Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Lvj. Capittel.

De Heere vermaent eenen yegelicken tot Godtsaligheyt, vers 1, etc. beloovende de bekeerde Heydenen, dat oock haren Godtsdienst hem soude aengenaem wesen, 3. De Heere roept de tyrannen datse komen souden, om de blinde ende huychelsche wachters, (die hy stomme honden noemt) te verdelgen, 9.

1

ALsoo seyt de HEERE, Bewaert ¹ het recht, ende doet ¹ gerechtigheyt: ² want ³ mijn heyl is na by om te komen, ende ⁴ mijne gerechtigheyt, om geopenbaert te worden.

1 Onder den name van recht ende gerechtigheyt vervat hy alles wat wy Godt ende onsen naesten schuldigh zijn.

1 Onder den name van recht ende gerechtigheyt vervat hy alles wat wy Godt ende onsen naesten schuldigh zijn.

2 Hier mede komt over een het beginsel der predicatien Christi ende Iohannis des doopers, seggende, Bekeert u, want het Koninckrijck der Hemelen is na by gekomen, Matth. 3.2. ende 4.17.

3 T.w. dat heyl ’t welck Christus de Heylant der werelt my brengen sal. Ofte, indien dit de woorden Christi zijn, soo is dit de sin, Mijn heyl daer door ick mijne uytverkorene sal behouden, of saligh maken.

4 De gerechtigheyt des Heeren is in den Euangelio geopenbaert, Rom. 1.17.

2

Wel gelucksaligh is de mensche, ⁵ [die] sulcks doet, ende des menschen kint, [dat] vaste daer aen houdt: die ⁶ den Sabbath houdt, soo dat hy dien niet en ontheylight, ende die sijne hant bewaert van eenigh quaet te doen.

5 Die het recht ende gerechtigheyt bewaert, vers 1.

6 Onder het woort Sabbath moet men den gantschen Godtsdienst verstaen, die insonderheyt op den Sabbath moet geoeffent worden: nemende een deel voor het geheele. Siet vers 7.

3

Ende ⁷ de vreemde die hem tot den HEERE gevoeght heeft, ⁸ en spreke niet, seggende, De HEERE heeft my gantsch en gaer van sijnen volcke gescheyden: ende de gesnedene en segge niet, Siet, ⁹ ick ben een dorren boom.

7 Hebr. de sone, of, het kint des vreemden, D. de vreemdelingen, als vers 6. ende Iesa. 60.10.

8 Christus heeft het onderscheyt tusschen de volckeren ende natien te niete gedaen, voor hem en geldt nu niet langer het onderscheyt tusschen Iode ende Heyden, tusschen heere ende knecht, Gal. 3.28.

9 D. ick ben eenen dorren boom gelijck: want gelijck die geenvruchten en heeft, alsoo en hebbe ick geen kinderen.

4

Want alsoo seyt de HEERE ¹⁰ van de gesnedene, die mijne Sabbathen houden, ende verkiesen het gene daer ick lust toe hebbe, ende vaste houden aen mijn verbont.

10 Of, tot de gesnedene.

5

Ick sal ¹¹ hen oock ¹² in mijn huys ende ¹³ binnen mijne mueren ¹⁴ een plaetse ende eenen name geven, ¹⁵ beter dan der sonen, ende dan der dochteren: eenen eeuwigen name sal ick ¹⁶ een yeder van hen geven, die niet uytgeroeyt en sal worden.

11 T.w. die vreemde, ende gesnedene, van dewelcke vers 3. ende 4. gesproken is.

12 Dat is, in de Christelicke Gemeynte.

13 T.w. binnen de geestelicke stadt Ierusalem, D. in mijne Kercke.

14 Of, ruymte. alsoo oock cap. 57. vers 8. Hebr. eene hant.

15 Of, die beter zy dan, etc. wat is dat voor een name? Dat sy kinderen Godes heeten sullen, Ioan. 1.12. 1.Ioan. 3.1. welck een veel treffelicker name is, dan de name van sone of dochter, die men van wegen de vleeschelicke geboorte heeft.

16 Hebr. hem.

6

Ende ¹⁷ de vreemde, die haer tot den HEERE voegen, om hem te dienen, ende om den name des HEEREN lief te hebben, om hem tot knechten te zijn: al die ¹⁸ den Sabbath houdt, dat hy dien niet en ontheylige, ende die vaste aen mijn verbont houden,

17 Siet bov. vers 3.

18 Siet vers 2.

7

Die sal ick oock brengen ¹⁹ tot mijnen heyligen bergh, ende ick salse verheugen ²⁰ in mijn bedehuys; hare ²¹ brand-offers, ende hare slacht-offers sullen aengenaem wesen ²² op mijnen altaer: want ^a mijn huys sal een bedehuys ²³ genoemt worden ²⁴ voor alle volckeren.

19 Hebr. tot den bergh mijner heyligheyt, D. tot mijne Kercke, tot de versamelinge mijner uytverkorenen, als Iesa. 2.2.

20 Hebr. in het huys mijnes gebedts, D. in den Tempel, die geordineert is tot een huys daer in men my aenbidde, ende voorts de Kercke Godts in’t gemeen.

21 Verst. hier voornemelick (na de maniere van spreken des Ouden Testaments) door de brand-offers ende slacht-offers, de danckseggingen ende den redelicken Godtsdienst, ende vrywillige overgevingen, om Godt te gehoorsamen ende te dienen. Dit zijn de geestelicke offerhanden der geloovigen in den Nieuwen Testamente, waer van het gebedt het voornaemste is. Vergel. hier mede Mal. 1.11. Rom. 12.1. Hebr. 13.15.

22 D. van wegen den Middelaer Iesus Christus, die door den altaer wiert afgebeelt. Siet Hebr. 13.10.

a Matth. 21.13. Marc. 11.17. Luce 19.46.

23 Ende het behoorde oock soodanigh in der daet te zijn.

24 Niet voor de Ioden alleen, gelijck in het Oude Testament, maer de geloovige Heydenen sullen soo wel, als de geloovige Ioden, Godt aenroepen in den geest ende waerheyt, in de Christelicke Gemeynte, die door den Tempel is afgebeelt geworden.

8

De Heere HEERE, die de verdrevene ²⁵ Israёls vergadert, spreeckt, Ick sal ²⁶ tot hem noch meer vergaderen, ²⁷ neffens die, die ²⁶ tot hem vergadert zijn.

25 D. des volcks van Israël.

26 T.w. tot Christum. And. tot het selve, T.w. volck van Israël, ofte, bedehuys, in mijne Gemeynte, ende alsoo in ’t eynde deses vers.

27 Of, tot die, of, behalven die.

26 T.w. tot Christum. And. tot het selve, T.w. volck van Israël, ofte, bedehuys, in mijne Gemeynte, ende alsoo in ’t eynde deses vers.

9

²⁸ Al ²⁹ ghy gedierte des velts, komt om te eten, [ja] al ghy gedierte in het wout.

28 Hier beginnen verscheydene Oversetters het Lvij. Cap.

29 Door ’t gedierte des velts moet men hier verstaen, alle de wreede tyrannen ende vervolgers des Ioodschen volcks. Dese roept Godt hier t’samen tegenhet selve, op dat de boose ende de hypocriten door deselve souden uytgeroeyt worden.

10

³⁰ Hare ³¹ wachters zijn alle ³² blint, sy en weten niet, sy alle zijn ³³ stomme honden, sy en kunnen niet bassen: sy zijn slaperigh, sy liggen neder, sy hebben het sluymeren lief.[kolom]

30 Hebr. sijne, T.w. des volcks.

31 T.w. de Priesters, ende oock de Regenten des volcks. siet Ierem. 6.13. ende 8.10. Ezech. 3.17.

32 D. onwetende, onervaren in mijne wetten.

33 D. sy zijn den stommen honden gelijck: Sy en straffen de sonden des volcks niet, ende sy en waerschouwen het selve niet voor den toorn Godts, vreesende ongunste by het selve te behalen.

11

Ende dese honden ³⁴ zijn sterck van begeerte, ³⁵ sy en kunnen niet verzadight worden, ja ’t zijn herders die niet verstaen en kunnen: sy alle keeren sich na haren wegh, elck een ³⁶ na sijn gewin, ³⁷ [elck] uyt sijn eynde.

34 Hebr. sterck van ziele, van begeerte, van lust, van appetijt, of gulsigh, of gierigh, ende onverzadelick van gelt ende goet. siet Iob 39. de aenteeck. op vers 1. And. sterck van lijve.

35 Of, sy en weten niet satt te worden, of, sy en weten niet van verzadight te worden.

36 Of, na sijne gierigheyt.

37 D. van ’t een eynde tot het andere. And. [elck] in sijn quartier. And. uyt de voornaemste der selver, als of hy seyde, Niet alleen de geringhste onder de Priesters, maer oock de hooghste ende voornaemste. And. uyt sijne (T.w. des volcks) voornaemste, dan soude dit de meyninge zijn, niet uyt de arme, maer uyt de voornaemste, rijckste, ende vermogenste persoonen, die de treffelickste offerhanden ende giften konden brengen, soecken sy haer vuyl gewin. siet d’aent. Genes. 19. op vers 4. ende 47. op vers 2. Iudic. 18. op vers 2.

12

Komt herwaerts, [seggen sy] ³⁸ ick sal wijn halen, ende wy sullen stercken dranck suypen: ³⁹ ende, ⁴⁰ de dagh van morgen sal zijn als dese, ⁴¹ [ja] grooter, veel treffelicker.

38 Vergel. Iesa. 22.13. ende 1.Cor. 15.32.

39 Als of sy seyden, Wy willen morgen lustigh zijn, gelijck wy heden geweest zijn, Ia wy willen noch vrolicker ende lustiger zijn.

40 Dese woorden konnen oock in desen sin genomen worden, als of sy seyden, Of wy ons dol en vol suypen, soo en sal deshalven geen swaerder straffe op ons komen, het sal des halven morgen met ons gaen gelijck het heden doet, Godt en acht op dese dingen niet.

41 Hebr. groot, overvloedigh seer.