 3.20.

23

Ick sagh het ⁶¹ lant aen, ende siet het was ⁶² woest ende ledigh: oock na den Hemel, ende sijn ⁶³ licht en wasser niet.

61 ’t Ioodsche lant.

62 Siet Gen. 1. op vers 2. Dit is een figuerlicke beschrijvinge ende levendige vertooninge van een algemeyne ende schrickelicke verwoestinge ende ruïne des Ioodschen lants.

63 D. den hemel was doncker ende swart. Vergel. Ies. 5.30. ende 50.3. en ond. vers 28.

24

Ick sagh de bergen aen, ende siet sy beefden: ende alle de heuvelen ⁶⁴ schuddeden.

64 Hebr. maeckten sich licht, of, snel, D. beweeghden haer snellick.

25

Ick sagh, ende siet daer en was geen

[fol. 35v]

mensche: ende alle vogelen des hemels waren ⁶⁵ wech gevlogen.

65 Hebr. eygentlick, wech gesworven, of, wech gevloden. Siet ond. 9.10. en 50.3.

26

Ick sach, ende siet het ⁶⁶ vruchtbaer lant was eene woestijne: ende alle ⁶⁷ sijne steden waren afgebroken, van wegen ⁶⁸ den HEERE, van wegen de hittigheyt sijns toorns.

66 Hebr. Carmel. siet bov. 2. op vers 7.

67 Des vruchtbaren lants, die daer in ofte aen gelegen waren.

68 Hebr. van wegen het aengesichte des Heeren. ’t Welcke eenige nemen voor sijnen toorn, sijn toornigh aengesichte. siet bov. 3. op vers 12.

27

Want soo seyt de HEERE; Dit gantsche lant sal eene ⁶⁹ woestheyt zijn: (doch ick en sal geene ^{k 70} voleyndinge maken.)

69 D. over al seer verwoest.

k Ierem. 5.10, 18. ende 30.11. ende 46.28.

70 Ofte, vernielinge, verteeringe. Vergel. ond. 5. versen 10, 18. Ezech. c. 11. vers 13. ende 20.17. D. ick en sal ’t niet gantsch uyt maken, maer mijne genade noch onder mijnen toorn mengen, ende my een overblijfsel ende zaet behouden in Iacob. siet onder 30. vers 11. ende 46. vers 28. Dit voeght Godt hier in, onder dese schricklicke dreygementen, tot troost der uytverkorenen ende geloovigen: Sommige verstaen dat de sin deser woorden zy: het en sal hier mede noch niet gedaen zijn, mijn toorn ende oordeel sal hier mede noch geen eynde hebben, maer wijders voort gaen, ende lange dueren over dit lant, daer op sy dan passen, de rouwe der aerde ende des hemels, waer van in ’t volgende. Dese maniere van spreken wort in eenen anderen sin gebruyckt van sondaren, die ten uytersten misdaen, ende de mate vervult hebben. siet Gen. 18. op vers 21.

28

Hierom sal de aerde treuren: ende den hemel daer boven ⁷¹ swart zijn: om dat ick het hebbe gesproken, ick hebbe het voor genomen, ende het sal my niet rouwen, ende ick sal my daer van niet af keeren.

71 Als rouwe dragende. siet Psal. 35. op vers 14.

29

Van het ⁷² geroep der ruyteren ende booghschutters ⁷³ vluchten alle de steden; sy gaen in de ⁷⁴ wolcken, ende klimmen op de rotzen: alle de steden zijn verlaten, soo dat niemant in deselve en woont.

72 Hebr. stemme.

73 Hebr. is al de stadt, ofte, de gantsche stadt vluchtende, D. de stadtlieden ofte inwoonders der steden (als de volgende woorden uytwijsen) sullen vluchten, ende soo in’t volgende.

74 D. op de hooghten der bergen, die tot aen de wolcken raken, om sich aldaer te bergen. And. in dicke, of, dichte plaetsen, als, bosschagien, heggen.

30

Wat sult ghy dan doen, ⁷⁵ ghy verwoestede? al ⁷⁶ kleeddet ghy u met scharlaken, al vercierdet ghy u met gouden cieraet, al ⁷⁷ scheurdet ghy uwe oogen met blancketsel, soo soud ghy u [doch] te vergeefs op proncken: de ⁷⁸ boelen versmaden u, sy sullen uwe ⁷⁹ ziele soecken.

75 Dochter Zions, als in het volgende vers, D. die ghy verstoort, ofte, verwoest sult worden.

76 Op sijn afgodisch ende heydens, om u vyanden te behagen, ende te bemorwen: gelijck de hoeren haer op proncken om de boelen te behagen.

77 Al palleerdet ende blanckettedet ghy u soo seer ende dickwils, dat u aengesicht ofte wangen daer van quamen te splijten ende te scheuren.

78 De Babyloniers, die uwer soecken machtigh te worden.

79 D. u na het leven staen. Siet 2.Sam. 4. op vers 8.

31

Want ick hoor’ eene stemme als eener [vrouwe] die in arbeyt is, eene benauwtheyt als eener die in des eersten kindes nooden is, de stemme der dochter Zions, sy ⁸⁰ hijght, sy ⁸¹ breyt hare handen uyt, [seggende:] O wee my nu, want mijne ziele is moede van wegen ⁸² de dootslagers.

80 And. kermt, klaeght, van wegen den overlast ende benauwtheyt.

81 Als die plegen te doen, die in groote rouwe ende de uyterste nooden zijn.

82 De Babyloniers .