Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Lvij. Capittel.

De Heere verwijt de Ioden hare lichtveerdige sorgeloosheyt, om datse niet en achten den doot der vrome ende Godtsalige mannen, vers 1, etc. als oock, om dat sy de Propheten bespotten, 4. ende afgoderije bedreven, 5. ende om dat sy haer op menschelicke hulpe verlieten, 9. Daerom dreyght hyse te straffen, 12. doch hy troost de boetveerdige, ende belooft haer genade te bewijsen, 13. maer de godtloose en hebben geen vrede, 20.

1

¹ DE rechtveerdige komt omme, ende daer is niemant die het ter herte neemt: ende ^a de weldadige lieden ² worden wech geraept, sonder datter yemant op let, ³ dat de rechtveerdige wech geraept wort ⁴ voor het quaet.

1 D. soodanige Godtsalige persoonen, die haer in haer leven bevlijtight hebben de wet des Heeren te onderhouden, sterven henen.

a Psalm 12.2. Mich. 7.2.

2 Hebr. worden versamelt, ofte, wech genomen, Dat is, sy worden uyt dit leven geruckt. siet Deut. c. 32. vers 50. Iud. 18. vers 25. Psalm 26.9. ende de aent. aldaer.

3 Anders, want de rechtveerdige wort wech geraept.

4 Hebr. voor het aengesichte des quaets, D. eer de elenden komen, die de Heere bestemt heeft in de werelt te senden, ofte, uyt het geselschap der boose menschen. Siet 2.Reg. 22.20. ende Sap. 4.10.

2

⁵ Hy sal in gaen ⁶ [in] de vrede: sy sullen rusten op hare ⁷ slaepsteden, een yegelick die [in] sijn ⁸ oprechtigheyt gewandelt heeft.

5 Verstaet hier elck rechtveerdige, die Godt tot sich roept.

6 D. in de vreught des Hemels, in de Hemelsche saligheyt, om de eeuwige vreught te genieten: Of, in vrede, D. in gerustigheyt, ende met een goede conscientie. vergelijckt Luce 2.29.

7 Of, bedden, of, slaepkameren, of, legers, ende alsoo hier na meer maels, D. in hare graven, daer sy rusten sullen tot hare weder opstandinge ten jonghsten dage.

8 Ofte, richtigheyt, namelick sonder van den rechten wegh ter rechter of ter slincker hant te wijcken. De sin is, Die al sijnen handel ende wandel op het nauwste na de wetten ende geboden des Heeren aenstelt. Of, die richtigh, of, op den rechten [wegh] gewandelt heeft. Of, die recht voor hem, T.w. voor den Heere, gewandelt heeft. siet Genes. 5. op vers 22.

3

Doch nadert ghylieden hier toe, ⁹ ghy kinderen der guychelersse: ¹⁰ ghy overspeligh zaet, ende ghy die hoererije bedrijft.

9 D. ghylieden die met tooverije, ende met guychelerije om gaet.

10 D. ghy zaet, of kinderen der overspelers, of, kinderen der gener die tot overspel zijn begeven. Aldus noemt hy de Ioden, van wegen haer geestelick overspel, D. hare afgoderije, als af te nemen is uyt de naestvolgende versen. siet Ezech. cap. 16. Christus noemt oock de Ioden, een overspeligh geslachte, Matth. 12.39. om dat sy dickwils den waren Godt waren af gevallen, ende de afgoden der Heydenen dienden.

4

¹¹ Over wien maeckt ghy u lustigh, ¹² over wien sperret ghy den mont wijt op? [ende] steeckt de tonge langh uyt? en zijt ghy niet ¹³ kinderen der overtredinge, ¹⁴ een zaet der valsheyt?

11 Of, aen wien hebt ghylieden uwen lust? D. met wien te bespotten houdt ghylieden uwe kortswijle. Met dese, ende de volgende woorden geeft de Heere te kennen, hoe sich de afgodische Ioden tegen de Propheten des Heeren gedragen hebben, als sy haer Godes woort predickten.

12 Of, tegen wien? als of hy seyde, En doet ghy my dit niet te spijte? siet Iob 16.10. Psal. 35.21.

13 D. booswichten, die u geheelick tot overtredinge hebt begeven?

14 D. menschen tot valsheyt, D. tot eenen valschen Godtsdienst begeven.

5

Die ¹⁵ hittigh zijt ¹⁶ in de eyckebosschen, onder allen ¹⁷ groenen boom: ¹⁸ slachtende de kinderen aen de beken, ¹⁹ onder de hoecken der steenrotzen.

15 D. ghy boeleert ende drijft afgoderije.

16 In de welcke sy afgoderije bedreven. Siet Ies. 1.29. And. ghy zijt hittigh op de goden, D. afgoden.

17 Of, looverigen, of, geblaedden boom.

18 Vergel. Ezech. 16. versen 21, 36. ende 23.39. ende 24.7. ende vergel. wijders 2.Reg. 16.3. 2.Chron. 28.3.

19 Of, onder de uytstekende steenrotzen.

6

²⁰ Aen de gladde [steenen] der beken ²¹ is u deel, die, die zijn ²² u lot: oock stortet ghy ²³ den selven dranck-offer uyt, ghy offertse spijs-offer: ²⁴ soude ick my over dese dingen troosten laten?

20 And. aen de gladde beecksteenen is u deel. Hebr. aen de gladdigheden [der steenen] der beke is uvve portie, D. ghy beneerstight u om schoone, gladde steenen uyt te kiesen, daer ghy eenen afgodt stelt, ofte eenen altaer ter eeren van de afgoden.

21 D. ghy hebtse soo lief, als oft u deel ware, dat u door het lot is toe gevallen. Het contrarie is Psalm 16.5. siet de aenteeck. aldaer.

22 Of, uvv’ portie.

23 T.w. afgoden, die ghy op die plaetsen stelt. Ofte, op die [plaetsen] stortet ghy, etc.

24 De sin is, Soude ick het hertzeer dat ick gehadt hebbe, ende noch hebbe, van wegen u-lieder afgoderije, soo kunnen vergeten? menschelicker wijse van Godt gesproken. Siet Genes. 24.67. ende 2.Sam. 13.39. De vrage loochent ende dreyght. Als of hy seyde, Ick en sal u-lieder afgoderije geensins vergeten, maer ick sal u om deselve wel dapper straffen. siet Ies. 1.24. Ezec. 5.13.

7

Ghy stelt ²⁵ u leger op eenen hoogen ende verhevenen bergh: oock klimt ghy derwaerts op, ²⁶ om slacht-offer te offeren.

25 D. uwe altaren, of capellen, om met de afgoden aldaer geestelicke hoererije te bedrijven, gelijck een hoere op het bedde doet. siet Ezech. 16.24.

26 T.w. ter eere van de afgoden.

8

²⁷ Ende achter de deure ende posten

27 Eenige nemen dese woorden aldus, Ghy set uvve gedenck-teeckenen achter de deure, D. over al, in alle de hoecken uwer huysen set ghy een afgodisch beelt, zijnde een teecken uwer grouwelicker geestelicke afgoderije. Andere verstaen hier door de gedenck-teeckenen, ofte gedachtenisse, de wet Godes, die niet achter de deure behoorde gestelt te worden, maer Godt beveelt, dat mense voor aen de deuren, of op de posten der deuren soude schrijven, Deut. 6.9. ende 11.20.

[fol. 28r]

sett ghy ²⁸ u gedenck-teecken: want van my ²⁹ [wijckende] ontdeckt ghy [u,] ende³⁰ klimt op, ³¹ ghy maeckt uwen leger wijt, ³² ende maeckt u [een verbont met eenige] uyt deselve, ghy hebt ³³ haer leger lief ³⁴ [in] elcke ³⁵ plaetse [die] ghy siet.

28 Hebr. u gedachtenisse.

29 De sin is, My, uwen wettelicken man verlatende, ontdeckt ghy u, als eene ontuchtige vrouwe, voor andere. Hy blijft noch al in deselve allegorie van de geestelicke hoererije, T.w. de afgoderije.

30 T.w. op eenen hoogen bergh, als vers 7. And. ghy klimter op, T.w. op u bedde, als vers 3. ende verstaet het bedde der geestelicker hoererije.

31 D. ghy bedrijft hoererije met veel afgoden.

32 T.w. bysonderlick met eenige van de heydensche afgoden, hoewel ghyse alle lief hebt. And. ende maeckt [een verbont] meer dan sy, T.w. de Heydenen, van dewelcke ghy dit geleert hebt. Anders, ende houvvt u [boomen] af, meer dan gene, Ghy houwt u [boomen] af, T.w. om plaetse te maken in de bosschagie, daer ghy de beelden ende altaren der afgoden mooght setten, ofte, om afgoden daer van te maken. Vergelijckt boven 44.14.

33 T.w. der afgoden, D. ghy begaet met lust afgoderije.

34 Anders, aen de plaetse die ghy u uyt gesien hebt.

35 Hebr. hant. als Iesa. 56.5.

9

Ende ³⁶ ghy treckt ³⁷ met olie tot den Koningh, ende ³⁸ ghy vermenighvuldight uwe welrieckende salven: ende ghy sendt uwe gesanten ³⁹ verre wech, ⁴⁰ ende vernedert u ⁴¹ tot der hellen toe.

36 D. ghy sendt uwe Ambassadeurs als ghy in noot zijt, om hulpe te versoecken.

37 T.w. met kostelicke welrieckende balsem-olie (als Hos. 12.2.) tot een geschenck, soo sommige meenen, aen Tiglath Pilneser, den Koningh in Assyrien, 2.Reg. 16.7.

38 D. ghy bereyt deser olie veel, om dien Koningh overvloedelick daer mede te beschencken.

39 T.w. tot in Assyrien.

40 D. op dat ghy hulpe van hem soudt mogen verkrijgen, soo demoedight ghy u voor hem, tot der helle, D. op het aldernederighste, als Matth. 11.23. Het schijnt dat de Propheet hier siet op de woorden des Koninghs Achaz, doe hy den Koningh van Assyrien liet aenseggen, Ick ben u knecht, 2.Reg. 16.7.

41 D. op dat ghy hulpe van hem soudt mogen verkrijgen, soo demoedight ghy u voor hem, tot der helle, D. op het aldernederighste, als Matth. 11.23. Het schijnt dat de Propheet hier siet op de woorden des Koninghs Achaz, doe hy den Koningh van Assyrien liet aenseggen, Ick ben u knecht, 2.Reg. 16.7.

10

⁴² Ghy zijt vermoeyt door ⁴³ uwe groote reyse, [maer] ghy en seght niet, ⁴⁴ ’t Is buyten hope: ⁴⁵ ghy hebt het leven uwer hant gevonden, daerom ⁴⁶ en wort ghy niet sieck.

42 De sin is, Al hoewel ghy een beswaerlicke ende verre reyse gedaen hebt in Assyrien, om hulpe aldaer te soecken, soo en zijt ghy daer door noch niet afgeschrickt.

43 In Assyrien. Hebr. in de grootheyt, ofte, veelheyt uwes weeghs.

44 ’t Is verloren arbeyt, ofte, ’t Is desperaet werck, derhalven wil ick het laten berusten.

45 D. het gene dat u heeft konnen by het leven, ofte by kracht ende in vigeur houden. And. ghy hebt een rot (of hoop, of schare) gevonden (D. ghy hoopt gevonden te hebben) uwer hant, D. die ghy aen de hant, of tot uwen gebiede meynt te hebben, T.w. de Assyriers. Anders, een versterckinge uwer hant, D. eene vertroostinge der hulpe, daer door uwe hant gesterckt sal worden. And. den kost uwer hant. De sin is, Dewijle ghy by de Assyriers vertroostinge gevonden hebt, ende sy beloven uwe hant met hulpe te verstercken, soo en laet ghy u die lange reyse niet berouwen, maer eer wort ghy daer door in uwe afgoderije gestijft ende gesterckt, ende ghy gaet al voort na Assyrien, om aldaer hulpe te soecken.

46 D. ghy en wort niet flaeuw, ghy en geeft den moedt niet verloren, ghy en beswijckt niet in u voornemen.

11

⁴⁷ Maer voor wien hebt ghy geschroomt ofte gevreest? want ghy hebt gelogen, ende ⁴⁸ en zijt mijner niet gedachtigh geweest, ghy en hebt [my] op u herte niet geleyt: en is’t niet ⁴⁹ [om] dat ick swijge, ⁵⁰ ende dat van oudts af, ende ghy en vreest my niet?

47 De sin is, Als mijne Propheten uwe sonden straffen, soo ontkent ghy deselve, ende bedecktse met leugens. Vergel. ond. 59.13. En schroomt noch en vreest ghy niemant, ja selfs uwen Godt niet, om dat hy u soo lange laet ongestraft henen gaen?

48 D. ghy en hebt op mijne wrake niet gedacht, noch gevreest, dat ick u soude straffen, van wegen uwe leugenen.

49 D. om dat ick u niet stracks en straffe, soo haest als ghy tegen my gesondight hebt? And. hebbe ick niet gesvvegen, of my stille gehouden, u sonder straffe laten henen gaen, van over langh, ende ghy en hebt my evenwel niet gevreest? ofte aldus: En svvijge ick niet, oock van oudts, ende sult ghy my niet vreesen?

50 Hebr. van eeuvvigheyt. Siet Iob cap. 22. op vers 15.

12

Ick sal ⁵¹ uwe gerechtigheyt ⁵² bekent maken, ende uwe wercken, dat sy u geen nut doen en sullen ⁵³.

51 D. uwe schijn heyligheyt, uwe huychelije, daer ghy mede pronckt, als oft goede wercken waren: maer in der dat is ’t ongerechtigheyt. Want men moet weten dat dit ironicè, ofte spotswijse gesproken is, dewijle sy voor rechtveerdige vrome lieden wouden geacht ende gehouden wesen, maer in der daet en waren sy ’t niet

52 D. ick en salse niet langer verswijgen.

53 Verstaet hier by, maer ter contrarie sullense u grootelicks schadigen.

13

Wanneer ⁵⁴ ghy roepen sult, soo laet die, ⁵⁵ die van u vergadert zijn, u redden: doch de wint salse alle wech voeren, de ydelheyt salse wech nemen: maer ^b die op my betrouwt, die sal het aerdrijck erven, ende ⁵⁶ mijnen heyligen bergh erffelick besitten.

54 T.w. in noot zijnde, ende hulpe van my versoeckende.

55 Als of de Heere seyde, Ick en sal u niet verlossen, laet sien of de Assyrische soldaten, die ghy tot uwe hulpe vergadert hebt, u sullen kunnen redden.

b Psalm 34.9.

56 D. hy sal hier op aerden zijn een lidtmaet mijner Gemeynte, ende na dit leven het eeuwige leven be-erven. Hebr. den bergh mijner heyligheyt. Vergel. hier mede Psalm 37.9. ende Iesa. 2.2. ende 56.7.

14

Ende ⁵⁷ men sal seggen, Verhooght [de bane,] verhooght [de bane,] bereyt den wegh: neemt den aenstoot uyt den wegh mijnes volcks.

57 Ofte, hy sal seggen, T.w. de roeper, ofte, de Koningh Cyrus, die uytroepen liet, dat het Ioodsche volck weder in sijn lant soude keeren, sonder dat yemant het selve soude beschadigen. Siet Ies. 40.3. ende 62.10. waer door wijders is afgebeelt de verlossinge door Iesum Christum.

15

Want alsoo seyt de hooge ende verhevene, die in de eeuwigheyt woont, ende diens name heyligh is: Ick woone [in] de hooghte, ende [in] het heylige: ende by dien ⁵⁸ die eenes verbrijselden ende nederigen geestes is, op dat ick levendigh make den geest der nederigen, ende op dat ick levendigh make het herte der verbrijselden.

58 Siet Psalm 34. de aent. op vers 19.

16

Want ^c ick en sal niet ⁵⁹ eeuwighlick twisten, noch ick en sal niet gedurighlick verbolgen zijn: want ⁶⁰ de geest soude van voor mijn aengesichte ⁶¹ overstelpt worden, ⁶² ende de zielen ^d [die] ick gemaeckt hebbe.

c Psalm 103.9.

59 Ofte, tot den eynde.

60 D. het herte, het gemoedt aller menschen, als ick altijt met haer soude twisten, of altijt op haer soude even toornigh blijven.

61 Siet Psalm 61. op vers 3. ende 102. op vers 1.

62 T.w. souden overstelpt worden, of in beswijminge vallen.

d Hebr. 12.9.

17

Ick was verbolgen over de ongerechtigheyt ⁶³ harer gierigheyt, ende sloeghse; [kolom] ⁶⁴ ick verberghde my, ende was verbolgen: evenwel gingen sy afkeerigh henen ⁶⁵ in den wegh hares herten.

63 Hebr. sijner, alsoo staet dit 17. ende oock het 18. ende 19. vers, doorgaens in het getal van eenen.

64 D. ick ontrock haer mijne genade ende hulpe.

65 D. in den wegh die haer herte bedacht ende versierde.

18

⁶⁶ Ick sie hare wegen, ende ick salse genesen: ende ick salse geleyden, ende hen vertroostingen weder geven, namelick ⁶⁷ hare treurigen.

66 And. [maer] als ick hare wegen aensagh, soo heelde, of genas, ickse. De sin is, Doe ick sagh dat sy gantsch verdorven waren, ende haer selven niet helpen en konden, soo hebbe ickse uyt loutere genade geholpen.

67 T.w. die bedroeft zijn, om datse my vertoornt hebben.

19

⁶⁸ Ick scheppe de vrucht der lippen, vrede, vrede ⁶⁹ den genen die verre zijn, ende den genen die na by zijn, seyt de HEERE, ende, Ick salse genesen.

68 D. ick sal door de lippen mijner dienaren, die den vrede verkondigen, veel vruchts en vreughts, veel troosts ende danckbaerheyts verwecken, ende te wege brengen. And. ick scheppe ’t gene dat met de lippen is voort gebracht, of, voort gebracht wort.

69 D. allen uytverkorenen, het zy datse Ioden of Heydenen zijn. Siet Ephes. 2.17.

20

Doch de godtloose zijn ⁷⁰ als eene voort gedrevene zee, want die en kan niet rusten, ende hare ⁷¹ wateren ⁷² werpen slijck ende modder ⁷³ op.

70 Als de zee, of meyren, die van de stercke winden beweeght ende beroert worden. Alsoo worden de godtloose tot alle boosheyt voort gedreven, soo van hare eygene quade conscientie, als van andere quade menschen.

71 D. golven, of baren.

72 Alsoo werpen de godtloose, ende brengen voort, uyt haer verdorven herte ende gemoedt, alle vuyligheyt ende verdorventheyt.

73 Ofte, uyt.

21

^e De godtloose, seyt mijn Godt, ⁷⁴ en hebben geenen vrede.

e Iesa. 48.22.

74 T.w. geen vrede der conscientie, ofte des gemoedts. Siet Iob cap. 18. op vers 11.