|
-
margenoot1
- Hebr. Eygentl. gesocht. Verstaet hier by, ende gevonden, gelijck’er staet Rom. 10.20. Dit spreeckt de Heere, ende het is een Prophetie van de beroepinge der Heydenen, ende de verwerpinge der Ioden. Siet dese maniere van spreken, T.w. soecken, voor, soecken en vinden, Eccl. 3.6. ende vergel. Genes. 12. op vers 15.
-
margenoot3
- D. van de Heydenen, die vreemt waren van de burgerschap Israëls, etc. Siet Ephes. 2.12.
-
margenoot4
- Verst. hier oock de Heydenen, die eertijts Godes volck niet genaemt en wierden. siet Rom. 9. versen 24, 25, 26.
-
margenoot5
- D. ick presenteere my tot uwen besten, T.w. in, ende door de predicatie des H. Euangelii.
-
margenoot6
- D. ick hebbe de Ioden door de predicatie der Propheten, ende daer na door de Apostelen steets laten roepen, ende onderwijsen, maer sy en hebben het niet ter herten genomen. Als de H. Schrift seyt, Dat de menschen de handen uytbreyden, of uytspreyden, dat beteeckent bidden, als Exod. 9.29. ende 1.Reg. 8.22. siet d’aent. aldaer. Maer als’er geseyt wort, dat Godt sijne handen uytspreyt, beteeckent het prediken, als hier, ende Prov. 1.24. siet de aent. aldaer.
-
margenoot7
- Siet Iesa. 1. op vers 23. D’Apostel Paulus, de Griecksche Translateurs volgende, heeft, tot een ongehoorsaem ende tegensprekende volck, ende hy seyt dat dit tot Israël gesproken is, Rom. 10.21.
-
margenoot8
- Als Psal. 36.5. het woort wegh wort somtijts in de Heylige Schrift gebruyckt voor religie, als Actor. 18.25, 26. ende 22.4.
-
margenoot9
- Daer staet Psal. 94.11. dat des menschen gedachten de ydelheyt selve zijn. siet oock Psal. 81.13.
-
margenoot10
- T.w. door hare afgoderije ende grouwelen. Siet Deut. 32.16.
-
margenoot11
- D. opentlick, stoutelick, onbeschaemdelick, contrarie van Godts verbodt, Exod. 20.3. Siet Iob 1.11.
-
margenoot12
- T.w. onder de groene boomen, na de wijse der afgodendienaers. Siet Iesa. 1.29. ende 66.17.
-
margenoot13
- D. op de afgodische altaren, die van tichelsteenen gemaeckt zijn, versmadende Godes goudenen altaer, dien Salomo hadde maken laten, 1.Reg. 7.48.
-
margenoot14
- Om de doode voor de levendige te vragen, Iesa. 8.19. ’t welck een grouwel is voor Godt, Deut. 18.11, 12. Siet Iesa. 2.6. ende 8.19.
-
margenoot15
- D. na sommiger meeninge, by de afgoden, of, beelden der valscher goden, die niet en bewaerden, maer moesten bewaert ende bewaeckt worden, op datse niet en souden gestolen worden. Doch andere verstaen het van de doode lichamen, die de swarte konstenaers plechten te bewaren, ende by nachte by deselve te blijven, om haer wat af te vragen. And. soo vernachten sy in woeste plaetsen, of, in bewaerde begraeffenissen.
-
margenoot16
- Tegen Godes uytdruckelick verbodt, (als zijnde onreyn) Levit. 11.7. Deut. 14.8.
-
margenoot17
- D. sop van het vleesch der verbodene dieren, die den Heere eenen grouwel zijn als mense etet. And. stucken van onreyn, of, stinckende, of, verrot, [vleesch] is in hare vaten. Siet de aent. Levit. 7.18. Doch men moet hier onder de boven verhaelde grouwelen verstaen allerley overtredingen der wet Godes.
-
margenoot18
- T.w. tot den Propheet die haer wil straffen, ende tot boete vermanen.
-
margenoot19
- D. blijft van my, en nadert my niet, bekommert u met u selven.
-
margenoot20
- ’t Zijn de woorden der pocchers ende schijnheylige, andre trotsende, als seer heylige mannen zijnde, daer sy doch heel onreyn waren. siet Pro. 30.12. Luc. 18. vers 11. Rom. 2.17. etc.
-
margenoot22
- D. sy zijn my seer beswaerlick, daerom sal ickse in mijnen toorn verdelgen. And. sy zijn eenen roock in mijnen toorn, D. sy verdienen een groote straffe, die haer oock over komen sal in mijnen toorn. alsoo wort roock, voor groote straffe genomen, Iesa. 14.31. Apoc. 18.9, 18. ende 19.3. en elders meer.
-
margenoot23
- D. gedurighlick brandende. Soo dat dit te verstaen is van het helsche vyer dat altoos brant, Marc. 9.45, 46, 48.
-
margenoot24
- T.w. het afgodisch wesen der Ioden, daer van stracks gesproken is.
-
margenoot25
- T.w. op dat het niet vergeten en worde, ick sal het te sijner tijt wel straffen. Siet Exod. 17.14. Deut. 32.34. Siet de aenteeck. aldaer, ende Ier. 17.1.
-
margenoot26
- Verstaet dit swijgen niet soo seer van met woorden te swijgen, als met de daet sich stille te houden, als Iudic. 18.9. Siet de aent. aldaer. siet oock de aent. 1.Reg. 22. op vers 3.
-
margenoot27
- D. overvloedelick, met volle mate, als Psal. 79. siet de aent. aldaer op vers 12.
-
margenoot28
- Of, gehoont hebben, T.w. met haren valschen Godtsdienst. Siet Psal. 106.20, 21.
-
margenoot29
- D. ick salse straffen, gelijck sy wel verdient hebben met my tot toorn te verwecken.
-
margenoot30
- Ofte, haren eersten loon, T.w. dien sy met hare boosdaden verdient hebben. Siet Iesa. c. 40. op vers 10. ende 62.11.
-
margenoot31
- Hier geeft de Heere te kennen, dat, gelijck wanneer yemant gesinnet is eenen wijnstock uyt te roeijen, om dat hy geen goede vruchten en draeght, nochtans den selven verschoont, als hy eenige goede druyven aen den selven vindt: Alsoo sal de Heere het kleyn overblijfsel der Israëliten sparen, van wegen het kleyn getal sijner uytverkorenen. Vergl. hier mede Iesa. 17. op vers 6. ende Rom. cap. 11. vers 5.
-
margenoot33
- D. goeden wijn, komende van den zegen des Heeren, ende daer voor hy te zegenen, of te loven ende te bedancken is.
-
margenoot34
- D. om de Godtsalige onder de Ioden, die my getrouwelick dienen.
-
margenoot35
- D. dat ick het gantsche volck niet en verderve. And. op dat ick het niet alles en verderve.
-
margenoot36
- D. eenige weynige, als Rom. 9. vers 29. siet Ies. 1.9. met de aenteeck. De sin is, Ick sal mijne Kercke vermenighvuldigen, ende zegenen.
-
margenoot37
- Of, uytvoeren, T.w. voor eerst uyt de Babylonische gevangenisse, ende daer na uyt de geestelicke gevangenisse des duyvels.
-
margenoot38
- D. een kleyn hoopken, het welck de bergen besitte ende bewoone.
-
margenoot39
- D. van het lant Iuda, ’t welck berghachtigh is: De Kercken ofte Gemeynten der geloovigen, ende daer na het rijcke der Hemelen, worden door het berghachtigh lant van Canaan, insonderheyt door den bergh Zion, afgebeelt. siet Ezec. cap. 36. vers 1. etc.
-
margenoot40
- T.w. het lant, als Matth. 5.5. ofte, Ierusalem, als ond. vers 19.
-
margenoot41
- D. hare kudden sullen in vruchtbare plaetsen weyden, met welcke woorden te kennen wort gegeven de overvloet der zegeningen, die de Kercke, ende een yeder lidtmaet der selver van Godt ontfangen soude. Want Saron was een vruchtbare ende lustige valleije. Siet 1.Chron. 5. vers 16. ende 27.29. Cant. 2.1. Ies. 33.9.
-
margenoot42
- Dit was oock een vruchtbaer dal, by Iericho gelegen. siet Ios. 7.26. Hos. 2.14.
-
margenoot43
- Ofte, tot een legerplaetse der runderen, of, tot een plaetse daer het vee neder liggen en rusten sal.
-
margenoot44
- Of, ghylieden die mijnen heyligen bergh vergetet, D. mijnen Tempel, ende den waren Godtsdienst, die in mijnen Tempel behoorde geoeffent te worden. Hy spreeckt de ongeloovige Ioden aen. Siet Rom. 10.21. siet oock Psalm 106.22.
-
margenoot45
- De sin is, Na dat ghy uwen afgodischen offer verricht hebt, soo set ghy u aen de tafel, ende etet van sulcke offerhanden.
-
margenoot46
- Het Hebr. woort beteeckent een bende, een troupe, eenen hoop, of heyr: siet Genes. 30.11. eenige verstaen hier het heyr des hemels, de sonne, de mane, ende de sterren. Vergel. Ier. 7.18. ende 8.2. ende 19.13. Andere houden het woort Gad in den text, ende verstaen daer door, d’een Iupiter, d’ander Mars, andere de Fortune, andere de Sonne, andere, de gantsche bende der valscher goden.
-
margenoot48
- D. ter eere der sterren, die in grooten getale zijn. Hebr. lameni. Dit behouden sommige in den text, als of het de name eeniges afgodts ware. Andre nemen het voor een seker getal van sterren by malkanderen, ende setten ’t over, voor soo vele als men tellen kan, T.w. aen soo veel afgoden als men soude kunnen tellen, D. aen een seer groot getal. Sommige verstaen door dit woort, de mane.
-
margenoot49
- Ofte, wel aen, ick sal u-lieden tellen, etc. Dit siet op het woort getal, vers 11. De sin is, Wel aen, dewijle ghylieden u versondight aen het getal, soo sal ick u oock straffen met getal, ende soo vele als ick’er af telle, sullender met den sweerde om komen.
-
margenoot50
- D. ghy sult moeten neder bucken, ende den hals uytstrecken voor de gene die u dooden sullen.
-
margenoot51
- T.w. door den mont mijner Propheten, door dewelcke ick u mijnen wille hebbe laten verkondigen. Vergel. hier mede Prov. 1.24. Ierem. 7.13, 27. Iesa. 66.4. ende Matth. 23.34.
-
margenoot52
- Verstaet hier door eten ende drincken, het genieten der goeder gaven Godes. Siet Psalm 36. op vers 9. Siet oock Levit. 26.10.
-
margenoot52
- Verstaet hier door eten ende drincken, het genieten der goeder gaven Godes. Siet Psalm 36. op vers 9. Siet oock Levit. 26.10.
-
margenoot53
- Hebr. van goetheyt des herten, D. van vrolickheyt. Siet Iudic. c. 16. op vers 25.
-
margenoot54
- Ofte, tot eenen eedt. Dickwils wierden de eeden gedaen met quaet wenschinge, ofte met vervloeckinge. Numer. 5.21. staet, eenen eedt der vervloeckinge. siet de aenteeck. aldaer. Het formulier van sulcken eedt-vervloeckinge was, de Heere stelle u als desen ofte dien: als te sien is Ierem. 29.22. D. op u moeten komen die plagen ende maledictien die op desen of dien gevallen zijn door Godes rechtveerdigh oordeel. Siet ter contrarie het formulier van zegeninge by desen ofte dien, Genes. 48.20.
-
margenoot56
- D. sy en sullen niet meer Israëliten genoemt worden, maer Christenen, Actor. 11. vers 26. Siet Genes. 32.28. oock beteeckent somtijts een nieuwe mane, eenen nieuwen ende beteren staet, als Ies. 62.2. siet de aenteeck. aldaer.
-
margenoot57
- D. wie sich selven alles goets, heyl, ende welvaert sal toe wenschen. siet Deut. 29. op vers 19.
-
margenoot58
- D. in den waren, ofte, in den gewissen Godt. Anders, in den Godt Amen, ofte, in den Godt van Amen, waer by verstaen wort onse Heere Iesus Christus, die de waerachtige Godt ende het eeuwige leven is, 1.Ioan. cap. 5. vers 20. ende hy wort Amen genoemt, Apoc. cap. 3. vers 14. ende in hem sullen alle geslachten der aerde haer selven zegenen, Genes. 22.18.
-
margenoot59
- Sweeren is een deel van Godtsdienst. Siet Psalm 63. op vers 12.
-
margenoot58
- D. in den waren, ofte, in den gewissen Godt. Anders, in den Godt Amen, ofte, in den Godt van Amen, waer by verstaen wort onse Heere Iesus Christus, die de waerachtige Godt ende het eeuwige leven is, 1.Ioan. cap. 5. vers 20. ende hy wort Amen genoemt, Apoc. cap. 3. vers 14. ende in hem sullen alle geslachten der aerde haer selven zegenen, Genes. 22.18.
-
margenoot60
- D. soo wel de elenden die mijn volck geleden heeft, als de oorsaken der selver, te weten, hare sonden.
-
margenoot61
- Hebr. ick ben scheppende, Dat is, ick ben gereet om te scheppen. alsoo oock vers 18. De sin is, Ick sal alles in Christo vernieuwen, of ick sal den heelen staet der Kercke alsoo vernieuwen ende verbeteren, als of ick eenen nieuwen hemel, ende eene nieuwe aerde schiepe. Dit is wel ten deele geschiet in de eerste komste Christi, door de predicatie des H. Euangelii, ende de werckinge des Heyligen Geestes, die den geloovigen des Nieuwen Testaments rijckelick is mede gedeylt geworden: Maer het sal eerst volkomelick geschieden in de tweede toekomste des Heeren, als hy sijne Kercke in het hemelrijcke op nemen sal. siet Iesa. 66.22. 2.Petr. 3.13. Apoc. cap. 21. vers 1.
-
margenoot62
- D. de aerdsche Heydenen sullen als nieuwe gemaeckt worden door de beroepinge tot de kennisse des H. Euangelii. siet Psalm 97.1. ende 98.3, 4. Apoc. cap. 21. vers 2.
-
margenoot63
- D. in gedachtenisse. siet de aent. Ierem. 3. op vers 16. ende 7. op vers 31.
-
margenoot64
- Of, [over] het gene dat ick scheppe. And. verheught u in der eeuwigheyt, ghylieden die ick nieuwe scheppe, T.w. in Christo Iesu. Siet Psalm 102. vers 19. Ephes. 2.10.
-
margenoot65
- D. ick sal mijn Kercke, ende alle ledematen der selver met eeuwige ende hemelsche vreught vervullen, want hier wort gesproken van het hemelsche Ierusalem.
-
margenoot69
- In Ierusalem, T.w. in het hemelsche Ierusalem.
-
margenoot70
- Want alle tranen sullen van hare oogen afgewasschen worden. Siet Iesa. cap. 25. vers 8. ende 30. vers 19. Apoc. 7.17. ende 21.4.
-
margenoot71
- Ofte, daer uyt] T.w. van, of uyt Ierusalem.
-
margenoot72
- Of, een zooghkint, als Iesa. 49.15. Hebr. een zuygelingh der dagen, D. een jongh kint, of, een kint dat een jaer oudt zijnde sterft; want dagen beteeckent somtijts een jaer. Als 1.Sam. 2.19. daer staet, het offer der dagen, voor, het jaerlicksche offer.
-
margenoot73
- T.w. die dagen, die tot eenen gemeynen ouderdom gehooren.
-
margenoot74
- Hebr. een hondert jaers sone, ofte, een sone van hondert jaer. Siet de aent. Genes. cap. 5. op vers 32. Alsoo stracks, Een sondaer een sone van hondert jaer. Wat nu den sin van dit geheele versken aengaet, die is geestelick, ende schijnt desen te zijn, Die eeuwe sal veel anders zijn, als nu: heden ten dage stervender vele, noch kinderen zijnde: andere, wel eeniger mate oudt zijnde, het zy sestigh of seventigh jaren, maer weynige die haren vollen ouderdom beleven, ende tot hare hondert jaren komen: Maer als dan sal het met den eenen gaen, als met den anderen, met de jongelingen, als met de oude, sy alle sullen hare dagen vervullen. Dit bevestight hy aldus: Want een jongelingh hondert jaer oudt zijnde, sal sterven, D. een kint en sal geen kint sterven, maer het sal den vollen tijt sijnes levens vervullen, maer een sondaer van hondert jaer sal vervloeckt worden, D. een kint sal in het rijcke Christi geluckiger zijn, als een oudt man in het rijcke der werelt, want een kint sal in het rijcke Christi eene gelucksalige volmaecktheyt des levens verkrijgen: maer in het rijcke der werelt, sal een sondaer, als hy sal schijnen tot de volmaecktheyt des levens gekomen te zijn, vervloeckt wesen. Andre nemen’t ende verklaren het aldus: Van daer en sal niet meer wesen een zuygelingh [of kindeken] van dagen, noch een oudt man, wiens dagen niet sullen vervult worden: maer een sondaer van hondert jaren, sal vervloeckt zijn, Dat is, hoe hy langer leven sal, hoe hy meer vloecks sal onderworpen zijn.
-
margenoot76
- D. sy sullen met allerley zegen Godes verheught worden. Vergel. Deut. 28.3. etc. ende Levit. 26.4….. 13. Doch onder den tijdelicken zegen die Godt in de wet belooft, moet men hier ende elders den geestelicken ende eeuwigen zegen verstaen.
-
margenoot77
- Dit vers geeft te kennen, dat sy van die vloecken, die de wet den ongehoorsamen dreyght, Deut. 28.30. sullen gevrijt zijn.
-
margenoot78
- D. stijf, vast, bestendigh. siet Psalm 52.10. ende 92.13.
-
margenoot79
- Of, oudt maken, ofte, bestandigh maken, D. sy sullen het lange genieten, dewijle sy lange sullen leven.
-
margenoot80
- Ofte, tot ydelheyt. Siet Levit. 26.16…. 20.
-
margenoot81
- Alsoo namelick, dat hare kinderen van de vyanden souden om gebracht, ofte gevangelick wech gevoert worden. Siet Deut. 28.32…. 41.
-
margenoot85
- Want Godt weet wat wy van noode hebben eer wy bidden, Matth. 6.8. Siet Psalm 145.18. ende siet een exempel Genes. 24.15.
-
margenoot86
- D. de wreede boose menschen sullen veranderen, ende als kleyne kinderen worden, siet Iesa. 11.6, 7, 8, 9. ende Matth. 18.3.
-
margenoot88
- Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick eenen verscheurenden leeuw.
-
margenoot89
- De sin is, De slange sal in hare holen verborgen blijven, ende en sal niemant soecken schade te doen, maer sal te vreden zijn met stof te eten, gelijck Godt haer verordineert heeft, Genes. 3.14.
|