Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Lv. Capittel.

Christus noodight alle verslagene van herten tot de genietinge sijner weldaden, vers 1. Godt de Vader betuyght waer toe hy Christum gesonden hebbe, 4. Namelick, om de Heydenen te roepen, 5. wat het ampt aller bekeerden zy, 6. Godt belooft dat hy den selven sijne genade ende zegen rijckelick geven wil, 10. tot verheuginge aller creaturen, 12.

1

¹ O ^{a 2} Alle ghy dorstige, komt ³ tot de wateren, ende ghy ⁴ die geen [kolom] gelt en hebt, komt koopt ende ⁵ etet, ja ⁶ komt koopt sonder gelt, ende sonder prijs ⁷ wijn ende melck.

1 Het Hebr. woordeken hol, het welck elders soo veel is als wee, is hier een woordeken van opweckinge.

a Ioan. 7.37, 38.

2 Ghy alle die na de gerechtigheyt seer verlanght, gevoelende uwe sonden ende elenden. Ps. 42.3. Matt. 5.6. Ioa. 7.37.

3 D. tot my, of, tot de hemelsche goederen, die ick u door ’t Euangelium aenbiede, N. vergevinge der sonden, ende de gerechtigheyt die ons om niet, ende sonder eenige onse verdiensten van Godt in Christo gegeven worden. Item de gaven des H. Geests, ende eyndelick ’t eeuwige leven: waer toe wy door’t geloove moeten komen, Ioan. 7.37.

4 Hebr. die geen gelt en heeft, D. die in of by u selven geene weerdigheyt noch verdiensten en hebt.

5 D. genietet. Alsoo oock vers 2. Eten, voor genieten, is seer gemeyn by de Hebreen. Siet Iob 21. de aent. op vers 25.

6 D. ontfanght om niet.

7 Wijn en melck, beteeckent hier het selve, dat stracks door water is te kennen gegeven, T.w. alles wat tot het geestelicke leven van nooden is.

2

⁸ Waerom weeght ghylieden gelt uyt ⁹ voor het gene dat geen broot en is? ende ¹⁰ uwen arbeyt ¹¹ voor het gene dat niet verzadigen en kan? ¹² Hooret aendachtelick na my, ende ¹³ etet het goede, ende laet uwe ziele in vettigheyt haer verlusten.

8 D. waerom doet ghy veel vergeefsche kosten ende moeyte, drijvende uwe afgoderije ende superstitie, daer doch door sulcke middelen geen leven, noch vasten troost te verkrijgen en is?

9 Hebr. Voor niet broot. Aldus noemt hy de valsche leere ende superstitien, die het herte der menschen niet en kunnen spijsen noch verzadigen. Als daer was de leere der Schriftgeleerden ende der Pharizeen van eygene gerechtigheyt, buyten Christum ende sijne gerechtigheyt.

10 D. het gelt dat ghylieden met uwen arbeyt gewonnen hebt.

11 Hebr. om niet ter verzadinge.

12 Hebr. hoort hoorende, D. hoort aendachtelick, neerstelick, ofte ernstelick na my.

13 Dit is oock al van een geestelick eten te verstaen, als oock datter volght.

3

¹⁴ Neyght uw’ oore, ende komt tot my, hoort, ende ¹⁵ uwe ziele sal leven: want ick sal met u een eeuwigh verbont ¹⁶ maken, ¹⁷ [ende ^b u geven] de gewisse weldadigheden ¹⁸ Davids.

14 Dit spreeckt Godt de Vader.

15 D. sy sal troost ende vreught hebben, alsse my hoort.

16 Siet Genes. 15. op vers 18. ende Ier. cap. 34. versen 18, 19.

17 Dese woorden zijn hier by gevoeght uyt de woorden Pauli, Act. 13.34. daer aldus staet, Ick sal u-lieden die heylige ende trouwe [beloften] Davids geven.

b Actor. 13.34.

18 D. die ick David hebbe belooft. Siet 2.Sam. 7.13. ende Psalm 89.29. Tot voltreckinge deser weldadigheden was het van noode dat Christus van den dooden soude op staen, ende alsoo tot sijn eeuwigh Rijck in gaen. Tot sulcken eynde verhaelt de Apostel Paulus dese spreucke, Actor. 13. vers 34. om de opstandinge Christi te bewijsen. Eenige verstaen hier door David, den Heere Christum, alsoo dat door de weldadigheden Davids te verstaen souden zijn, de weldadigheden, die Christus den volcke Godes verwerven ende geven soude. Alsoo oock Ier. 30.9. Ezech. 34. vers 23. etc.

4

Siet, ¹⁹ ick hebbe ²⁰ hem ²¹ [tot] een getuyge der volcken gegeven, eenen Vorst, ende ²² gebieder der volcken.

19 T.w. Godt de Vader.

20 T.w. Christum, den sone Davids, die oock Davids Heere ende Verlosser is.

21 D. tot een Propheet ende Leeraer, die de Hemelsche waerheyt betuyge: Ofte, die van mijnen wille getuygenisse geve.

22 Om te gebieden ende bevelen wat hem belieft.

5

Siet, ²³ ghy sult een volck roepen, ²⁴ dat ghy niet en kendet, ende ²⁵ het volck dat u niet en kende, ²⁶ sal tot u loopen, om des HEEREN uwes Godts wille, ende ²⁷ om des Heyligen Israёls wille, ²⁸ want hy heeft u verheerlickt.

23 O Iesu Christe.

24 D. na dewelcke ghy niet en vraeghdet, maer lietse op hare wegen wandelen. siet Actor. 14.16. Of, die ghy voor u volck niet en kendet.

25 Hebr. een volck die u niet en kenden, sullen tot u loopen, D. die na u niet en vraeghden, noch u voor haren Salighmaker en kenden.

26 D. met grooten yver ende begeerte uwe leere aennemen.

27 Of, ende tot den Heyligen Israëls. siet Psal. 71. op vers 22.

28 Of, als hy u [O Christe] sal vereerlickt hebben, Nam. door de opstandinge uyt den dooden, Rom. 1.4. ende door de verhooginge aen sijne rechter hant in de Hemelen, van daer hy den H. Geest op de Apostelen senden soude, Act. cap. 2. doende groote wonderen door de kracht des selven, Act. 3.13. ende 4.10.

6

Soeckt den HEERE ²⁹ terwijle hy te vinden is: roept hem aen terwijle dat hy na by is.

29 D. terwijle hy sijne goedertierenheyt den armen sondaren aenbiet, deselve tot boete ende bekeeringe noodigende. Siet Psal. 32.6. ’t Zijn de woorden des Propheten.

7

De godtloose verlate sijnen wegh, ende de ³⁰ ongerechtige man sijne gedachten: ende hy bekeere sich tot den HEERE, soo sal hy hem sijner ontfermen: ende tot onsen Godt, want hy ³¹ vergeeft menighvuldelick.

30 Hebr. de man der boosheyt, of der ongerechtigheyt.

31 Hebr. hy vermeerdert te vergeven, of, met vergeven.

8

³² Want mijne gedachten en zijn niet u-lieder gedachten, ende uwe wegen en zijn niet mijne wegen, spreeckt de HEERE.

32 Hier spreeckt Godt de Heere wederom, ende het is soo vele als of hy seyde, Ghy menschen zijt van sulcken aert, dat ghy het niet lichtelick en vergeeft noch en vergetet, als u yemant vertoornt heeft, insonderheyt als hy ’t te grof maeckt: Maer ick vergeve haest allen den genen, die het leet is dat sy my vertoornt hebben, ende my om vergevinge bidden. Ick en ben oock niet wanckelmoedigh, noch ongetrouw, gelijck de menschen, maer al wat ick beloove, dat doe ick gewisselick.

9

Want ³³ [gelijck] de Hemelen hooger zijn als de aerde: alsoo zijn mijne wegen hooger als uwe wegen, ende mijne gedachten dan u-lieder gedachten.

33 Of, [soo veel.] Vergel. hier mede Psalm 103.11.

10

Want gelijck de regen ende de sneeuw van den Hemel neder daelt, ende derwaerts niet weder en keert; maer doorvochtight de aerde, ende maeckt dat ³⁴ sy voort brenge ende uyt spruyte, ende zaet geve den zaeijer, ende broot den eter:

34 T.w. de aerde.

11

Alsoo sal ³⁵ mijn woort, dat uyt mijnen monde uyt gaet, [oock] zijn, het en sal ³⁶ niet ledigh tot my weder keeren: maer het sal doen het gene dat my behaeght, ende het sal ³⁷ voorspoedigh zijn ³⁸ [in] het gene waer toe ick het sende.

35 D. het woort mijner belofte.

36 D. niet sonder yets uyt te richten.

37 Of, geluck hebben, wel gedijen.

38 Of, tot welck, of, werwaerts.

12

Want in blijdtschap sult ghylieden ³⁹ uyt trecken, ende met vrede voort geleyt worden: ⁴⁰ de bergen ende heuvelen sullen geschal maken [met] vrolick gesangh, voor u aengesichte, ende ^c alle boomen des velts sullen de handen t’samen klappen.

39 T.w. uyt de geestelicke gevangenisse des duyvels, na dat ghy door Christum sult verlost zijn, waer van de Babylonische gevangenisse een beelt was.

40 Siet Iesa. 35.1. De sin is, Dat alle creaturen, al is ’t datse ongevoelick zijn, nochtans het werck des Heeren met vreught sullen helpen bevoorderen. Siet de aenteeck. Psalm 98. op vers 8.

c 1.Chron. 16.33.

13

⁴¹ Voor eenen doorn sal een denne-

41 D. die te voren als distelen en doornen waren, D. onvruchtbaer, ende tot allen goede onbequaem, sullen vruchtbaer worden, ende als schoone boomen op wassen, na dat sy door den H. Geest sullen vernieuwt ende weder geboren zijn. Siet dergelijcke manieren van spreken Iesa. 41.19.

[fol. 27v]

boom op gaen; voor een distel sal een myrtenboom op gaen: ende ⁴² het sal den HEERE wesen tot eenen name, tot ⁴³ een eeuwigh teecken, [dat] niet uytgeroeyt en sal worden.

42 De sin is, Door de verlossinge ende heyliginge der Kercke, sal Godt sijne oneyndelicke goetheyt ende almogentheyt insonderheyt doen blijcken, daerom hy in der eeuwigheyt sal gelooft ende gepresen worden.

43 T.w. een gedenck-teecken.