Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Lxij. Capittel.

De Propheet voorseyt den geluckigen ende heerlicken stant der Christelicke Kercke, vers 1, etc. die van Christo sal getrouwt worden, 4. ende hy salse met getrouwe wachters versorgen, 6. ende haer ruste ende vrede geven, 8. ende haer door de bekeeringe der Heydenen vermeerderen, 10.

1

¹ OM ² Zions wille, en sal ick ³ niet swijgen, ende om Ierusalems wille, en sal ick ⁴ niet stille zijn: tot dat ⁵ hare gerechtigheyt ⁶ voort kome als een glantz, ende haer heyl als een fackel die brant.

1 Dit zijn de woorden des Propheten Iesaie, soo in sijnen, als in anderer Propheten ende Dienaren Godes name.

2 D. der Kercke, ofte des volcks Godes, stracks Ierusalem genoemt: een voorbeelt der Kercke des Nieuwen Testaments, Hebr. 12. vers 22. Apoc. 14.1. ende 21.2.

3 D. ick en sal niet op houden de troostelicke beloftenissen die Godt my geopenbaert heeft, sijner Kercke te verkondigen. siet Psal. 122.6. ende 2.Tim. 4.2.

4 Of, niet rusten.

5 T.w. der stadt Ierusalems, D. der Kercke. De sin is, Tot dat Christus, die onse gerechtigheyt ende Heylant is, der werelt geopenbaert worde.

6 Of, op ga. Hebr. uyt ga, T.w. gelijck de sonne uyt hare kamer gaet, als sy op gaet. siet Psalm 19.6.

2

Ende de Heydenen sullen ⁷ uwe gerechtigheyt sien; ende alle Koningen uwe heerlickheyt: ende ghy sult met ^{a 8} eenen nieuwen name genoemt worden, welcken des HEEREN mont ⁹ uytdruckelick noemen sal.

7 T.w. die gerechtigheyt, O Zion, of Ierusalem, met dewelcke ghy van uwen bruydegom Christo Iesu sult zijn verciert geworden.

a Iesa. 65.15.

8 D. ghy sult vernieuwt ende in eenen beteren staet gebracht worden, als ghy te voren waert, ende desen nieuwen ende beteren staet sal oorsake zijn van den nieuwen name: die van nature zijn kinderen des toorns, Ephes. 2.3. sullen uyt genade genoemt worden kinderen Godes, 1.Ioan. 3.1. ende de gene aen dewelcke hy een welgevallen ofte lust heeft, vers 4. desen nieuwen name en kent niemant, dan die hem ontfanght, Apoc. 2.17.

9 Siet van het Hebr. woort Genes. 30. op vers 28.

3

Ende ¹⁰ ghy sult een cierlicke kroone zijn ¹¹ in de hant des HEEREN, ende ¹² eenen Konincklicken hoet in de hant uwes Godts.

10 D. ghy sult den Heere seer lief ende weert zijn. siet Exod. 19.5.

11 D. ghy sult bewaert ende van Godt beschermt worden. Siet Deut. 33.3. Ioan. 10.28, 29.

12 Verst. hier door den Konincklicken hoet, of mijter, ’t Konincklicke Priesterdom daer Petrus van spreeckt 1.Petr. 2.9.

4

Tot u en sal niet meer geseyt worden, ¹³ de Verlatene, ende tot u lant en sal niet meer geseyt worden, ¹⁴ het Verwoeste; maer ghy sult genoemt worden, ¹⁵ Mijn lust is aen haer, ende ¹⁶ u lant, ¹⁷ het Getrouwde: want de HEERE heeft eenen lust aen u, ende ¹⁸ u lant sal getrouwt worden.[kolom]

13 T.w. van Godt haren bruydegom, als of ghy niet meer sijne bruyt of sijn volck en waert. siet Ies. 60.15.

14 Hebr. verwoestinge, D. het verwoeste. siet Hose. 1.10. 1.Petr. 2.10.

15 D. Godt heeft een welgevallen aen haer, T.w. aen Ierusalem.

16 Dat u de Heere gegeven hadde te bewoonen: ofte, u lant, D. de inwoonders uwes lants.

17 D. het bewoonde.

18 D. u lant sal bewoont worden, gelijck een vrouwe haren man by woont.

5

Want [gelijck] een jongelingh eene jonckvrouwe trouwt: [alsoo] sullen uwe kinderen ¹⁹ u trouwen: ende [gelijck] de bruydegom vrolick is over de bruyt, [alsoo] sal ²⁰ uw’ Godt over u vrolick zijn.

19 T.w. O ghy lant, ofte, onder u, by u, T.w. O ghy Kercke.

20 Christus wort meermaels in de Heylige Schrift een bruydegom genoemt, ende sijne Gemeynte een bruyt, Ioa. 3. vers 29. Apoc. 21. versen 2, 9. welcker onderlinge liefde ende vreught verhaelt wort Cant. 4.1. etc.

6

²¹ O Ierusalem, ick hebbe ²² wachters op uwe mueren bestelt, die gedurighlick al den dagh, ende al den nacht ²³ niet en sullen swijgen: ²⁴ O ghy die des HEEREN doet gedencken, ²⁵ en laet geen stilswijgen by u-lieden wesen.

21 Dit spreeckt de Heere.

22 D. Propheten, Herders, Leeraers, Zielsorgers. Siet Ies. 21.11. Ezec. 3. vers 17. ende 33.7. Apoc. 21.12.

23 Maer sy sullen u steeds het woort ende de beloften Godes voor houden. siet vers 1.

24 Of, O ghy gewaghmakers, of, O ghy vermelders van den Heere. Dit spreeckt de Propheet tot de Leeraers des H. Euangelii.

25 Maer betuyght steeds, ende verkondight vrymoedelick de waerheyt.

7

Ende en swijght niet stille ²⁶ voor hem, tot dat hy bevestige, ende tot dat hy Ierusalem stelle ²⁷ een lof op aerden.

26 T.w. den Heere. Hebr. En geeft hem, ofte, voor hem, geen stilswijgen. De sin is, En houdt niet op van bidden en smeken, maer houdt aen in den gebede, ja valt hem soo lange lastigh, tot dat ghy verhoort wort, tot dat Godt arbeyders in sijnen oogst uytstoote, Matt. 9. vers 38. ende tot dat hy haren arbeyt zegene, 1.Cor. cap. 3. vers 6.

27 D. in sulck eenen heerlicken staet, datse elck een moet loven.

8

²⁸ De HEERE heeft gesworen ²⁹ by sijne rechterhant, ende ³⁰ by den arm sijner sterckte: ³¹ Indien ick ³² u koorn meer sal geven ³³ [tot] spijse voor uwe vyanden, ende indien ³⁴ de vreemde sullen drincken uwen most daer aen ghy gearbeyt hebt!

28 Dit zijn nu wederom de woorden des Propheten.

29 D. by sijne eygene kracht, D. by hemselven, geenen grooteren hebbende om by te sweeren, Hebr. 6.13.

30 D. by sijnen stercken arm.

31 De sin is, Sekerlick ick en sal u den moetwille uwer vyanden ende vervolgeren niet over geven. Siet van dese maniere van eedtsweeren Num. 14. d’aent. op vers 23.

32 O Ierusalem.

33 Godt dreyght dickwils dat de vreemde, ende de vyanden sijnes volcks, van wegen desselven sonden, de vruchten hares lants souden eten, als Deut. 28.30, 33, 51. ’t welck oock meermaels in der daet alsoo geschiet is, Iud. 6.3, 4. Eccl. 6.1, 2. Dit moet men verstaen mede begrepen te zijn onder de vloecken der wet, die door Christum zijn wech genomen, Gal. 3.13. Siet oock Ps. 128. vers 2. ende 1.Cor. 15.58.

34 Hebr. de kinderen des vreemden.

9

Maer ³⁵ die het insamelen sullen, die sullen het eten, ende sy sullen den HEERE prijsen: ende ³⁶ die hem vergaderen sullen, die sullen hem drincken ³⁷ in de voorhoven mijnes heylighdoms.

35 Hebr. de insamelaers des selven, T.w. des koorns.

36 Hebr. de vergaderaers, ofte, de t’samenbrengers des selven, T.w. mosts.

37 D. met openbare danckseggingen, die sy den Heere in sijne Kercke voor sijne weldaden sullen doen. Een maniere van spreken genomen van de Priesters, die het geheylighde vleesch aten in den voorhof des Tabernakels, ende nader hant in de voorhoven des Tempels. Siet Levit. 6.16. ende 10.18. Ezech. 42.14.

10

^b Gaet door, gaet door, door de poorten, ³⁸ bereyt den wegh des volcks: verhooght, verhooght ³⁹ een bane, ⁴⁰ ruymt de steenen wech, ⁴¹ steeckt een baniere om hooge tot de volckeren.

b Iesa. 40.3. ende 57.14.

38 Dit is een aensprake tot de inwoonders van Ierusalem, haer vermanende, dat sy de stadts poorten vry wijt op souden stellen, ende de wegen schoon ende suyver maken souden, op dat de Heydenen, die by groote menighten haer tot de Kercke Christi begeven souden, eene opene bane vinden souden. siet Ies. 57.14. And. Bereyt den volcke den wegh.

39 Door dewelcke sy tot u, O ghy burgers van Ierusalem, D. tot de Christelicke Kercke gebracht worden, ende in gaen mogen. siet Ies. 40.3.

40 Of, suyvertse van steenen, siet Ies. 57.14. De sin is, Weert alle verhindernissen ende aenstoot uyt den wegh, Rom. 14.13, 21.

41 D. predickt het Euangelium opentlick. Siet Iesa. 11.12. ende 49.22.

11

Siet de HEERE ⁴² heeft doen hooren, tot aen het eynde der aerde, Segget ⁴³ der dochter Zions, Siet, ⁴⁴ u heyl komt: siet, ⁴⁵ sijn loon is met hem, ende ⁴⁶ sijn arbeytsloon is voor sijn aengesichte.

42 T.w. door de predicatie des H. Euangelii. siet Rom. 10.18. ende hy heeft doen hooren] T.w. ’t gene dat hier volght, Segget, etc.

43 D. den volcke Zions, D. der Kercke Godes, als Zac. 9.9. Matt. 21.5. Ioa. 12.15.

44 D. uwe saligheyt ende verlossinge: Of, uw Heylant ende Salighmaker, T.w. Iesus, die sijn volck verlost van hare sonden, Matth. 1.21. Luce 2.30.

45 Dien hy geven sal allen den genen die hem trouwelick dienen, Ies. 40.10. Apoc. 22.12. siet Ps. 127. op vers 3.

46 Hebr. sijn werck, D. sijnen arbeytsloon. siet Ies. 40. op vers 10. Levit. 19.13.

12

Ende sy sullen ⁴⁷ se noemen ⁴⁸ het heylige volck, ⁴⁹ de verloste des HEEREN: ende ⁵⁰ ghy sult genoemt worden, ⁵¹ de Gesochte, ⁵² de Stadt die niet verlaten en is.

47 T.w. de geloovige, die haer tot de Christelicke Gemeynte sullen vervoegen, soo uyt de Ioden, als uyt de Heydenen.

48 Hebr. het volck der heyligheyt.

49 D. die van den Heere verlost zijn.

50 O Zion, ghy Kercke Godes.

51 ’t Hebr. woort, het welck eenige in den text setten, beteeckent, de gesochte, of nagesochte, of besorghde, T.w. die de Heere uyt genaden weder besocht ende vergadert heeft, daer sy te voren om harer sonden wille, eenen tijt langh was verlaten ende verstroyt geweest. Siet Iesa. 54.6, 7. ende de aenteeck. Deut. 11. op vers 12.

52 Of, de onverlatene stadt.