Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Lix. Capittel.

De Propheet wijst aen, dat het aen des Heeren hant niet en schortte, dat de Ioden niet verlost en wierden, maer dat hare sonden sulcks verhinderden, vers 1, etc. welcke sonden verhaelt worden van vers 3. tot vers 9. sy belijden hare sonden, 9. daer op volght de belofte, dat Godt de sijne verlossen ende hare vyanden straffen soude, haer den Verlosser senden, ende haer door sijnen Geest ende Woort eeuwighlick regeeren soude, 16, etc.[kolom]

1

SIet ^a de hant des HEEREN en is niet verkort, dat sy niet en soude konnen verlossen: ende sijn oore en is niet swaer geworden, dat sy niet en soude konnen hooren.

a Numer. 11.23. Iesa. 50.2.

2

Maer uwe ongerechtigheden maken een scheydinge tusschen u-lieden, ende tusschen uwen Godt, ende uwe sonden ¹ verbergen het aengesichte van u-lieden, dat hy ² niet en hoort.

1 D. maken dat hy het aengesichte verberge.

2 T.w. uwe gebeden, D. dat hy u niet en helpt.

3

Want ³ uwe handen zijn met bloet bevleckt, ende uwe vingeren met ongerechtigheyt: Uwe lippen spreken ⁴ valsheyt, uwe tonge ⁵ dichtet onrecht.

3 Hebr. uvve palmen. Siet Iesa. 1.15.

4 Ofte, leugen.

5 Of, spreeckt uyt.

4

Daer en is niemant die voor de gerechtigheyt ⁶ roept, ende niemant die voor de waerheyt in ’t gerichte sich begeeft: sy vertrouwen op ydelheyt, ende spreken leugen, ^{7 b} met moeyte zijn sy swanger, ende sy baren ⁸ ongerechtigheyt.

6 Alsoo namelick, dat hy de gene die tegen de gerechtigheyt handelen, afmane: Ofte, de onschuldige verdedige: Of, die een rechtveerdige sake, ende de waerheyt, na sijn uyterste vermogen hanthave.

7 Welcke sy geern tegen hare naesten souden aen den dagh brengen.

b Iob. 15.35. Psalm 7.15.

8 Of, ydelheyt, ende alsoo versen 6, 7.

5

⁹ Sy broeden basiliskus eijeren uyt, ende ¹⁰ sy weven spinnewebben: ¹¹ die van hare eijeren eet, moet sterven; ende ¹² als het in stucken gedruckt wort, daer berst een adder uyt.

9 Hebr. sy splijten basiliskus eijeren uyt, D. sy hebben vergiftelicke ende seer schadelicke aenslagen voor, gelijck de basiliskus niet en kan uytbroeden, dan dat vergiftigh is: Alsoo en komt’er van den godtloosen niet, dan dat schadelick is.

10 D. sy maken aenslagen om andere te vangen, ende te verslinden, gelijck een spinne met haer webbe de vliegen en muggen vanght, ende die daer na doot ende op eet. Siet Iob 8.14.

11 D. die sich harer aenslagen deelachtigh maeckt: of, die sich familier, ofte gemeynsaem met haer maeckt.

12 T.w. als het ey in stucken gedruckt wort. Anders, vvort’er yemant mede besprenght, of, soo het yemant verspreyt, D. soo het yemant niet en wil eten, maer werpt het daer henen dat het over de aerde gespreyt wort, soo berster een adder uyt, D. soo yemant der booser menschen aenslagen ontdeckt ende verhindert, soo vergrimmen sy haer tegen den selven, ende soecken hem te beschadigen.

6

Hare webben ¹³ en ^c deugen niet tot kleederen, ende sy en sullen haer selven ¹⁴ niet kunnen decken met hare wercken: hare wercken zijn wercken der ongerechtigheyt, ende een maecksel ¹⁵ des wrevels is in hare handen.

13 Hebr. en sullen niet tot kleederen vvorden, D. hare aenslagen en sullen haer geen profijt aenbrengen.

c Iob 8.14, 15.

14 D. niet kunnen beschermen in tijt des noots.

15 Ofte, des gevvelts.

7

^{16 d} Hare voeten loopen tot het quade, ende sy haesten om onschuldigh bloet te vergieten: hare gedachten zijn gedachten der ongerechtigheyt, ¹⁷ verstooringe ende verbrekinge is op hare banen.

16 D. sy zijn soo geneyght tot de boosheyt, dat als sy ergens weten quaet te doen, sy en gaender niet na toe, maer sy loopender na toe. Dese woorden citeert d’Apostel Rom. 3.15. om te bewijsen, dat de Ioden soo wel sondaers zijn, ende van nature verdorven, als de Heydenen.

d Prov. 1.16. Rom. 3.15.

17 D. sy en trachten nergens anders na, dan om haren naesten schade en schande aen te brengen.

8

Den wegh des vredes en kennen sy niet, ende ¹⁸ daer en is geen recht in hare gangen: ¹⁹ hare paden maken sy verkeert voor haer selven, ²⁰ al wie daer op gaet die en kent den vrede niet.

18 D. daer en is geen waerheyt noch billickheyt by haer te vinden. siet Iob 34. op vers 4.

19 D. sy maken haer selven kromme paden.

20 D. wie met haer omme gaet, ofte haren boosen handel na volght.

9

²¹ Daerom is het recht verre van ons, ende de gerechtigheyt en achterhaelt ons niet: wy wachten op ²² het licht, maer siet daer is ²³ duysternisse, op eenen grooten glantz, [maer] wy wandelen in donckerheden.

21 D. daerom en doet Godt ons geen recht noch wrake over onse vyanden: Maer hy laet deselve noch dagelicks toe, ons te drucken ende benauwen: soo dat recht hier soo veel beteeckent, als hulpe of verlossinge, als versen 11, 14.

22 Siet Iesa. 58. de aenteeck. op vers 8.

23 D. droeffenisse ende tegenspoet.

10

²⁴ Wy tasten na den wandt, gelijck de blinde, ende gelijck die geen oogen en hebben tasten wy: wy stooten ons in den middagh, als in de schemeringe, wy zijn in ²⁵ woeste plaetsen, gelijck de doode.

24 Siet Iob 5. op vers 14. ende 12.25. ende vergel. Deut. 28.29.

25 Anders, vettigheden, ofte, vette plaetsen, waer van de sin soude zijn, Wy zijn wel in voorspoet ende in overvloet aller dingen, in een goet ende vett lant, evenwel soo zijn wy als doode midden in den zegen, wy en kunnen des rijcken zegens Godes niet genieten, van wegen de bangigheyt die wy hebben voor onse vyanden.

11

Wy brommen alle gelijck als de beyren, ende wy ²⁶ kirren doorgaens gelijck de duyven: wy wachten ²⁷ na recht, maer daer en is geen, na heyl, [maer] het is verre van ons.

26 Ofte, piepen, als Iesa. 38.14. Hebr. kirrende kirren vvy.

27 Siet boven op vers 9.

12

Want onse overtredingen zijn vele voor u, ende ²⁸ onse sonden getuygen tegen ons: want onse overtredingen zijn ²⁹ by ons, ende onse ongerechtigheden die kennen wy.

28 Hebr. onse sonden getuyght, Dat is, yeder een onser sonden.

29 D. binnen in ons, in onse conscientien, wy en kunnense niet loochenen, sy vergeselschappen ende volgen ons over al.

13

³⁰ Het overtreden ende het liegen tegen den HEERE, ende het achterwaerts wijcken van onsen Godt: ³¹ het spreken van onderdruckinge ende afval, ³² het ont-

30 Siet boven cap. 57. vers 11.

31 Hoe men sijnen naesten sal onderdrucken, ende hoe men van Godt sal afwijcken.

32 Het ontfangen, T.w. in onse herten, als in eene baermoeder.

[fol. 29r]

fangen, ende ³³ het dichten van valsche woorden uyt het herte.

33 Als bov. vers 3.

14

Daerom ³⁴ is het recht achterwaerts geweken, ende de gerechtigheyt staet van verre: want ³⁵ de waerheyt struyckelt op de strate, ende ³⁶ dat recht is en kander niet in gaen.

34 Siet bov. vers 9. Doch andere aldus, Ende het recht is achterwaerts gedreven, in desen sin, als zijnde een bekentenisse, ende voorder verhael hares bedroefden stants, als of sy seyden, ’t Is by ons al verdorven werck, noch recht, noch gerechtigheyt, noch waerheyt zijn by ons te vinden.

35 D. de waerheyt wort onderdruckt, niemant bekommert sich, noch verdedight deselve.

36 Of, de billickheyt, ofte, oprechtigheyt.

15

Ia ³⁷ de waerheyt ontbreeckter, ende wie van het boose wijckt, ³⁸ stelt sich tot eenen roof: ende de HEERE sagh het, ende het was quaet in sijne oogen, datter geen recht en was.

37 D. sy en is niet meer voor handen.

38 And. maeckt dat hy voor onwijs gehouden wort.

16

^e Dewijle hy sagh, ³⁹ datter niemant en was, soo ontsettede hy sich, om datter geen voorbidder en was: daerom ⁴⁰ bracht hem sijn arm heyl aen, ende sijne gerechtigheyt die ondersteunde hem.

e Iesa. 63.5.

39 T.w. die ons holp, of Godt den Heere voor het volck badt, ofte (gelijck het vele verstaen) datter niemant, maer een bloot mensche zijnde, konde een middelaer zijn tusschen Godt ende den mensche.

40 De sin is, Christus heeft door sijne Goddelicke kracht sijner Kercke het heyl te wege gebracht. siet onder 63.5.

17

Want ⁴¹ hy ^f trock gerechtigheyt aen als een pansier, ende den helm des heyls [sette hy] op sijn hooft, ende de kleederen der wrake trock hy aen [tot] kleedinge, ende ⁴² hy dede den yver aen als eenen mantel.

41 T.w. de Heere. Het is menschelicker wijse van Godt gesproken, als of hy seyde, ’t Gene dat den Heere beweeght heeft sijn volck te verlossen, is voor eerst sijne gerechtigheyt, of waerheyt, ende ’t heyl dat hy sijn volck belooft hadde: daer na sijnen toorn ende wrake over sijne vyanden.

f Ephes. 6.17. 1.Thess. 5.8.

42 Hebr. hy bewont sich.

18

Even ⁴³ na wercken, even daer na sal hy vergelden, grimmigheyt aen sijne wederpartijders, vergeldinge aen sijne vyanden: ⁴⁴ den eylanden sal hy [den] loon vergelden.

43 Of, na de daden, of, verdiensten.

44 D. den genen die in de eylanden woonen, Dat is, de vreemde ende verre gelegene natien, T.w. die het volck Godes vervolgen. siet Ies. 41.1.

19

⁴⁵ Dan sullen sy den name des HEEREN vreesen, van den nedergangh, ende sijne heerlickheyt van den opgangh der sonne: ⁴⁶ als de vyant sal komen gelijck een stroom, ⁴⁷ sal de Geest des HEEREN de baniere tegen hem oprichten.

45 T.w. als sy dese verlossinge des volcks Godes sullen sien.

46 De sin is, De vyanden der Kercke sullen wel op de beenen brengen al het gewelt dat sy eenighsins kunnen, om Godes volck te ruïneeren, als eene overloopende riviere tegen de kinderen Godes aenvallende: Maer sy sullen te rugge, ja ter neder geslagen worden door de macht onses Salighmakers. Siet Psalm 124. vers 4. Apoc. cap. 12. vers 15.

47 D. sal met opgerichte banieren tegen hem aen komen. Ofte, sal hem verjagen.

20

Ende ^g daer sal ⁴⁸ een Verlosser ⁴⁹ tot Zion komen, namelick voor die ^h die haer bekeeren van de overtredinge ⁵⁰ in Iacob, spreeckt de HEERE.

g Rom. 11.26.

48 T.w. Christus Iesus.

49 Of, voor Zion, D. voor de uytverkorene Ioden, voor de ware Israëliten, voor de geloovige ende boetveerdige. Vergel. Rom. cap. 11. vers 25. etc.

h Iesa. 10.21, 22.

50 Dat is, onder de nakomelingen Iacobs.

21

My aengaende, dit is mijn verbont met haer, seyt de HEERE, Mijn Geest, die ⁵¹ op u is, ende mijne woorden die ick in uwen mont geleyt hebbe, die en sullen van uwen monde niet wijcken, noch van den monde ⁵² uwes zaets, noch van den monde des zaets uwes zaets, seyt de HEERE, van nu aen tot in eeuwigheyt toe.

51 T.w. op u, O Christe, als hooft der Kercke, van wien de geestelicke gaven, als eenen kostelicken balsem, afvlieten, op alle de ledematen uwes lichaems. Vergl. Psalm 133. vers 2.

52 D. uwer uytverkorenen, die uwe geestelicke kinderen zijn. Vergel. Rom. 9.6, 7, 8.