Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xlix. Capittel.

Christus verkondight allen volckeren sijn beroep, vers 1. hy klaeght over der Ioden ongeloovigheyt, 4. ende spreeckt van de beroepinge der Heydenen, 6. ende troost de gevangene ende bedruckte, 9. belooft alles wat hinderlick is om tot hem te komen, wech te nemen, 11. hy troost de mismoedige Ioden, 14. met belofte van haer geestelick zaet te sullen vermeerderen, 18. ende dat de Koningen des selven Voedsterheeren souden zijn, 23. ende hy belooft, dat hyse uyt de hant soo der lichamelicke, als geestelicke vyanden verlossen soude, 24.

1

¹ HOort na my, ² ghy eylanden, ende luystert toe, ghy volckeren van verre, de HEERE heeft ³ my geroepen van den buyck aen, van ⁴ mijnes moeders ingewant af heeft hy ⁵ mijnen name ⁶ gemeldet.

1 Dit spreeckt Christus.

2 Siet bov. c. 41. vers 1.

3 Te weten, tot eenen Middelaer ende Heylant sijnes volcks.

4 D. soo haest als mijn moeder my heeft ontfangen, ende ter werelt gebracht. Siet Matth. cap. 1. versen 20, 21. Luce 1. vers 31. ende 2.21.

5 D. my.

6 T.w. by sijn uytverkoren volck in Iuda. siet Luce 1.70.

2

Ende hy heeft mijnen mont ⁷ gemaeckt als een scherp sweert, ⁸ onder de schaduwe sijner hant ⁹ heeft hy my bedeckt: ende hy heeft my ¹⁰ tot eenen suyveren ¹¹ pijl gestelt, in sijnen pijlkoker heeft hy my verborgen.

7 Hebr. gestelt. D. hy heeft my bevolen te prediken boete ende vergevinge der sonden, ende hy werckt alsoo door mijne predicatien, datse de toehoorders door het herte snijden. Vergel. Luce c. 24. vers 32. Actor. c. 2. vers 37. Hebr. cap. 4. vers 12. Apoc. 1.16.

8 Of, met de schaduwe, etc. siet Ies. cap. 51. vers 16.

9 D. hy heeft my bewaert tegen de listen der Schriftgeleerden ende Pharizeen, dat sy my tegen mijnen wille, ende eer het tijt was, niet en hebben kunnen vangen noch dooden.

10 Eenen suyveren gladden pijl gaet lichter ergens door, dan eenen beroesten doet.

11 Pijl, beteeckent hier soo veel als stracks te voren sweert. Siet Psal. 45.6.

3

Ende hy heeft tot my geseyt, ¹² Ghy zijt mijn knecht; Israёl, ¹³ door welcken ick verheerlickt sal worden.

12 Siet bov. 42.1. ende 51.16. De sin deser woorden is, O Christe, ghy en zijt niet alleen mijn knecht, maer ghy zijt oock de rechte Israël, die met Godt ende sijnen machtigen toorn strijdende, de victorie behouden sult, waer van Iacob alleen een voorbeelt geweest is, als hy met den Engel des Heeren strijdende, den selven overwonnen heeft, daer van hy den name Israël gekregen heeft.

13 Of, in welcken. And. Israël [is de gene] van welcken ick my door u roemen sal. De sin is, Ick bevele u, dat ghy voor eerst mijn heerlick woort sult voor dragen den Israëliten, of dat ghy onder haer aldereerst mijne heerlickheyt sult verkondigen. Siet Matth. 10.6. ende 15.24. Actor. 13.46. ende 28.25, etc.

4

Doch ¹⁴ ick seyde, Ick hebbe ¹⁵ te vergeefs gearbeyt, Ick hebbe mijne kracht ¹⁶ onnuttelick ende ydelick ¹⁷ toegebracht: ¹⁸ gewisselick ¹⁹ mijn recht is by den HEERE, ende mijn werckloon is by mijnen Godt.

14 T.w. de Heere Christus, die hier klaeght over ’t ongeloove ende de boosheyt van het grootste deel der Ioden.

15 T.w. met mijne predicatien, by de verstockte Ioden.

16 Hebr. in ’t woeste.

17 Hebr. verteert, D. gebruyckt.

18 Of, nochtans is mijn recht by den Heere.

19 D. mijnen loon, die my met rechte toe komt. Als of Christus seyde, Hoewel mijnen arbeyt sulcke vruchten niet en heeft voort gebracht, als ick wel wenschte: soo getrooste ick my daer mede, dat ick mijnen hemelschen Vader getrouwelick hebbe gedient in ’t ampt dat hy my heeft op geleyt, ende het is hem oock wel bekent.Vergel. Matth. 23.37. in’t volgende werckloon. Hebr.eygentl. werck, of, arbeyt, ende ’t wort voor arbeyts loon genomen. siet Ier. 22. op vers 13.

5

Ende nu seyt de HEERE die my sich van [’s moeders] buyck af tot eenen knecht geformeert heeft, dat ick ²⁰ Iacob tot hem weder brengen soude: ²¹ maer Israёl en sal sich ²² niet versamelen laten:

20 D. de Ioden.

21 And. ende Israël dat niet versamelt en vvort, op dat ick vereerlickt vvorde in de oogen des Heeren, ende dat mijn Godt mijne sterckte soude vvesen. Israël dat niet versamelt en vvort] D. het verstroyde Israël. Siet Matth. 23. vers 37.

22 Sich tot my bekeerende, Matth. 23.37. Ioan. 1.11 And. Israël en versamelt sich niet. And. ende Israël sal tot hem vergadert vvorden.

[fol. 24v]

²³ nochtans sal ick vereerlickt worden in de oogen des HEEREN, ende mijn Godt ²⁴ sal mijne sterckte zijn.

23 De sin is, Onaengesien de onboetveerdigheyt van het grootste deel des volcx van Israël, sal mijnen getrouwen arbeyt ende neerstigheyt in de bedieninge mijnes predick-ampts, by mijnen hemelschen Vader in weerde zijn ende blijven.

24 Ofte, is mijne sterckte geworden, D. Godt troost my door sijnen H. Geest tegen de ondanckbaerheyt der Ioden. Vergel. Matth. c. 11. versen 25, 26. Ioan. 6. versen 36, 37. ende 10. versen 26, 27.

6

Voorder seyde hy, ²⁵ ’t Is te geringe, dat ghy my een knecht soudt zijn, om ²⁶ op te richten de stammen Iacobs, ende om weder te brengen ²⁷ de bewaerde in Israёl: Ick hebbe u oock gegeven ²⁸ ten lichte der Heydenen, om ²⁹ mijn heyl te zijn tot aen het eynde der aerde.

25 Hebr. ’t is te licht. Als of hy seyde, De weerdigheyt uwes persoons, als die daer zijt de eeuwige ende eenige Sone Godes des Vaders: als oock het hooge ampt daer toe ick u beroepen hebbe, vereyscht wat meer ende wat treffelijckers, dan dat ghy alleen het volck van Israël soudt oprichten ende weder te rechte brengen, ick hebbe u tot eenen Salighmaker der gantscher werelt verordineert: Daerom of u schoon het grootste deel onder de Ioden niet en wil kennen noch aennemen: soo sullender vele onder de Heydenen gevonden worden, die het doen sullen: Ende en sal de Christelicke Kercke des te minder niet zijn, maer veel meer sal sy daer door vermeerdert worden.

26 T.w. door de predicatie des Heyligen Euangelii.

27 D. de gene die ick tot noch toe met groote sorge ende neerstigheyt bewaert hebbe, als zijnde mijn erfdeel, ja de oogh-appel mijner ooge, Deut. 32.10.

28 Dit is een klare Prophetie van de bekeeringe der Heydenen tot Christum. siet boven 42.6. Luce 2.32. Actor. 13.46, 47. ende 26.17, 18.

29 D. een heyl der Heydenen, van my verordineert.

7

Alsoo seyt de HEERE, de Verlosser Israёls, ³⁰ sijn Heylige, tot ³¹ de verachtte ziele, tot dien aen welcken ³² het volck eenen grouwel heeft, ³³ tot den knecht der gener ³⁴ die heerschen; Koningen ³⁵ sullen het sien, ende ³⁶ opstaen, [oock] Vorsten, ende ³⁷ sy sullen haer [voor u] buygen: ³⁸ om des HEEREN wille, ³⁹ die getrouwe is, ⁴⁰ des Heyligen Israёls, ⁴¹ die u verkoren heeft.

30 D. die de Heylige Israëls is, als bov. 10.17.

31 Hebr. den verachten van ziele, D. tot Christum, die in dese werelt van alle godtloose (die tot aller tijt verre de meeste zijn geweest) is veracht geweest. And. dien een yeder veracht. Anders, tot [dien] welcken de ziele (D. schier yeder man, de grootste ende voornaemste hoop der Ioden) veracht. siet Ies 53.3. Matth. 27.22, 23, 29, 40. Ioan. 7.48.

32 T.w. het boose Ioodsche volck.

33 D. tot Christum, die in de gedaente eenes knechts in deser werelt verschenen is.

34 T.w. te Ierusalem, als Herodes, Pontius Pilatus, etc.

35 Ofte, sullen u sien, D. kennen ende eeren voor den Heylant ende Salighmaker der werelt. siet Psal. 72.10, 11.

36 Tot een teecken van eerbiedinge, als Levit. 19.32.

37 Ofte, ende sullen u aenbidden.

38 Godt den Vader in den Sone eerende.

39 Die sijne belofte van de sendinge sijnes Soons Iesu Christi in den vleesche, getrouwelick houden sal.

40 D. om des genen wille, die de Heylige Israëls is. siet boven in dit vers.

41 T.w. tot sijnen knecht, ende Middelaer der uytverkorenen. Hier is veranderinge van persoon, want te voren heeft hy van Christo gesproken in de derde persoon, hier in de tweede.

8

Alsoo seyt ⁴² de HEERE, ^{a 43} In den tijt des welbehagens ⁴⁴ hebbe ick ⁴⁵ u verhoort, ⁴⁶ ende ten dage des heyls ⁴⁷ hebbe ick u geholpen: ende ⁴⁸ ick sal u bewaren, ende ick sal u geven ⁴⁹ tot een verbont ⁵⁰ des volcks, om ⁵¹ ’t aertrijck op te richten, om ⁵² de verwoeste erffenissen te doen be-erven:

42 T.w. Godt de Vader.

a 2.Cor. 6.2.

43 D. ter tijt als ick mijne genade ende goedertierenheyt hebbe willen openbaren door de predicatie des H. Euangelii, ende ick u gesonden hebbe tot eenen Heylant der werelt, om te lijden voor de sonden mijnes volcks, 2.Cor. 6.2.

44 Dit wort gesproken in den voorledenen tijt: maer het is te verstaen in den toekomenden tijt.

45 O Christe.

46 Dit is met andre woorden ’t gene dat stracks geseyt is.

47 D. ick hebbe u onderstutt doe ghy in de pijnen der helle waert, ende hebbe u lichaem voor verderf bewaert doe ghy in het graf laeght: ja ick hebbe u van den dooden opgeweckt, ende aen mijne rechterhant gestelt. Siet 2.Corinth. 6.2.

48 T.w. tegen alle uwe vyanden, dat ghy van geene der selver overwonnen en wort.

49 D. tot eenen Middelaer des Verbonts, als boven 42.6.

50 T.w. des volcks Godes.

51 D. de inwoonders der aerde, T.w. de uytverkorene. De sin is, Op dat ghy, Iesu Christe, uwe Kercke, die uwe erve is, wederom opricht, ende daer in woont.

52 Men kan hier door de verwoeste erffenissen verstaen, eerst het lant Canaan, dat ten tijde der Babylonische gevangenisse verwoest was, siet vers 19. ende voorts de saligheyt, daer van de duyvel de uytverkorene pooghde te onterven, te berooven, ende hen deselve woest te maken.

9

Om te seggen ⁵³ tot de gebondene, Gaet uyt: tot die ⁵⁴ die in duysternisse zijn, ⁵⁵ Komt te voorschijn: ⁵⁶ sy sullen ⁵⁷ op de wegen weyden, ende op alle hooge plaetsen sal hare weyde wesen.

53 D. tot de gevangene, als boven 42.7.

54 D. die in onwetenheyt, ende in geestelicke treurigheyt leven.

55 Of, komt hervoor, openbaert u. Hebr. eygentlick, wort ontdeckt, of, geopenbaert.

56 T.w. die van u krachtelick sullen beroepen zijn.

57 D. aen alle hoecken ende kanten. De sin is, Na dat sy uyt de geestelicke gevangenisse der sonden ende des duyvels verlost zijn, sullen sy rijckelick aen der ziele ende aen den lichame gezegent worden, ende sy sullen deselve zegeningen over al genieten.

10

⁵⁸ Sy en sullen niet ^b hongeren, noch dorsten, ende de hitte, ende de sonne, en salse ⁵⁹ niet steken: want haren ⁶⁰ Ontfermer salse leyden, ende ⁶¹ hy salse aen de springh-aders der wateren sachtkens leyden.

58 ’t Gene dat Godt hier seyt, dat sal in den Hemel vervult worden. Siet Apocal. 7.16. De meyninge is, dat de uytverkorene in den Hemel geen ongemack lijden en sullen, maer dat sy volkomelick gelucksaligh zijn sullen, waer van de genietinge der Manna, ende des waters uyt den rotzsteen in de woestijne, een voorbeelt geweest is.

b Apocal. cap. 7. vers 16.

59 Hebr. niet slaen.

60 D. de Heere Christus salse leyden gelijck een herder sijne schapen leydet, als Iesa. 40.11.

61 D. hy salse verquicken door den troost des H. Geestes, daer toe gebruyckende de troostelicke beloftenissen die Godt den sijnen is doende.

11

Ende ⁶² ick sal alle mijne bergen tot eenen wegh maken: ende mijne banen sullen verhooght ⁶³ zijn.

62 D. ick sal alle verhindernissen uyt den wegh nemen: Daer en tegen sal ick alle behulp ende bevoorderinge doen, op dat mijne uytverkorene uyt alle hoecken ende eynden der gantscher werelt, tot de gemeynschap des volcks Godes gebracht worden. Het zijn de woorden Godes des Vaders.

63 Of, worden.

12

Siet, dese sullen van verre komen: ende siet, die van ’t Noorden, ende ⁶⁴ van het Westen, ende gene uyt den lande ⁶⁵ Sinim.

64 Hebr. van de zee. siet de aent. Gen. 12.8.

65 Of, der Seniten. Deser wort oock gedacht Gen. 10.17. Eenige meynen, dat dese volckeren wel mochten zijn de Sinesen, ofte, Chinesen.

13

⁶⁶ Iuycht ghy hemelen, ende verheught u ghy aerde, ende ⁶⁷ ghy bergen maeckt gedreun met gejuych: want de [kolom] HEERE heeft sijn volck vertroost, ende hy sal sich over sijne elendige ontfermen.

66 Siet Rom. 8.19.

67 Siet Ies. 35.1. ende 44.23.

14

Doch ⁶⁸ Zion seyt, De HEERE heef my verlaten: ende de Heere heeft mijner vergeten.

68 D. de geloovige Ioden, die dit spreken hart geperst zijnde door de groote ende menighvuldige elenden die haer overvielen.

15

Kan oock eene vrouwe ⁶⁹ hares zuygelinghs vergeten, dat sy haer niet en ontferme over den ⁷⁰ sone hares buycks? ⁷¹ Of schoon dese ⁷² vergaten, soo en sal ick doch ⁷³ uwer niet vergeten.

69 Of, hares zuyghkints, of, hares kleynen kints, als Ies. cap. 65. vers 20.

70 Siet gelijcke maniere van spreken Prov. 31.2.

71 Of, Ia deselve, T.w. vrouwen. And. noch konnen dese vergeten, Of, maer of syse vergaten, soo en sal ick nochtans, etc.

72 T.w. haer kint, ofte kinderen. Siet Psalm 27.10.

73 O Zion, O Ierusalem, D. O mijn Kercke, mijn volck. Verstaet dit niet soo seer van eene lichamelicke, als van eene geestelicke verlossinge, Rom. 9.6, 7.

16

Siet, ⁷⁴ Ick hebbe u in de beyde hantpalmen ⁷⁵ gegraveert; ⁷⁶ uwe mueren ⁷⁷ zijn steets voor my.

74 Dat is, ick sal uwer altijt gedachtigh zijn, ende sorge voor u dragen.

75 Of, geschreven, geteeckent.

76 O Ierusalem.

77 Als of de Heere seyde, Gelijck ick de mueren Ierusalems van de Chaldeen geruïneert zijnde, sal herbouwen: alsoo sal ick het geestelicke Ierusalem, mijne Kercke, die nu kleyn, ja schier geheel vervallen is, weder opbouwen, ende beschermen.

17

Uwe ⁷⁸ sonen sullen haer haesten: [maer] ⁷⁹ uwe verstoorders, ende uwe verwoesters sullen ⁸⁰ van u uyt gaen.

78 Of, kinderen, D. de uytverkorene, die in u door ’t zaet des Woorts Godes, sullen geboren worden, die sullen met groote begeerte haestelick komen tot de gemeynschap der Gemeynte.

79 D. de valsche leeraers ende twistmakers, als Schriftgeleerde ende Pharizeen, mitsgaders alle de gene die door hare valsche leere, ende ergerlick leven, u schadelick zijn, ende afbreuck doen.

80 Ofte, uyt u.

18

^c Heft uwe oogen op rontom, ende siet, ⁸¹ alle dese vergaderen haer, sy komen ⁸² tot u: [Soo waerachtigh als] ick leve, spreeckt de HEERE, sekerlick, ghy sult u ⁸³ met alle dese, ⁸⁴ als met een cieraet bekleeden, ende ghy sultse [u] aenbinden, ⁸⁵ gelijck eene bruyt.

c Ies. 60.4.

81 Verstaet, de bekeerde Heydenen, die de Kercke sullen vermeeren ende vercieren, haer t’samen onder eenen herder vervoegende.

82 Ofte, uwent halven.

83 T.w. met alle de uytverkorene, die de Heere onder sijne gehoorsaemheyt brengen sal, soo uyt de Ioden, als uyt de Heydenen.

84 Het groot getal der ware Christ-geloovigen, is de cieraet der Kercke.

85 D. gelijck een bruyt haren cieraet aen doet, ofte, om haer bindt, als sy haer oppronckt.

19

Want ⁸⁶ [in] uwe woeste ende uwe eensame plaetsen, ende u ⁸⁷ verstoorde lant; gewisselick ⁸⁸ nu sult ghy ⁸⁹ benaeuwt worden van inwoonderen, ende ⁹⁰ die u verslonden, sullen sich verre van u maken.

86 De sin is, De menighte der gener die haer tot de Christelicke Gemeynte begeven sullen, sal soo groot zijn, dat de Kercke, die te voren als een woeste ende eensame plaetse geweest is, die sal vervult, ja schier te enge worden, om alle de aenkomende Christ-geloovigen uyt de Heydenen te begrijpen, want de Geloovige sullen door de gantsche werelt verspreyt worden.

87 Het Ioodsche lant is verstoort geworden, soo door de Babyloniers, als door de Romeynen, ende andere natien.

88 D. dan, of, al haest. Siet de aent. Hos. 10. op vers 3.

89 Ofte, gepranght, geperst worden, T.w. als de uytverkorene Heydenen tot u sullen in komen, ende haer tot de Gemeynte vervoegen sullen.

90 D. die u te voren schenen te willen verslinden door hare tyrannische vervolginge, ende leere, als daer waren de Schriftgeleerde, Pharizeen, ende Tyrannen, etc.

20

Noch sullen ⁹¹ de kinderen daer van ghy berooft waert, seggen voor uwe ooren: ⁹² De plaetse is my te naeuwe, ⁹³ wijckt my, dat ick woonen mach.

91 Hebr. de kinderen uwer kinder-beroovinge, D. uwer onvruchtbaerheyt, namelick de Heydenen, die wel eygentlick uwe kinderen niet en zijn, als van u lichamelick niet gegenereert zijnde, maer nu door den geloove kinderen der Gemeynte geworden zijn, na dat ghy Ioden, van wegen de ongeloovigheyt ende onboetveerdigheyt, als kinderloos ende onvruchtbaer voor het meeste deel te achten zijt. Andre verduytschen dit vers aldus, De kinderen die ghy krijgen sult, doe ghy uvver kinderen berooft waert, sullen noch seggen voor uvve ooren, D. dat ghy het hoort.

92 Dit beteeckent den grooten aenwas der Christelicke Kercke.

93 Ofte, geeft my plaetse.

21

Ende ⁹⁴ ghy sult seggen in u herte, Wie heeft my dese gegenereert? aengesien ick van kinderen berooft, ende eensaem was: ick was ⁹⁵ in de gevangenisse gegaen, ende ⁹⁶ wech geweecken: wie heeft my dan dese opgevoedt? siet, ick was alleene overigh gelaten; waer waren dese?

94 T.w. ghy Ioodsche kercke, sult u by u selven verwonderen, over de groote menighte der Heydenen, die haer tot de Kercke Godes vervoegen sullen.

95 T.w. in de Babylonische gevangenisse.

96 T.w. uyt mijn lant.

22

Alsoo seyt de Heere HEERE, Siet, ⁹⁷ ick sal mijne hant opheffen tot de Heydenen, ende tot de volckeren sal ick mijne baniere ⁹⁸ opsteken: ⁹⁹ dan sullen sy uwe sonen in de armen brengen, ende uwe dochters sullen op de schouder gedragen worden.

97 D. ick sal de Heydenen krachtelick beroepen door de predicatie des H. Euangelii, ende innerlicke werckinge des H. Geestes.

98 Ofte, opwerpen, ofte, verheffen.

99 D. jonge ende oude, mannen ende vrouwen sullen komen, ende haer in de gemeynschap der Heyligen begeven, ende d’een sal den anderen met goede vermaningen ende onderwijsingen, ende oock met een goet exempel, voorgaen. Iesa. 60.4. ende 66.12.

23

Ende ¹⁰⁰ Koningen sullen uwe voedster-heeren zijn, ¹ hare Vorstinnen uwe ² zooghvrouwen: ³ sy sullen haer voor u buygen met het aengesichte ter aerde, ende sy ⁴ sullen den stof uwer voeten lecken: ende ghy sult weten, dat ick de HEERE ben, datse niet beschaemt en sullen worden die my verwachten.

100 De sin is, Dat de Koningen niet alleen haer tot de Gemeynte Christi sullen vervoegen: maer sy sullen oock hare macht ende authoriteyt gebruycken tot aenwas, ende bescherminge der selver.

1 D. der Koningen huysvrouwen.

2 Of, zooghammen.

3 D. sy sullen u burgerlicke eerbiedinge doen, sy sullen haer voor u demoedigen, ende haer u onderwerpen. Dit sullen sy doen om Christi wille, die het hooft sijner Kercke is.

4 De sin is, Sy sullen haer soo leege voor u buygen, dat haren mont tot aen d’aerde naken sal, als of sy de aerde wouden op lecken. Siet Psalm 72.9.

24

^{d 5} Soude oock eenen machtigen den

d Matth. 12.29.

5 Dit spreeckt de vervolghde, ende van de tyrannen bedranghde kercke, ten aensien van het gewelt der vervolgers.

[fol. 25r]

vangh ontnomen worden? of souden de gevangene ⁶ eenes rechtveerdigen ontkomen?

6 Die met eenigh recht, het zy van oorloge ofte andersins yemant in vaste gevangenisse houdt.

25

Doch alsoo seyt de HEERE, ⁷ Ia de gevangene des machtigen sullen [hem] ontnomen worden, ende de vangh des tyrans sal ⁸ ontkomen: want ⁹ met uwe twisters sal ick twisten, ende uwe kinderen sal ick ¹⁰ verlossen.

7 Verstaet dit gesproken te zijn niet alleen van de gevangene Ioden in de Babylonische gevangenisse, die de machtige Koningen van Babel door krijghsrecht of gewelt onder hare heerschappije alsoo gebracht hadden, dat het onmogelick scheen deselve daer uyt te verlossen: Maer verstaet dit oock onder een voorbeelt gesproken te zijn van den duyvel, helle, doot, onder welcker heerschappije Godt ons door zijn rechtveerdigh oordeel hadde over gegeven om onse sonden: Christus heeft ons uyt haer gewelt verlost, Gode sijnen hemelschen Vader voor ons betalende: hy is stercker dan alle onse vyanden.

8 Ofte, vry en los gemaeckt worden.

9 Siet Psal. 35. op vers 1.

10 Of, bewaren, behouden.

26

Ende ¹¹ ick sal uwe verdruckers spijsen met haer eygen vleesch, ende ^e van haer eygen bloet sullen sy droncken worden, als van soeten wijne: ende ¹² alle vleesch sal gewaer worden, dat ick de HEERE uwe Heylant ben, ende uw’ Verlosser de Machtige Iacobs.

11 D. ick sal maken, dat uwe vyanden ende vervolgers, T.w. de vyanden mijner Kercke, haer eygen vleesch sullen eten, datse malkanderen sullen verscheuren ende verslinden, ick sal met haer handelen, gelijck ick eertijts met de Midianiten, ende andere mijne vyanden gehandelt hebbe.

e Apoc. 16.6.

12 D. alle menschen, van wat staet of conditie dat sy zijn.