Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Lxj. Capittel.

Christus geeft te kennen dat hy gesalft is, ende waer toe, als oock wat al treffelicke weldaden hy sijne Kercke bewijsen soude, vers 1, etc. hy spreeckt oock wederom van de beroepinge der Heydenen, 5. van de weldaden die Godt den sijnen geven sal, 6. vreught der Kercke Godes daer uyt rijsende, 10.

1

^{1 a} DE Geest des Heeren HEEREN is op my, om dat de HEERE my ² gesalft heeft, ³ om een blijde boodschap te brengen ⁴ den sachtmoedigen: hy heeft my gesonden ⁵ om te verbinden ⁶ de gebrokene van herten, om ⁷ den gevangenen vryheyt ⁸ uyt te roepen, ende ⁹ den gebondenen openinge der gevangenisse.

1 Dit spreeckt Christus, als af te nemen is Luce 4.17. etc. Siet Ioan. 1.33.

a Luce 4. versen 17, 18, 19, 20.

2 Door dese salvinge wort verstaen, dat Christus na sijne menschelicke nature met de gaven des H. Geestes sonder mate begaeft ende verciert is geworden: Ende na den gantschen persoon tot onsen Koningh, Priester, ende Propheet, van den Vader is verordineert geworden. siet Hebr. cap. 1. vers 9.

3 Of, om een goede boodschap te verkondigen, ofte te prediken. Wat tijdinge, ofte boodschap is dat? Van de vergevinge der sonden siet Psal. 40.10. ende 96. vers 2.

4 Ofte, nederigen, Luce 4.18. daer dese woorden des Propheten geciteert worden, staet den armen, T.w. den armen van geeste, Matth. 5.3. want den soodanigen wort het Euangelium gepredickt, Matth. 5.11.

5 Verstaet dit geestelicker wijse, Nam. van de vertroostinge der ziele, die door de predicatie des Heyligen Euangelii geschiet.

6 Dit zijn de gene die bedroeft ende verslagen van herte zijn, van wegen hare menighvuldige sonden ende overtredingen. Siet Psalm 34. op vers 19. ende 51.19. ende Iesa. 57.15.

7 D. den genen die onder het gewelt des duyvels, of sijner aenhangers gevangen liggen, van wegen hare begangene sonden, Rom. 7.23. ende 2.Timoth. 2.26. ende 3.6. ende siet Iesa. 42.7.

8 Ofte, te prediken, te verkondigen.

9 Dit is het selve dat stracks geseyt is, met andere woorden.

2

¹⁰ Om uyt te roepen ¹¹ het jaer van het welbehagen des HEEREN, ende ¹² den dagh der wrake onses Godts: om alle ¹³ treurige te troosten.

10 Ofte, om te prediken.

11 D. den tijt, ofte het jaer in ’t welcke het den Heere behagen of believen sal, sijne genade den bedroefden conscientien te openbaren ende te bewijsen, T.w. door de predicatie des Heyligen Euangelii. Siet Iesa. 49.8. 2.Corinth. 6.2. Titum 3.4.

12 D. dien dagh, dien Godt verordineert ofte bestemt heeft, in welcken hy alle ongeloovige, onboetveerdige, ende vyanden sijner Kercke, mitsgaders den duyvel, in de eeuwige verdoemenisse werpen sal. Siet Iesa. 34.8. ende 63.4. Luce 18.7. ende 2.Corinth. 10.6.

13 T.w. die treuren over hare sonden, daer mede sy Godt vertoornt hebben, 2.Corinth. 7.10, 11. Iacob. 4.9. Of, de gene die treurigh zijn van wegen de elenden der Kercke, Iesa. 66.10. Want den dusdanigen belooft Christus vertroostinge, Matth. 5.4.

3

Om den treurigen ¹⁴ Zions te beschicken, dat hen gegeven worde ¹⁵ cieraet voor ¹⁶ assche, ¹⁷ vreughden-olie voor treurigheyt, ¹⁸ het gewaet des lofs voor eenen ¹⁹ benauwden ²⁰ geest: op dat sy genaemt worden ²¹ eyckenboomen der gerechtigheyt, eene plantinge des HEEREN, op dat hy verheerlickt worde.

14 D. der Kercke Godes.

15 D. schoone kleederen, ofte heerlickheyt, welck woort Matth. 6.29. gebruyckt wort voor schoone kleederen. Hebr. om hen te geven çieraet, etc.

16 Die men pleeght op het hooft te stroijen, ende daer in te sitten, als men treurde.

17 Eertijts pleeghtmen ten tijde van vreughde, het aengesichte met olie te salven: Maer hier wort gesproken van de vreughden-olie des Heyligen Geestes, Ioan. 14.26, 27. ende 15.11. Vergel. met de woorden des Propheten het gene dat geschreven staet Hebr. 1.9.

18 D. een kleet het welck prijsens weerdigh is van wegen sijne schoonheyt ende cierlickheyt, Ofte, een kleet, het welck men aentrock als men feestdagh hielt, ende de Gemeynte te samen quam, om Godt voor ontfangene genade te dancken ende te loven. Doch verstaet hier door het cierlick gewaet, de gratien en giften des Geestes Godes.

19 Ofte, beanghstighden. Hebr. t’samen gewrongenen geest, die van hertzeer en droeffenisse als t’samen gekrompen is.

20 D. gemoedt.

21 By dese boomen worden verstaen de gene, die door het geloove Christo Iesu zijn ingeplant, ende die vruchten der gerechtigheyt, D. goede wercken dragen. Siet boven 60.21. De eyckenboomen der gerechtigheyt worden gestelt tegen de eyckenboomen die sy misbruyckt hadden tot afgoderije. Ende worden de geloovige eyckenboomen genaemt, ten aensien van hare sterckte in Christo.

4

Ende sy sullen ^{b 22} de oude verwoeste plaetsen bouwen, de vorige verstooringen weder op rechten ende de verwoeste steden vernieuwen, die verstoort waren ²³ van geslachte tot geslachte.

b Iesa. 58.12.

22 Siet Iesa. 58. de aenteeck. op vers 12. Dit geestelicker wijse genomen zijnde, is te seggen, Sy sullen de ongeloovige Heydenen tot Godt bekeeren, die langen tijt in hare sonden als doot gelegen hebben, Ephes. cap. 2. versen 1, 5.

23 D. die van over vele geslachten geschiet zijn.

5

Ende ²⁴ uytlanders sullen staen, ende uwe ²⁵ kudden ²⁶ weyden: ende ²⁷ vreemde sullen ²⁸ uwe ackerlieden, ende ²⁸ uwe wijngaerdeniers zijn.

24 T.w. de bekeerde uyt de Heydenen. De sin is, Godt sal oock uyt de Heydenen, Leeraers ende Predicanten verwecken, tot opbouwinge sijner Heylige Kercke in den Nieuwen Testamente, Actor. 20.28. 1.Petr. 5.1, 2.

25 Ofte, schapen, D. Gemeynten.

26 T.w. met Godes woort.

27 Hebr. de kinderen des vreemden.

28 D. uwe Leeraers zijn, Matth. 21.33. etc. 1.Cor. 3.9.

28 D. uwe Leeraers zijn, Matth. 21.33. etc. 1.Cor. 3.9.

6

Doch ghylieden sult ^{29 c} Priesters des HEEREN heeten, ³⁰ men sal u dienaren onses Godts noemen: ³¹ ghy sult het ver-

29 T.w. geestelicke Priesters, om te offeren de kalveren uwer lippen, ende u lichaem tot eenen redelicken Godtsdienst te begeven. Siet Exod. 19.6. Rom. 12.1. Hebr. 13. vers 15. 1.Petr. 2.5, 9. Apoc. 1.6. ende 5.10.

c 1.Petr. 2 5, 9. Apoc. 1.6. ende 5.10. etc.

30 Ofte, ende tot u lieden sal geseyt worden, O ghy dienaers onses Godts.

31 D. ghy sult de goederen genieten, die u de Heydenen mede deylen sullen, wanneer sy tot Christum sullen bekeert wesen. siet Iesa. 60.5.

[fol. 30r]

mogen der Heydenen eten, ende in hare ³² heerlickheyt sult ghy u roemen.

32 D. rijckdom.

7

³³ Voor uwe dobbele schaemte, ende schande, ³⁴ sullense ³⁵ juychen over haer deel: daerom sullen ³⁶ sy ³⁷ in haer lant erffelick het dobbele besitten, ³⁸ sy sullen eeuwige vreught hebben.

33 Die ghy geleden hebt van de vyanden der Kercke.

34 T.w. de vrome Israëliten, ofte kinderen Godts.

35 Ofte, over luyt roepen.

36 T.w. dien te voren sulcke schaemte is aengedaen geweest, ende die vervolght zijn geworden.

37 T.w. soo haer eygen, als verkregen van de vyanden, van dewelcke sy te voren zijn vervolght geweest.

38 T.w. de Godtsalige.

8

Want ick de HEERE hebbe het recht lief, ick hate ³⁹ den roof in het brand-offer, ende ick sal geven, dat ⁴⁰ haer werck in der waerheyt sal zijn: ende ick sal een eeuwigh verbont ⁴¹ met haer maken.

39 D. die brand-offeren hate ick, die door ongerechtigheyt geschieden, my uyterlick dienende, maer middeler wijle haren naesten onderdruckende. Siet Prov. cap. 15. vers 8. ende 21.27.

40 D. dat den dienst die sy my ter eere doen, in den geest ende in der waerheyt sal geschieden. Ioan. 4.24. And. haer arbeytsloon.

41 Siet Ier. 34. vers 18.

9

⁴² Ende haer zaet sal onder de Heydenen bekent worden, ende ⁴³ hare nakomelingen in het midden der volckeren: alle die haer sien sullen, ⁴⁴ sullense kennen, dat sy zijn een zaet dat de HEERE gezegent heeft.

42 D. hare nakomelingen, ofte, die haer toe behooren, T.w. die tot de Kercke Christi gehooren, die en sullen niet meer by eene sekere natie bepaelt wesen, maer sy sullen haer uytbreyden onder alle Heydenen.

43 Hebr. hare uytspruytelingen.

44 Soo aen haren heyligen ende Godtsaligen handel ende wandel, als uyt den zegen des Heeren, die merckelick by haer sal zijn.

10

⁴⁵ Ick ben seer vrolick in den HEERE, mijne ziele verheught haer in mijnen Godt, want hy heeft my bekleet met de kleederen des heyls, ⁴⁶ den mantel der gerechtigheyt heeft hy my om gedaen: gelijck eenen bruydegom sich met ⁴⁷ Priesterlicken cieraet verciert, ende als een bruyt haer verciert met hare ⁴⁸ gereetschap.

45 Dit spreeckt de Christelicke Kercke, ende een yeder lidtmaet der selver, den Heere danckende voor sijne weldaden aen haer bewesen. Hebr. vrolick zijnde ben ick vrolick.

46 Of, hy heeft my bedeckt met den mantel der gerechtigheyt, D. met gerechtigheyt als met een kleet, wel verstaende met sijne gerechtigheyt, die hy my toege-eygent heeft.

47 D. heerlicken, want de Priesters waren heerlick ende cierlick gekleet. siet Exod. 28. And. Princelick, want het Hebr. woort beteeckent het eene soo wel, als het andere.

48 D. cieraet, gesmuck, gesmijde, tuygh. Hebr. vaten, of, instrumenten.

11

Want gelijck de aerde hare spruyte voort brenght, ende gelijck een hof ⁴⁹ ’t gene in hem gezaeyt is, doet uyt spruyten: ⁵⁰ alsoo sal de Heere HEERE gerechtigheyt ende lof doen uyt spruyten, voor alle de volckeren.

49 Hebr. sijn gezaeyde, of, haer gezaeyde

50 D. de Heere sal maken, dat de Kercke Christi, uyt alle Heydenen versamelt zijnde, sal in ware gerechtigheyt wassen ende toenemen, ende den Heere meer ende meer loven.