Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xlviij. Capittel.

De Heere klaeght over der Ioden huychelerije, vers 1. hartneckigheyt, 3. ende verachtinge sijner voorseggingen, 5, etc. nochtans verschoont hyse om sijnes naems wille, 9. op dat sy hem recht leeren kennen, 12. hy belooft Cores sijnen zegen, 14. ende vermaent de Ioden tot onderhoudinge sijner geboden, met belofte sijnes zegens, 18. ende met belofte van eene gelucksalige verlossinge uyt Babel, 20. gelegentheyt der godtloosen, 22.

1

HOort dit ghy huys Iacobs, die genoemt worden met den name Israëls, ende ¹ uyt de wateren Iuda voort gekomen zijn: die daer ² sweeren by den name des HEEREN, ende ³ vermelden den Godt Israëls, ⁴ [maer] niet in waerheyt, noch in gerechtigheyt.

1 D. die uyt de stamme Iuda, als uyt een springhader, gesproten zijt. Siet Deut. cap. 33. vers 28. Psalm 68.27. ende de aent. aldaer.

2 Daer mede betuygende, dat sy den Heere voor den waren Godt kennen. Want eenen rechtmatigen eedt, is Godt tot getuyge aenroepen.

3 T.w. als sy by hem sweeren. Siet Exod. 23.13.

4 Dat is, niet oprechtelick gelijck het de Heere vereyscht, maer huychelisch. siet Ier. 4.2.

2

⁵ Ia van ⁶ de heylige stadt worden sy genoemt, ende ⁷ sy steunen op den Godt Israëls: HEERE der heyrscharen is sijn naem.

5 Ofte, hoevvel.

6 T.w. Ierusalem. Hebr. de stadt der heyligheyt. D. sy roemen haer, dat sy burgers ende inwoonders der heyliliger stadt van Ierusalem zijn.

7 T.w. soo veel den uyterlicken schijn belanght. Maer of sy schoon met woorden hier van roemen, soo en zijn sy het in der daet niet, maer haer herte is verre van hem.

3

⁸ De vorige dingen hebbe ick verkondight ⁹ van doe af, ende uyt mijnen monde zijn sy voort gekomen, ende ick hebbese doen hooren: Ick hebse snellick gedaen, ende sy zijn gekomen;

8 T.w. soo zegeningen, als straffen.

9 T.w. van dier tijt af doe ick u-lieden tot mijn volck hebbe aengenomen, of, van dier tijt af doe ick u uytgeleyt hebbe uyt Egypten, ende dat ick u mijne wet gegeven hebbe, alsoo oock vers 5.

4

Om dat ick wist, ¹⁰ dat ghy hart zijt, ende uwen necke ¹¹ een yseren zenuwe is, ende u voorhooft ¹² koper:

10 Siet de aent. Exod. 32.9. ende 33.3. Deut. 9.13. ende 31.27. ende 32.5.

11 D. soo hart als een yseren senuwe.

12 D. hart ende onbeschaemt.

5

Daerom hebbe ick het u van doe af verkondight, eer dan het quam hebbe ick het u doen hooren: op dat ghy niet misschien soudt seggen, ¹³ Mijn afgodt heeft die dingen gedaen, of mijn gesneden beelt, of ¹⁴ mijn gegoten beelt heeftse bevolen.

13 Hebr. mijn smerte.

14 Hebr. mijne gietinge.

6

Ghy ¹⁵ hebt [het] gehoort, ¹⁶ aen-

15 T.w. het gene dat ick te voren verkondight hebbe, ende oock wat daer na geschiet is.

16 Hebr. aenschouvvt, ofte, siet, D. neemt ter herten, betracht wel.

[fol. 24r]

merckt dat alles: sult ¹⁷ ghylieden het oock niet ¹⁸ verkondigen? van nu af doe ick u ¹⁹ nieuwe dingen hooren ende ²⁰ verborgene dingen, ende die ghy niet geweten en hebt.

17 Die u beroemt mijn volck te zijn, dat ick verkoren hebbe, op dat ghy als Propheten dese dingen my ter eere soudt verkondigen, T.w. dat ick soo vaderlick ende soo vriendelick met u ben om gegaen.

18 D. roemen en prijsen.

19 T.w. den ondergangh der Babyloniers, ende uwe verlossinge uyt de Babylonische gevangenisse door Cores.

20 Hebr. verwaerde, bevvaerde.

7

²¹ Nu zijnse geschapen, ende niet van doe af, ende voor [desen] dagh en hebt ghyse oock niet gehoort: op dat ghy niet misschien seggen en soudt, Siet, ick hebse geweten.

21 D. ’t is nu eerst door de Propheten geopenbaert, ende aen den dagh gegeven ’t gene dat te voren als verborgen was in mijnen heymelicken raet.

8

Oock en hebt ghyse ²² niet gehoort, oock en hebt ghyse niet geweten, oock van doe af en is uwe oore niet geopent geweest: want ick hebbe geweten, ²³ dat ghy gantsch trouwlooslick handelen soudt, ende dat ghy ²⁴ van den buyck af een overtreder ²⁵ genaemt zijt.

22 T.w. van uwe sterrekijckers ende waerseggers.

23 Hebr. dat ghy trouwlooslick handelende, trouwlooslick handelen soudt, Te weten, aen my.

24 Dat is, van dien tijt af dat ghy ontfangen ende geboren zijt, ende voorder oock van den tijt af, dat ick u geroepen, ende tot mijn volck aengenomen hebbe.

25 Verstaet hier by, Ende ghy zijt het oock in der daet geweest: Of, ghy hebt u alsoo gehouden ende gedragen, datmen u wel met recht alsoo mach noemen.

9

Om mijns naems wille sal ick mijnen toorn ²⁶ langer uyt stellen, ende ^a [om] mijnes roems [wille,] sal ick ²⁷ u te goede, [my] ²⁸ bedwingen: op dat ick u niet ²⁹ af en houwe.

26 Of, verlangeren, of, vertrecken.

a Iesa. 43.21, 25.

27 Of, uwent halven. And. tegens u.

28 And. verzegelen, D. inhouden, toomen, te rugge houden.

29 Gelijck men eenen boom afhouwt, die men uytroeijen wil.

10

Siet, ick hebbe u ³⁰ geloutert, doch ³¹ niet als silver, ick hebbe u ³² gekeurt in den smeltkroes der elende.

30 Te weten, door kruys, elende, ende tegenspoet.

31 T.w. niet soo dickwils noch soo nauwe als men het silver loutert, op dat ghy niet heel en vergaet. Of, niet met het silver, D. ick en sal u in den smeltkroes met het silver niet te gelijcke beproeven, gelijck men ’t valsch silver door het goede, in eenen ende den selven smeltkroes te gelijcke beproeft. De sin is, Ick sal u wel met kruys besoecken, maer ick sal het matigen. Siet 1.Petr. 1.7.

32 T.w. als gereynight, geloutert ende uytgelesen gout, of silver, dat in den smelt-oven geloutert is. siet Prov. 17.3. ende 27.21. De sin is, Als ick u door mijne genade soo lange in ’t kruys sal hebben steken laten, tot dat ghy u met ware hertgrondelicke boete tot my bekeert, sal ick u weder weldadigheyt bewijsen.

11

Om mijnent wille, om mijnent wille sal ick het doen, want hoe soude ³³ hy ontheylight worden? ende ^b ick en sal mijne eere aen geenen anderen geven.

33 T.w. mijn name, vers 9. ontheylight worden, D. bespot ende gesmaet worden, als of ick niet getrouwelick met mijn volck gehandelt en hadde, maer dat ick het geheelick verlaten hadde, daer ick het doch anders belooft hadde.

b Iesa. 42.8.

12

Hoort na my, ³⁴ O Iacob, ende ghy ³⁴ Israël mijn geroepene: Ick ben deselve, ^c ick ben de eerste, oock ben ick de laetste.

34 D. ghy nakomelingen Iacobs, die ick tot mijn volck uytverkoren ende geroepen hebbe.

34 D. ghy nakomelingen Iacobs, die ick tot mijn volck uytverkoren ende geroepen hebbe.

c Iesa. 41.4. ende 44.6. Apoc. 1.17. ende 22.13.

13

Oock heeft mijne hant de aerde gegrondet, ende mijne rechterhant heeft de Hemelen ³⁵ met de palme afgemeten: wanneer ickse roepe, ³⁶ staen ³⁷ sy daer te samen.

35 Hebr. gepalmt, of, omspannen. Siet Iesa. 40.12.

36 D. sy verschijnen ende staen stracks veerdigh tot mijnen dienst. Een maniere van spreken genomen van der Koningen ende Princen dienaers. Siet 1.Reg. 10.8. Ofte aldus: als ickse riep, stondense daer te samen, T.w. in de scheppinge.

37 T.w. de hemelen, ende alle creaturen. Siet Psalm 147.4.

14

Vergadert u ghy alle, ende hooret, wie ³⁸ onder hen ^d heeft dese dingen verkondight? de HEERE heeft ³⁹ hem ⁴⁰ lief, ⁴¹ hy sal ⁴² sijn welbehagen tegen Babel doen, ende ⁴³ sijn arm sal [tegen] de Chaldeen zijn.

38 T.w. de afgoden der Heydenen, van dewelcke mentie gemaeckt is bov. vers 5.

d Iesa. 41.22, 23.

39 T.w. Cores.

40 T.w. soo verre, dat hy hem sijnen zegen ende voorspoet tegen de Babyloniers geven sal. Siet Iesa. 45.1.

41 T.w. Cores.

42 T.w. des Heeren welbehagen. De sin is, Cores sal, na des Heeren welbehagen, Babel verstooren, ende de Ioden uyt de Babylonische gevangenisse verlossen.

43 T.w. Godes arm, D. macht: of, sijnen, T.w. Cores arm. And. hoevvel de Chaldeen sijnen arm gevveest zijn. De sin is, Ofschoon Godt de Heere de Chaldeen gebruyckt heeft om sijn volck te kastijden, ende om sijne macht te doen blijcken: Soo sal hyse evenwel, als een roede of slaenden staf verbreken, ende door Cores onderdrucken.

15

Ick, Ick hebbe [het] gesproken, oock ⁴⁴ hebbe ick ⁴⁵ hem geroepen, Ick sal hem doen komen, ende hy sal voorspoedigh zijn [op] sijnen wegh.

44 D. ick sal hem ter bequamer tijt roepen, want Cores en was doe noch niet geboren als Iesaias dit van hem propheteerde. Siet de aenteeckeninge Iesa. 44. op vers 28.

45 T.w. Cores, als bov. 45.1.

16

⁴⁶ Nadert ghylieden tot my, hoort dit, ⁴⁷ Ick en hebbe ⁴⁸ van den beginne niet in ’t verborgen gesproken, [maer] van dien tijt af ⁴⁹ dat het geschiet is, ben ick daer: ende nu, de Heere HEERE, ende sijn Geest, ⁵⁰ heeft my gesonden.

46 Dit spreeckt de Propheet tot de Ioden, haer tot sich roepende, om haer meer ende meer te verstercken ende te bevestigen in’t gene dat hy haer te voren verkondight heeft.

47 Als of de Propheet seyde, Ick en hebbe u-lieden niet verswegen van sulcks als my de Heere bevolen heeft u te verkondigen: maer ick hebbe’t u al t’samen klaerlick ende duydelick te kennen gegeven.

48 Hebr. van ’t hooft.

49 D. dat het de Heere my geopenbaert heeft. And. dat het daer gevveest is, ben ick, of, vvas ick, D. ick hebbe met vlijt ende neerstigheyt op mijn prophetisch-ampt gepast. Siet Ies. 21.8.

50 Dewijle ick een Ambassadeur ben van onsen grooten Godt, soo behoorde men my te hooren ende geloove te geven.

17

Alsoo seyt de HEERE uwe Verlosser de Heylige Israëls: Ick ben de HEERE uwe Godt, die u leert wat nut is, die u leyt op den wegh [dien] ghy gaen moet.

18

^e Och dat ghy na mijne geboden geluystert hadt! soo soude ⁵¹ uwe vrede geweest [kolom] zijn ⁵² als een riviere, ende ⁵³ uwe gerechtigheyt ⁵⁴ als de golven der zee.

e Deuter. 32.29. Psalm 81.14.

51 D. uwen welstant. Siet Psalm 37. op vers 11.

52 D. overvloedigh, ende altijt duerende, gelijck een riviere altijt vliet.

53 De vrucht uwer gerechtigheyt, T.w. de gelucksalige staet uwer regeeringe, die gevolght soude hebben, indien ghy u ter gerechtigheyt hadt begeven. siet Psa. 24. d’aent. op vers 5.

54 D. overvloedelick, boven maten veel.

19

Oock soude ⁵⁵ u zaet geweest zijn, ⁵⁶ als het zant, ende ⁵⁷ die uyt ⁵⁸ uwe ingewanden voortkomen, als ⁵⁹ desselven ⁶⁰ steenkens: diens name niet en soude worden ⁶¹ af gehouwen, noch verdelght van voor mijn aengesichte.

55 D. uwe kindren.

56 T.w. in menighte.

57 Dat is, de kinderen die uyt u souden voort komen. siet de aenteeck. Iob 5. op vers 25.

58 D. u lichaem.

59 T.w. zants.

60 And. grof zant, of, keeselingh-steenen.

61 Siet vers 9.

20

^f Gaet uyt van Babel, ⁶² vliedt van de Chaldeen, verkondiget, met de stemme des gejuychs, doet sulcks hooren, brenght het uyt tot aen het eynde der aerde, segget, De HEERE heeft sijnen knecht Iacob ⁶³ verlost.

f Iesa. 52.11. Ierem. 50.8. ende 51.6, 45. Apoc. 18.4.

62 D. treckt haestelick wech, als ontvluchtende, op dat ghy niet mede ingewickelt en wort in ’t gestrenge oordeel, het welck Godt over de Babyloniers sal brengen. Siet Ier. 51.6. Apoc. 18.4.

63 T.w. uyt de Babylonische gevangenisse, ende uyt andere elende meer.

21

⁶⁴ Ende, ⁶⁵ Sy ⁶⁶ en hadden geenen dorst, [doe] ⁶⁷ hyse leydde door de woeste plaetsen: ⁶⁸ hy dede hen water uyt den rotzsteen vlieten: als hy den rotzsteen kloof, soo vloeyden de wateren daer henen.

64 T.w. seght oock.

65 T.w. de Ioden die uyt Babel na Iudeam door de woestijne trecken souden.

66 De Heere heeft eertijts sijn volck met allerley nootdruft versorght, doe hyse door de woestijne na het lant Canaan voerde: Alsoo belooft hier de Heere, dat hy sijn volck oock versorgen soude, als hy het uyt Babel na het Ioodsche lant wederom brengen soude, ende voorts sijne Kercke geestelick verlossen ende saligh maken. Siet bov. 43.19, 20.

67 T.w. de Heere.

68 Siet Exod. 17.6. Num. 20.11. Psalm 105.41.

22

[Maer] ⁶⁹ de ^g godtloose en hebben ⁷⁰ geen vrede, seyt de HEERE.

69 D. de ongeloovige, de afgodendienaers, sy zijn dan Babyloniers, of Ioden.

g Iesa. 57.21.

70 D. geen welvaert, noch na der ziele, noch na den lichame. Siet boven vers 18. ende onder cap. 57. vers 21.