Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxv. Capittel.

Groote vreught aller creaturen met Godes Kercke, over de verlossinge door Christum, vers 1, etc. Vermaninge aen de Leeraers, dat sy de verslagene van gemoede hier mede troosten souden, 3. Mirakelen die de Messias doen soude, 5. Verder verhael van den stant, ende vrede des volcks des Heeren, 8.

1

¹ DE woestijne ende ² de dorre plaetsen sullen ³ hier over vrolick zijn: ende de wildernisse sal sich verheugen, ende sal bloeijen als een roose.

1 Alle creaturen sullen haer daer over verblijden, dat de Heere sijne rechtveerdige oordeelen sal geoeffent hebben over de vyanden sijnes volcks. Wijders verstaet hier door de woestijne, de geloovige, of de gemeynte Godts, die te voren was (als een woestijne) dorre, droogh ende onvruchtbaer, maer door Godts genade verheerlickt, verheven ende vruchtbaer worden soude. Vergel. bov. 32.15, 16. ende hier ’t volgende.

2 Hebr. de dorrigheyt, ofte, de dorre, D. de dorre eensame plaetsen, of landen.

3 Ofte, over dese [dingen] T.w. dat de vyanden des volcks Godes alsoo gestraft ende verdelght sullen worden, gelijck in het 34. Cap. geseyt is.

2

⁴ Sy sal lustigh bloeijen, ende sich verheugen, ja [met] verheuginge, ende juychen: ⁵ de heerlickheyt van Libanon is haer gegeven, de cieraet van Carmel, ende Saron: ⁶ sy sullen sien de heerlickheyt des HEEREN, den cieraet onses Godts.

4 Hebr. het sal bloeijende bloeijen, of, Sy, T.w. de woestijne, verstaende door de woestijne, de geloovige, als op vers 1. is aengeteeckent.

5 D. de Kercke Godes is schoon, heerlick, ende vruchtbaer gemaeckt, gelijck de Libanus, Carmel, ende Saron plechten te zijn, van welcke bergen siet Iesa. cap. 33. vers 9.

6 T.w. de geloovige, sullen sien, D. genieten, etc. And. die [plaetsen,] T.w. de woestijne, vers 1.

3

^{a 7} Versterckt de slappe handen, ende stelt ⁸ de struyckelende knijen vaste.

a Hebr. 12.12.

7 D. troost ende versterckt malkanderen, O ghy geloovige, met de overlegginge deser genade Godes, die hy sijner Kercke bewesen heeft. Of, ’t is een aensprake aen de Leeraers. siet Hebr. 12.12.

8 Swacke, waggelende, loterende knijen.

4

Seght ⁹ den onbedachtsamen van herten, Weest sterck, en vreest niet, siet ¹⁰ u-lieder Godt sal ¹¹ [ter] wrake komen [met] de vergeldinge Godts, hy sal komen, ende u-lieden ¹² verlossen.

9 Siet Iesa. 32.4.

10 T.w. Iesus Christus, in den vleesche geopenbaert.

11 Om de vyanden sijner Kercke te straffen. Andere nemen ’t aldus: Siet, u-lieder Godt, de vvrake sal komen, de vergeldinge Godts. hy selve sal komen, etc.

12 Of, behouden, saligh maken.

5

¹³ Als dan sullen ^b der blinden oogen op gedaen worden, ende ^c der dooven ooren sullen geopent worden.

13 T.w. als Christus sal gekomen zijn, Iesa. 29.18. ende 42.7. Christus en heeft niet alleen de weldaden die hier in dit ende eenige der volgender verssen verhaelt worden, aen veler gebreckelicker menschen lichamen gedaen, maer oock geestelicker wijse, door dien hy ons met sijnen H. Geest verlicht ende wederbaert, doende alsoo blijcken sijne Goddelicke almachtigheyt.

b Matth. 9.27. ende 11.5. ende 12.22. ende 20.30. ende 21.14. Ioan. 9.6.

c Matth. 11.5. ende Marc. 7.32.

6

Alsdan sal ^d de kreupele springen als een hert, ende ^e de tonge des stommen sal juychen: want in de woestijne sullen ^{14 f} wateren ¹⁵ uytbersten, ende beken in de wildernisse.

d Matth. 11.5. ende 15.30. ende 21.14. Ioan. 5.8, 9. Actor. 3.2. ende 8.7. ende 14.8.

e Matth. 9.32. ende 12.22. ende 15.30.

14 Door dese vvateren moetmen verstaen de verkondinge des Euangelij, ende de gaven des H. Geestes, die ten tijde Christi overvloedelick over allerley menschen, oock over de Heydenen (die te voren als een woestijne ende dorre heyde geweest waren) sullen uytgestort worden. Siet Ioa. 7.38, 39.

f Ioan. 7.38, 39.

15 Hebr. gespleten vvorden. De sin is, De steenrotzen ende d’aerde sullen open splijten, op datter wateren uyt vlieten.

7

Ende het dorre lant sal tot staende water worden, ende ’t dorstigh lant tot springhaders der wateren: in de wooninge der draken, ¹⁶ daer sy gelegen hebben, ¹⁷ sal gras met riet ende biesen zijn.

16 Hebr. haerlieder nederligginge.

17 De sin is, De Gemeynte der geloovigen sal met den H. Geest bevochtight worden, het welck deselve sal doen groeijen ende bloeijen, gelijck het riet ende biesen in vochtige plaetsen wassen. And. sal de voorhof des riets ende der biese zijn. De sin is, Het lant het welck geenen anderen nut noch oorboor en hadde, dan dat het den draken diende om daer te liggen ende hare woonplaetse te hebben, dat sal in een lieflick velt verandert worden, ende ’t sal zijn als een zale vol riet ende vol biesen.

8

Ende ¹⁸ aldaer sal eene verhevene bane, ende een wegh zijn, welck de heylige wegh sal genaemt worden: ¹⁹ De onreyne en sal daer niet door gaen, maer ²⁰ hy sal ²¹ voor dese zijn: die [desen] wegh ²² wandelt, selfs ²³ de dwasen ²⁴ en sullen niet dwalen.

18 De sin is, De Christelicke Kercke en sal geen wilde onvruchtbare woestijne zijn, maer in deselve sal de rechte wegh der saligheyt gewesen worden, door ’t geloove aen Iesum Christum, die ons reynight van alle onse sonden, ende hy geeft ons den H. Geest, die ons vernieuwt ende herbaert tot een nieuw Godtsaligh leven.

19 T.w. die noch in sijne sonden leyt. siet Apoc. 22.15.

20 T.w. dien wegh.

21 T.w. voor de gene die heyligh zijn, gelijck de wegh heyligh is, D. voor de ware ledematen der Christelicker Kercke, die van den Heere vry gekocht zijn, vers 10.

22 Reyst, gaet, of gaen sal, T.w. op desen heyligen wegh.

23 D. de gene die in Goddelicke saken niet en verstaen, of de eenvoudige Christenen.

24 Dewijle sy eene vaste ende effene bane sullen hebben, op dewelcke haer de Heere sal voeren ende leyden.

[fol. 18r]

9

²⁵ Daer en sal geen leeuw zijn, nochte ²⁶ geen verscheurende gedierte en sal daer op komen, noch aldaer gevonden worden, maer de verloste sullen [daer op] wandelen.

25 D. geenen duyvel en sal de geloovige van den wegh der saligheyt trecken noch afleyden, hoewel hy altoos rontom ons gaet, als een briesschende leeuw, soeckende ons te verslinden. Siet Ioan. 10. vers 28. ende 1.Petr. cap. 5. vers 8.

26 Eygentlick, geen inbreker, of doorbreker der gedierten.

10

Ende ²⁷ de vrygekochte des HEEREN ²⁸ sullen weder keeren, ende ²⁹ [tot] Zion komen met gejuych, ende eeuwige blijdschap sal op haer hooft wesen: ^g vrolickheyt ende blijdschap sullen sy ³⁰ verkrijgen, maer droeffenisse ende suchtinge sullen wech vlieden.

27 Verst. hier voor eerst de gene die uyt de Babylonische gevangenisse souden verlost worden: doch insonderheyt die, die van den Heere zijn vry gekocht, D. verlost, namelick aen der ziele ende aen den lichame, door ’t bloet Iesu Christi.

28 D. sy sullen haer tot den Heere bekeeren.

29 T.w. in de versamelinge der geloovigen, eerstelick hier op aerden, daer na in den Hemel, Iesa. 51.11. Apoc. 22.14.

g Apoc. 21.4.

30 Ofte, omvangen, vatten.