Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxvij. Capittel.

Hizkia treurt, ende laet den Propheet Iesaia versoecken, dat hy Godt wille bidden, vers 1, etc. Iesaia troost ende sterckt den Koningh Hizkia met Godts Woort, 6. Sanherib hoorende, dat de Koningh der Mooren quam om tegen hem te strijden, sendt weder boden tot Hizkia met godtslasterlicke brieven, 9, etc. Daer op Hizkia in het Huys des Heeren een seer vyerigh gebedt doet, 14. ende ontfanght door Iesaia eene seer troostelicke antwoorde van Godt, 21. Godts Engel slaet de Assyriers, 36. Sanherib wort te Nineve van sijn eygen sonen omgebracht, 37, 38. Vergelijckt 2.Reg. cap. 19.

1

ENde het geschiedde, als de Koningh Hizkia ¹ [dat] hoorde, soo ² scheurde hy sijne kleederen, ende bedeckte sich met eenen sack, ende ³ gingh in het Huys des HEEREN.

1 T.w. die woorden die Rabsake gesproken hadde.

2 Siet bov. 36.22. ende 2.Reg. 19.1.

3 T.w. om aldaer sijn gebedt voor den Heere op te offeren.

2

Daer na sondt hy Eliakim den Hofmeester, ende Sebna den Schrijver, ende de Oudtste der Priesteren, met sacken bedeckt, tot Iesaia den Propheet, den sone van Amoz.

3

Ende sy seyden tot hem, Alsoo seyt Hizkia, ⁴ Dese dagh is ⁵ een dagh der benauwtheyt, ende der scheldinge, ende ⁶ der lasteringen: want de kinderen zijn gekomen tot ⁷ aen de geboorte, ende ⁸ daer en is geen kracht om te baren.

4 D. dit is de tijt in welcken ick, ende mijn volck geraeckt zijn in groote benauwtheyt, vreesende de belegeringe ende verwoestinge deser stadt.

5 T.w. In welcken de Assyriers ons seer benauwen, ende leelick schelden.

6 In welcken de Assyriers den Heere leelick lasteren en schelden.

7 Hebr. tot aen de breucke. Gelijcke maniere van spreken siet Hos. 13.13.

8 D. wy zijn in het uyterste perijckel, daer uyt wy ons selven niet en kunnen redden.

4

Misschien sal de HEERE uwe Godt ⁹ hooren de woorden van Rabsake, den welcken sijn heere de Koningh van Assyrien gesonden heeft, om den levendigen Godt te hoonen ende te schelden met woorden, die de HEERE uwe Godt gehoort heeft: heft dan een gebedt op ¹⁰ voor het overblijfsel dat gevonden wort.

9 D. in achtinge nemen, ende derhalven staet het te hopen, dat hy de Assyriers van wegen hare godtslasterlicke woorden, sal plagen en straffen.

10 T.w. deses volcks Godes. De tien stammen waren alreets na Assyrien gevoert, oock warender alreets eenige vaste steden in Iuda van de Assyriers in genomen, daer warender noch weynige over gebleven.

[fol. 18v]

5

Ende de knechten des Koninghs Hizkia quamen tot Iesaia.

6

Ende Iesaia seyde tot hen: Soo sult ghylieden tot uwen heere seggen; Soo seyt de HEERE; Vreest niet ¹¹ voor de woorden die ghy gehoort hebt, daer mede my ¹² de dienaers des Koninghs van Assyrien gelastert hebben.

11 Hebr. voor ’t aenschijn der woorden.

12 Hebr. jongers, D. de knechten, de dienaers. Alsoo wort Iosua genoemt een jonge Mosis, of hy schoon al verre tot sijne jaren gekomen was. siet Gen. 22.5. ende Exod. 33.11.

7

Siet ick sal eenen geest in hem geven, dat hy een geruchte hooren sal; ende weder in sijn lant keeren: ende ick sal hem ¹³ door het sweert in sijn lant vellen.

13 T.w. door het sweert sijner sonen. siet ond. vers 38.

8

Soo quam Rabsake weder, ende hy vondt den Koningh van Assyrien strijdende tegen ¹⁴ Libna: want hy hadde gehoort, dat hy van ¹⁵ Lachis vertrocken was.

14 Siet van dese stadt de aent. 2.Reg. cap. 8. op vers 22.

15 Daer Rabsake den Koningh gelaten hadde, ende van daer hy hem na Ierusalem gesonden hadde. siet bov. 36.2. Ende siet van Lachis breeder 2.Reg. 14.19.

9

Als ¹⁶ hy nu ¹⁷ hoorde van Tirhaka, den Koningh van Cusch, seggen, Hy is uyt getogen om tegen u te strijden: Doe hy sulcks hoorde, soo sondt hy [weder] boden tot Hizkia, ¹⁸ seggende:

16 T.w. de Koningh van Assyrien.

17 Siet bov. vers 7.

18 Ende haer oock brieven mede gevende van den selven inhoudt. siet vers 14.

10

Soo sult ghylieden spreken tot Hizkia den Koningh van Iuda, seggende, Laet u uwen Godt niet bedriegen, op welcken ghy vertrouwt, seggende; Ierusalem en sal in de hant des Koninghs van Assyrien niet gegeven worden.

11

Siet ghy hebt gehoort wat de Koningen van Assyrien allen landen gedaen hebben, die ¹⁹ verbannende; ende soudt ghy gereddet worden?

19 D. ten uytersten toe verdervende. siet Deut. 2. op vers 34.

12

Hebben de goden der volckeren die ²⁰ mijne vaders verdorven hebben, deselve gereddet? [als] Gozan, ende Haran, ende Rezeph, ende de kinderen van Eden, die in Telassar waren?

20 D. mijne voorouders, ofte voorsaten.

13

Waer is de Koningh van ²¹ Hamath? ende de Koningh van Arpad? ende de Koningh der stadt Sepharvaim, Hena, ende ²² Ivva?

21 Siet Num. 13. vers 21.

22 Siet d’aenteeck. 2.Reg. 17.24.

14

Als nu Hizkia ²³ de brieven uyt der boden hant ontfangen, ende die gelesen hadde, gingh hy op in het Huys des HEEREN, ende Hizkia breydde die uyt voor het aengesichte des HEEREN.

23 Welcke de boden des Koninghs van Assyrien hem brochten, in dewelcke geschreven stont even het selve dat sijne afgesondene hem alreets geboodschapt hadden.

15

Ende Hizkia badt tot den HEERE, seggende;

16

O HEERE der heyrscharen, ghy Godt Israëls, die ²⁴ tusschen de Cherubim woont: Ghy selve, ghy alleen zijt de Godt aller Koninckrijcken der aerden, ghy hebt den hemel, ende de aerde gemaeckt.

24 Siet Exod. 25. vers 22. Num. 7.89. 2.Sam. 6.2. 2.Reg. c. 19. vers 15. Psal. 80. vers 2. ende de aent. aldaer.

17

O HEERE, neyght uwe oore, ende hoort; HEERE, doet uwe oogen open, ende siet: ende hoort alle de woorden Sanheribs, ²⁵ die gesonden heeft om den levendigen Godt te hoonen.

25 Soo door Rabsake, als door sijne brieven.

18

Waerlick, HEERE, hebben de Koningen van Assyrien, ²⁶ alle de landen, mitsgaders derselver landerije verwoest:

26 2.Reg. 19.17. staet, De Heydenen ende haer lant verwoest.

19

Ende hebben hare goden in het vyer geworpen: want sy en waren geen goden, maer het werck van menschen handen, hout ende steen, daerom hebben sy die verdorven.

20

Nu dan HEERE onse Godt, verlost ons uyt sijne hant, soo sullen alle Koninckrijcken der aerde weten, dat ghy alleen de HEERE zijt.

21

Doe sondt Iesaia de sone Amoz tot Hizkia, om te seggen: Alsoo seyt de HEERE de Godt Israëls, Dat ghy tot my gebeden hebt tegen Sanherib den Koningh van Assyrien, ²⁷ [hebbe ick gehoort.]

27 Dit is hier in gevoeght uyt 2.Reg. cap. 19. vers 20.

22

Dit is het woort, dat de HEERE over hem gesproken heeft: De jonghvrouwe ²⁸ de dochter Zions veracht u, sy bespot u, de dochter Ierusalems ²⁹ schudt het hooft achter u.

28 D. de inwoonders der stadt van Ierusalem, die de vreemde noch niet geschent en hadden. Siet 2.Reg. 19. op vers 21.

29 Tot een teecken van verachtinge. siet Psalm 22.8.

23

Wien hebt ghy gehoont ende gelastert? ende tegen wien hebt ghy de stemme [kolom] verheven? ende uwe oogen om hooge opgeheven? tegen den heyligen Israëls.

24

Door middel ³⁰ uwer dienstknechten hebt ghy den Heere gehoont, ende geseyt, Ick hebbe met de menighte mijner wagenen beklommen de hooghte der bergen, de zijden Libanons: ende ick sal sijne hooge cederboomen, ende sijne uytgelesene denneboomen afhouwen, ende sal komen tot sijne uyterste hooghte, in ’t woudt sijnes schoonen velts.

30 2.Reg. 19.23. staet, Uwer boden.

25

Ick hebbe ³¹ gegraven, ende ³² de wateren gedroncken: ende ick hebbe met mijne voetsolen alle rivieren der belegerde plaetsen verdrooght.

31 T.w. waterputten.

32 Daer staet 2.Reg. 19.24. vreemde vvateren. Siet de aenteeck. aldaer.

26

Hebt ghy niet gehoort, dat ick ³³ sulcks lange te voren gedaen hebbe? ende dat van oude dagen af ³⁴ geformeert hebbe? nu hebbe ick dat doen komen, ³⁵ dat ghy soudt zijn, om de vaste steden te verstooren, tot woeste hoopen.

33 T.w. de onderdruckinge der volckeren, die ghy nu u selven toeschrijft.

34 D. besloten hebbe te doen. Vergelijckt 2.Tim. 1.9, 10.

35 Dat is, dat ick u gebruycken soude om, etc.

27

Daerom waren hare inwoonders ³⁶ handeloos, sy waren verslagen ende beschaemt: sy waren [als] het gras des velts, ende de groene gras-scheutkens, [als] het hoy ³⁷ der daken, ende ³⁸ het brantkoorn, eer het over eynde staet.

36 Hebr. korthandigh, D. sy en hebben geene macht gehadt om u tegenstant te doen, zijnde als of haer de handen waren afgehouwen geweest.

37 D. dat op de daken wast.

38 Het welck dorre ende verbrant is eer het in de are schiet. Hebr. brant.

28

Maer ³⁹ ick weet u sitten, ende u uyt gaen, ende u in komen, ende u woeden tegen my.

39 D. O Sanherib, ick weet alle uwe aenslagen.

29

Om u woeden tegen my, ende dat uwe woelinge voor mijne ooren op gekomen is: soo sal ick ⁴⁰ mijnen haeck in uwe neuse leggen, ende mijn gebitt in uwe lippen, ende ick sal u doen weder keeren door dien wegh, door den welcken ghy gekomen zijt.

40 Een verbloemde reden, genomen van de visschers; te kennen gevende, dat Godt de alderquaetste ende ongebondenste vyanden sijner Kercke in den toom houden, stieren, ende bedwingen kan, dat sy haer boos voornemen niet en kunnen uytvoeren.

30

Ende dat zy u ⁴¹ een teecken, datmen [in] dit jaer, dat van selfs ⁴² gewassen is, eten sal, ende in het tweede jaer, ⁴³ dat daer van weder uytspruyt: maer zaeyt in het derde jaer, ende maeyt, ende plant wijngaerden, ende etet hare vruchten.

41 T.w. van ’t gene dat ick stracks geseyt hebbe.

42 Om dat sy haer lant niet en hadden kunnen bouwen, van wegen de inlegeringen ende doortochten der Assyriers in het Ioodsche lant.

43 D. de vruchten, die in dit jaer weder van selfs wassen sullen. Hier uyt nemen sommige af dat dit een Sabbath ofte Rustjaer geweest is, in het welcke de Israëliten het lant niet en bouwden. Siet Levit. 25.5, 20.

31

Want het ontkomene dat over gebleven is van den huyse Iuda, sal wederom nederwaert wortelen, ende het sal opwaert vrucht dragen.

32

Want van Ierusalem sal ⁴⁴ het overblijfsel uyt gaen, ende het ontkomene van den bergh Zion: ^a Den yver des HEEREN der heyrscharen sal dit doen.

44 Het overblijfsel der Ioden sal uyt gaen na sijn lant, ende andere plaetsen, het welck sy te voren niet gedaen en hadden uyt vreese der Assyriers.

a 2.Reg. 19.31. Iesa. 9.6.

33

Daerom soo seyt de HEERE van den Koningh van Assyrien: Hy en sal in dese stadt niet komen, nochte daer eenen pijl in schieten: ⁴⁵ oock en sal hy [met] geen schilt daer voor komen, ende en sal geenen wal daer tegen op werpen.

45 Hier uyt is af te nemen, dat Sanherib voor Ierusalem niet gekomen en is, om die stadt te belegeren.

34

Door den wegh dien hy gekomen is, door dien sal hy weder keeren: maer in dese stadt en sal hy niet komen, seyt de HEERE.

35

Want ^b ick sal dese stadt beschermen, om die te verlossen, om mijnent wille, ende ⁴⁶ om Davids mijnes knechts wille.

b 2.Reg. 20.6.

46 D. van wegen de belofte, die ick David gedaen hebbe. Siet 1.Reg. 11. op versen 12, 13.

36

^c Doe voer d’Engel des HEEREN ⁴⁷ uyt, ende sloegh in ⁴⁸ ’t leger van Assyrien, hondert ende vijf en tachtentigh duysent: ende doe sy hen des morgens vroegh op maeckten, siet die alle waren ⁴⁹ doode lichamen.

c 2.Reg. 19.35.

47 T.w. uyt den Hemel.

48 Siet 2.Reg. 19. vers 35. met de aent.

49 Hebr. doode doode lichamen. Want het Hebr. peger beteeckent alleen een doot lichaem, ende daer wort noch doode by gevoeght. Het is als of men seyde, een doot aes.

37

Soo vertrock Sanherib de Koningh van Assyrien, ende toogh henen, ende keerde weder, ende hy bleef te ⁵⁰ Nineve.

50 Dit was in die tijden de hofstadt, ofte residentie-plaetse der Koningen van Assyrien.

38

Het geschiedde nu, als hy in het huys van Nisroch sijnen Godt, sich neder boogh, dat Adramelech, ende Sarezer sijne sonen, ⁵¹ hem met den sweerde versloegen, doch sy ontquamen ⁵² in het lant van Ararat: ende ⁵³ Esar-Haddon sijn sone wert Koningh in sijne plaetse.

51 T.w. eerder vijf en vijftigh dagen vervloten waren, na dat sijn leger van den Engel geslagen was, als eenige afnemen uyt Tob. 1.24.

52 D. in groot Armenien. siet Genes. 8.4.

53 Anders genoemt Asnappar, Ezra 4.10. Anders oock Sardanapalus, soo sommige meenen, maer is onseker.

[fol. 19r]