Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xlij. Capittel.

Prophetie van de komste des Messiae, ende wat sijn ampt zy, vers 1. hoe hy hem daer in dragen sal, 2. Bystant welcken hem de Heere doen sal, 5. die een jaloers Godt is, 8. ende alles te voren weet, 9. Vermaninge tot dancksegginge voor de ontfangene weldaden, 10. dat oock de bekeerde Heydenen sulcx moeten doen, 11. dewijle de Heere alle hare vyanden overweldigen sal, 13. Voorder Prophetie van de beroepinge der Heydenen, 16. ende straffe der afgodendienaers, 17. Weeklaghte over de verstocktheyt der Ioden, soo des volcks, als der Priesteren, 19. ende haren elendigen staet, 22. van wegen hare sonden, 24. ende verstocktheyt, 25.

1

¹ SIet mijn knecht, ² dien ick ondersteune, mijn uytverkoren [in den welcken] mijne ziele ^a een welbehagen heeft: ^b Ick hebbe ³ mijnen Geest op hem gegeven, ⁴ hy sal het recht ⁵ den Heydenen ⁶ voort brengen.

1 Dit spreeckt Godt de Vader van sijnen Sone Christo, den welcken hy sijnen knecht noemt, ten dien aensien, dat Christus, als onse Middelaer, de gedaente eenes knechts heeft aengenomen. Vergel. Iesa. 53.11. Matth. c. 12. vers 18. Philip. 2.6, 7, 8.

2 D. dien ick verstercke, dat hy niet en beswijcke onder den onverdragelicken last mijnes toorns, die hy eenen tijt langh gevoelen moet, om uwe sonden (voor dewelcke hy hemselven heeft over gegeven) uyt te delgen, ende te versoenen.

a Matth. 3.17. ende 17.5. Eph. 1.6.

b Ies. 11.2. Ioa. 3.34.

3 T.w. de gaven des H. Geestes, die hy van nooden heeft, om het Middelaer-ampt te verrichten. siet Ies. 11.2. Matth. 3.16.

4 D. hy sal de rechte leere van de saligheyt der menschen, door de predicatie des H. Euangelii, den Heydenen voordragen, ende haer alsoo tot sijne gehoorsaemheyt, ende tot hare saligheyt brengen.

5 Ofte, den volckeren, soo den Ioden, als den Heydenen. Siet Rom. 1.16.

6 T.w. uyt den schoot des Vaders, Ioan. 1.18. Dit sal hy doen ten deele in eygener persoon, ten deele door sijne Apostelen, ende andre Leeraers des H. Euangelii.

2

Hy en sal niet ⁷ schreeuwen, noch sijne [stemme] verheffen: noch sijne stemme op de strate hooren laten.

7 Of, roepen, tieren. siet Matth. 12.19. De sin is: Hy en sal niet veel pocchen, noch veel rumoers maken, met veel tumult, gelijck de Princen deser werelt doen: Oock en sal hy niet veel uyterlick geprangh, of gedruys maken: Maer hy sal sich stille, beleefdelick, ende demoedigh dragen: duldende goedertierentlick alle de onvolmaecktheden sijner uytverkorenen. Siet Matth. 12.18, 19, 20. ende Luce 17.20.

3

⁸ Het gekroockte riedt en sal hy niet verbreken, ende ⁹ de roockende vlaswiecke, die en sal hy niet uytblusschen, ¹⁰ met waerheyt sal hy het recht ¹¹ voort brengen.

8 D. hy sal gedult hebben met de swackheden der arme sondaren, ende hy sal hare verslagene conscientien verquicken, ende haer vertroosten door de belofte van de vergevinge harer sonden. Siet Psalm 34.19. Matth. 11.28.

9 D. de wiecke die in de lampe schier uyt gebrant is, nauw schijnsel of licht meer gevende, maer alleen noch roockende.

10 D. oprechtelick, getrouwelick, want waerheyt beteeckent hier trouwe.

11 Of, uytvoeren, ende dien volgens, overwinnen, gelijck waerheyt ende recht eyndelick overwinnen. Siet Matth. 12.20.

4

¹² Hy en sal niet verdonckert worden, ende ¹³ hy en sal niet verbroken worden, ¹⁴ tot dat hy ¹⁵ het recht op aerden sal hebben

12 Maer hy sal helder en klaer lichten en schijnen. Christi licht wort gestelt tegen het roockende ende smoockende vlas, ende sijne macht tegen het gekroockte riet. And. hy en sal niet versmachten, T.w. in het verrichten sijnes ampts, Matth. 26.39. Luce 12.50. ’t selve wort stracks met andre woorden geseyt. Sommige verstaen dit verdonckert ende gebroken vvorden, van ’t lijden ende sterven onses Heeren Christi, ’t welck niet geschieden en soude eer hy ’t Euangelium hadde verkondight na den raet sijns Vaders.

13 D. hy en sal onder den swaren last sijner bedieninge niet beswijcken.

14 T.w. door de predicatie des H. Euangelii in de gantsche werelt: ’t welck niet geschieden en konde voor ende aleer dat Christus gestorven, ende tot sijnen hemelschen Vader opgevaren ware, ende den H. Geest op d’Apostelen gesonden hadde. Siet Ioan. 16.7.

15 D. de leere, als stracks volght.

[fol. 21r]

bestelt: ende ¹⁶ de eylanden sullen na ¹⁷ sijne leere wachten.

16 Met dese woorden geeft de Propheet te kennen, dat de leere des Heyligen Euangelii niet en soude besloten blijven binnen de palen van het Ioodsche lant, Genes. 49.10. Matth. 28.19.

17 Dit is het selve dat hy stracks genoemt heeft het recht, namelick, het Euangelium.

5

Alsoo seyt Godt de HEERE, die de hemelen geschapen, ende ¹⁸ deselve uytgebreyt heeft, die de aerde uyt ¹⁹ gespannen heeft, ende ²⁰ wat daer uyt voort komt: die den volcke [dat] daer op is, den adem geeft, ende ²¹ den geest den genen die daer op wandelen.

18 Hebr. der selven uytbreyders, ofte, die deselve uytbreyden. Siet Iob 35.10.

19 T.w. in’t ronde.

20 Hebr. hare uytgangen, D. al wat daer uyt spruyt ende wast.

21 Verstaet hier door den geest, de redelicke ziele. Siet Numer. 16. op het vers 22.

6

Ick de HEERE hebbe ²² u ²³ geroepen ²⁴ in gerechtigheyt, ende ²⁵ ick sal [u] by uwe hant grijpen: ende ²⁶ ick sal u behoeden, ende ick sal u geven ²⁷ tot een verbont des volcks, ²⁸ tot een licht der Heydenen.

22 O mijn Sone, Iesu Christe.

23 T.w. tot eenen Middelaer.

24 Of, met gerechtigheyt, D. op behoorlicke wijse, want ghy hebt u goetwillighlick tot het Middelaer-ampt over gegeven. siet Psal. 40. vers 9. Hebr. 10.7. Ofte, met gerechtigheyt, D. achtervolgens mijne beloften, die ick door de Patriarchen ende Propheten, mijnen volcke dickwils hebbe gedaen.

25 Dat is, ick sal u by staen, mits u gevende nootwendige krachten tot uytvoeringe uwes Middelaer-ampts.

26 Alsoo dat ghy voor den bestemden tijt niet onderdruckt en wort, als oock, dat ghy in de overgroote pijne niet en beswijckt.

27 D. tot eenen Middelaer des Verbonts, namelick des Genaden-verbonts, het welck ick met Abraham ende sijnen zade gemaeckt hebbe. Dit verbont sult ghy bevestigen, T.w. alsoo, dat door u mijn volck met my sal worden versoent, ende voorts alle volckeren in een verbont sullen vereenight worden, niet alleen de Israëliten, maer oock de Heydenen, als stracks volght.

28 D. op dat ghyse verlicht met de salighmakende kennisse Godes, ende hares Salighmakers, waer door de uytverkorene onder alle natien sullen verheught worden. Want gelijck het licht den mensche na den lichame verheught ende verquickt, alsoo verheught de kennisse Christi ’t gemoet der kinderen Godes innerlick. Vergl. Iesa. 9.1. ende 49.6. Luc. 2.32. Actor. 13.47. ende 16.34.

7

Om ²⁹ te openen ³⁰ de blinde oogen: om den gebondenen ³¹ uyt te voeren uyt de gevangenisse, [ende] uyt het gevangenhuys die, die in ³² duysternisse sitten.

29 T.w. door de predicatie des H. Euangelii, ende de verlichtinge des H. Geestes. Siet Actor. 13. versen 46, 47. ende 26.17, 18.

30 T.w. de oogen des verstants. Siet Ies. 35.5.

31 T.w. uyt de geestelicke dienstbaerheyt der sonde, ende des duyvels, de uytverkorene alsoo bevrijdende ende verlossende uyt den schrick ende vreese der helle. Siet Iesa. 49.9. ende 61.1. Luce 4.18. Hebr. 2.14, 15.

32 Verstaet hier de duysternisse der onwetenheyt. Siet bov. 9.1.

8

Ick ben ³³ de HEERE, dat is mijn naem: ende ^c mijne eere en sal ick geenen anderen geven, noch mijnen lof den gesnedenen beelden.

33 Hebr. Iehovah, D. de eeuwige, selfstandige, onveranderlicke Godt.

c Iesa. 48.11.

9

Siet, ³⁴ de voorgaende dingen zijn gekomen: ende nieuwe dingen verkondige ick, eer dat sy uytspruyten doe ick u-lieden die hooren.

34 De sin is, Wat ick mijnen volcke te voren verkondight hebbe, dat is vervult: Nu verkondige ick u-lieden wat nieuws, het welck oock sekerlick geschieden sal, namelick, de verschijninge des Messiae in den vleesche, die sal van poinct tot poinct alsoo voltrocken worden, gelijck ickse door mijne Propheten voorseyt hebbe.

10

^d Singht den HEERE ³⁵ een nieuw liedt, sijnen lof ³⁶ van het eynde der aerde: ghy ³⁷ die ter zee vaert, ende ³⁸ al wat daer in is, ghy eylanden, ende hare inwoonders.

d Psalm 33.3.

35 D. een voortreffelick liedt. Siet Psalm 33.3.

36 D. ghylieden die aen de uyterste eynden der werelt woont, alle menschen van wat staet ofte natie dat ghy zijt, Aengesien dat het heyl dat de Messias aenbrenght, allerley volckeren ende natien aengaet: Soo hebben sich dan billick alle volckeren ende natien in hem te verheugen ende te verblijden.

37 Hebr. neder daelt op de zee, T.w. in het schip dat op der zee sal varen.

38 Ghy menschen allegaer die in de eylanden woont, die rontom in de zee liggen. Hebr. de volheyt derselver, als Psal. 24.1.

11

Laet de woestijne, ende ³⁹ hare steden [de stemme] verheffen, met ⁴⁰ de dorpen [die] Kedar bewoont: laetse juychen ⁴¹ die in de rotzsteenen woonen, [ende] ⁴² van den top der bergen af schreeuwen.

39 D. de steden die in, of na by deselve liggen.

40 D. de dorpen der Kedarenen, D. de Arabiers, alsoo genaemt van Kedar den sone Ismaëls, Genes. 25.13. Psalm 120.5.

41 And. die te Sela woonen, welcke is de hooftstadt van Arabia. Siet boven 16.1.

42 Hebr. van het hooft der bergen.

12

Laetse den HEERE de eere geven, ende sijnen lof in de eylanden verkondigen.

13

⁴³ De HEERE ⁴⁴ sal uyt trecken als een helt, hy sal den yver opwecken als een krijghsman, hy sal juychen, ja ⁴⁵ hy sal een groot getier maken: hy sal sijne vyanden overweldigen.

43 T.w. Iesus Christus.

44 D. hy sal sijne Goddelicke macht doen blijcken, als hy den duyvel ende de werelt overwinnen sal door sijne predicatien, sijne doot, sijne verrijsenisse, hemelvaert, ende het sitten ter rechter hant sijnes Vaders, ende wederkomste ten oordeele.

45 Sommige meynen, dat het Hebreeusch woort beteeckent, tieren, brullen, of bulderen, gelijck de elephanten.

14

⁴⁶ Ick hebbe van oudts geswegen, ⁴⁷ ick hebbe my stille gehouden, [ende] my in gehouden: Ick sal uyt schreeuwen, als eene die baert, ick salse verwoesten, ende t’samen opslocken.

46 Dit zijn de woorden Godts. Als of hy seyde, Dit is wel van oudts af mijne wijse ende maniere van doen geweest, dat ick mijne, ende mijner Kercke vyanden eenen tijt langh hebbe laten begaen.

47 Ofte, soude ick [langer] stille swijgen? soude ick my [noch] in houden?

15

⁴⁸ Ick sal bergen ende heuvelen woest maken, ende al haer gras sal ick doen verdorren: ende ick sal de rivieren tot eylanden maken, ende de poelen uytdroogen.

48 Dat is, ick sal de groote ende trotze vyanden mijner Kercke verdelgen, ende ick sal uyt den wegh weeren alle verhinderinge, die mijne geloovige kunnen hinderen ofte schaden, om tot my in den Hemel te komen.

16

Ende ick sal ⁴⁹ de blinde ⁵⁰ leyden ⁵¹ door den wegh, [dien] sy niet geweten en hebben, Ick salse doen treden door de paden, [kolom] [die] sy niet geweten en hebben: Ick sal de duysternisse voor haer aengesichte ten lichte maken, ende ^e het kromme tot recht: dese dingen sal ick haer doen, ende ick en salse niet verlaten.

49 Dat is, die den waren Godt te voren niet en kenden, maer van hem ende sijne leere af dwaelden, ende in groote blintheyt der onwetenheyt, ende afgoderije staken.

50 Te weten, door mijnen Geest, ende de predicatie des Heyligen Euangelii.

51 Dat is, door den wegh der hemelscher ende salighmakender waerheyt ende Godtsaligheyt.

e Iesa. 40.3, 4.

17

[Maer] die haer op gesnedene beelden verlaten, die tot de gegotene beelden seggen, Ghy zijt onse goden, ^f die sullen achterwaerts keeren, [ende] ⁵² met schaemte beschaemt worden.

f Psalm 97.7. Iesa. 1.29. ende 44.11. ende 45.16.

52 D. gantsch en gaer te schande worden.

18

⁵³ Hoort ghy doove, ende schouwt aen ghy blinde, om te sien.

53 Hier spreeckt de HEERE de Ioden aen, die moetwilligh doof en blint waren, niet willende met aendacht sijn woort hooren, noch in achtinge nemen sijne wercken ende gerichten.

19

Wie isser blint dan ⁵⁴ mijn knecht? ende doof gelijck ⁵⁵ mijn bode ⁵⁶ [dien] ick sende? wie is blint gelijck ⁵⁷ de volmaeckte? ende blint gelijck de knecht des HEEREN?

54 D. het volck van Israël, dat ick mijnen wille hebbe geopenbaert, ende beroepen hebbe, op dat het my daer na soude dienen, als bov. 41. vers 8. ende stracks wederom in dit vers.

55 De Priesters ende Leviten, door dewelcke Godt den volcke sijnen wille te kennen gaf.

56 T.w. om mijn volck te leeren.

57 Of, volkomene, D. ’t volck van Israël, ’t welck ick veel groote, soo geestelicke, als lichamelicke weldaden bewesen hebbe, alsoo dat het selve niets en ontbrack: daer uyt het behoorde te sien ende bekennen, hoe getrouwelick dat ick het met hen voor hadde.

20

Ghy siet [wel] ⁵⁸ vele dingen, maer ^g ghy en bewaertse niet: of ⁵⁹ hy [schoon] de ooren open doet, ⁶⁰ soo en hoort hy doch niet.

58 T.w. vele wonderwercken Godes, die hy tot uwen besten doet.

g Rom. 2.2. etc.

59 T.w. de knecht des Heeren, D. het volck van Israël. De sin is, Dit volck stelt sich wel uyterlick alsoo aen, als of ’t mijn woort hooren wilde, maer het en is hem geen ernst, ’t en gaet hen niet ter herten wat sy hooren. In het eerste lidt des vers worter gesproken tot de tweede persoon: Maer in het tweede lidt van de derde persoon. Dit geeft wat duysterheyt in den sin.

60 D. soo en behertight hy het niet.

21

De HEERE hadde lust ⁶¹ [aen hem] ⁶² om sijner gerechtigheyts wille: Hy maeckte [hem] groot ⁶³ [door] de wet, ende hy maeckte [hem] heerlick.

61 T.w. aen sijnen knecht, D. aen sijn volck, of, aen haer, T.w. dese lieden. Sommige duyden het op de wet ende uytvoeringe van Godts oordeelen over dit sondige volck.

62 D. van wegen sijne waerheyt ende trouwe, namelick, dewijle hy den Oudtvaderen belooft heeft, dat hy haer zaet soude goet doen. siet Psal. 31. op vers 2.

63 Namelick, die hy haer gegeven hadde door Mose. Siet Deut. 4.6. Psalm 147.19, 20.

22

Maer [nu] ⁶⁴ is het ⁶⁵ een berooft ende geplundert volck: sy zijn alle verstrickt in de holen, ende versteken in de gevangenhuysen: sy zijn tot eenen roof geworden, ende ⁶⁶ daer en is niemant diese reddet: [tot] eene plunderinge, ende ⁶⁷ niemant seyt, Geeft[se] weder.

64 T.w. het volck van Israël. And. Is hy] T.w. de knecht des Heeren. als vers 19. Andre aldus, Ende dat volck is berooft ende geplundert: Alle de jongelingen suchten, of, sy suchten alle in de speloncken, ofte holen der aerde.

65 De sin is, Godt heeft dit volck in sijner vyanden handen over gegeven, om dat het sijne genade ende goedertierenheyt niet en heeft in achtinge genomen.

66 Hebr. daer en is geen redder.

67 D. daer is niemant diese beschermt of verdedight, of die de vyanden dwinght weder te geven, datse haer af genomen hebben.

23

Wie onder u-lieden neemt sulcks ter ooren? [wie] merckt op, ende hoort ⁶⁸ wat hier na zijn sal?

68 Want de straffen ende plagen des Heeren die hier in dit leven komen over de onboetveerdige sondaren, die en zijn maer beginselen van hare smerten, soo sy niet in tijts opmercken, ende haer beteren, ende met belijdenisse harer sonden seggen, Wie heeft Iacob, etc. vers 24.

24

Wie heeft ⁶⁹ Iacob tot een plunderinge over gegeven, ende ⁶⁹ Israël den roovers? ⁷⁰ Is’t niet de HEERE? hy, tegen wien wy gesondight hebben? want sy en wilden niet wandelen in sijne wegen, ende sy en hoorden niet na sijne wet.

69 Dat is, de nakomelingen Iacobs, de Israëliten.

69 Dat is, de nakomelingen Iacobs, de Israëliten.

70 D. het is seker dat de Heere ons, ende onse goederen, om onser sonden wille, in hare handen heeft over gegeven.

25

Daerom heeft hy ⁷¹ over haer uytgestort ⁷² de grimmigheyt sijnes toorns ende ⁷³ de macht der oorloge: ende hy heeftse rontomme in vlamme geset, doch ⁷⁴ sy en mercken ’t niet; ende hy heeftse ⁷⁵ in brant gesteken, doch ⁷⁴ sy en nemen ’t niet ter herten.

71 Hebr. over hem, ende soo in’t volgende, T.w. over Iacob, of over Israël, uyt vers 24.

72 D. sijne straffen. siet d’aent. Psal. 79. op vers 6.

73 Het leger der Assyriers, ende andere vyanden.

74 D. de Israëliten en hebben geen achtinge gegeven op de gerichten Godes, ende de oorsaken der selver.

75 D. hy heeftse vernielt door velerley pijnelicke jammeren ende elenden.

74 D. de Israëliten en hebben geen achtinge gegeven op de gerichten Godes, ende de oorsaken der selver.