Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxij. Capittel.

Prophetie het Rijcke Christi aengaende, vers 1. ende verhael der weldaden die hy sijne Kercke sal aenbrengen, 2, etc. Een dreygement over de sorgeloose wijven, 9. Ende over het gantsche landt, 12. ’t welck verwoest sal worden, 14. daer na spreeckt de Propheet weder van het Rijcke Christi, ende wijst aen wat hy in de herten der uytverkorenen te wege brengen soude door den Heyligen Geest, 15, etc. Dreygementen over de godtloose, 19. Aensprake aen de Leeraers des Nieuwen Testaments, 20.

1

SIet ¹ een ^a Koningh sal regeeren in gerechtigheydt: ende ² de Vorsten ³ sullen heerschen na recht.

1 T.w. Christus Iesus. Doch eenige verstaen hier door desen Koningh, den Koningh Hizkiam, voor soo veel hy een voorbeeldt op Christum geweest is.

a Psalm 45.7. Zach. 9.9.

2 D. De dienaers deses Koninghs in sijn geestelick Rijck.

3 T.w. door het woort Godes.

2

Ende ⁴ [dien] man ⁵ sal zijn, ⁶ als een verberginghe tegen ⁷ den windt, ende een schuylplaetse tegen den vloet: ⁸ als waterbeken in een dorre plaetse, als de schaduwe eenes swaren rotzsteens in ⁹ een dorstig lant.

4 T.w. Iesus Christus.

5 T.w. den geloovigen.

6 D. als een plaetse daer men sich voor den windt verbergen kan. De sin is, De Messias sal zijn de rechte toevlucht aller uytverkorenen.

7 Verstaet hier den wint der geestelicker aenvechtinge, ende allerley vervolginge. Vergel. Matt. 11.28.

8 D. hy sal den beanghstighden eenen stercken troost aenbrengen door werckinghe ende kracht des Heyligen Geestes. Vergel. dese woorden met Matth. 5.6. Ioan. 4.10, 14. ende 7.37, 38, 39.

9 Ofte, moede lant: T.w. mat en moede van dorste. Siet Psalm 143.6. Prov. 25. vers 25. Iesa. 29.8.

3

Ende de ^b oogen ¹⁰ der gener die sien, en sullen ¹¹ niet te rugge sien, ende de ooren der gener die hooren, ¹² sullen opmercken.

b Iesa. 29.18. ende 30.21.

10 D. der geloovigen, die alle van den Heere sullen verlicht zijn, Iesa. 54. vers 13. Siet oock bov. 29.18. ende 30.21.

11 D. niet elders henen sien, niet mis sien. Verstaet hier by, maer sy sullen neerstelick op den Heere sien. Anders, niet bestreken zijn, ofte, niet schemeren, niet verduystert zijn.

12 T.w. op het gene dat de Heere seydt. Siet Matth. 7.28. Luce 4.22.

4

Ende het herte ¹³ der onbedachtsamen sal de wetenschap verstaen: ende de tonge der stamelenden sal veerdigh zijn, om ¹⁴ bescheydentlick te spreken.

13 Ofte, der onvoorsichtigen. Hebr. der gener die haer vehaesten, alsoo onder 35.4.

14 Hebr. nette, T.w. woorden.

5

¹⁵ De dwaes en sal niet meer genoemt worden miltdadigh: ende de gierige en sal niet [meer] ¹⁶ milde geheeten worden.

15 De sin is, de quade daden en sullen niet meer onder den name van de deughden schuylen, maer sy sullen door de predicatie des Heyligen Euangelii openbaer gemaeckt ende ernstlick bestraft worden, het quaet sal quaet, ende het goede sal goet genoemt worden.

16 Ofte, milde gevende. Het Hebr. woort beteeckent oock somtijts Rijcke, als Iob 34.19.

6

Want ¹⁷ een dwaes spreeckt dwaesheyt, ende sijn herte doet ongerechtigheyt, om huychelerije te plegen, ende om ¹⁸ dwalinge te spreken tegen den HEERE, ¹⁹ om de ziele des hongerigen ledigh te laten, ende ²⁰ den dorstigen dranck te doen ontbreken:

17 Anders, Maer het sal een dwaes zijn die, etc. ende soo in’t volgende.

18 D. valsche leere, die den mensche van den rechten wegh der saligheyt afleydt, ende tot dwalinge brenght.

19 D. om de menschen te verhinderen tot de kennisse der waerheyt Godes te komen: Verstaende door de ziele des hongerigen, die allegaer, die begeerte ende lust hebben, om de hemelsche ende salighmakende waerheyt te weten. Vergel. Matth. 5.6. Ioan. 6.32. etc.

20 Hebr. des dorstigen dranck, D. den dranck diemen den dorstigen behoort te geven, of, dien de dorstige behoeft, of dien hy wenscht ende begeert.

[fol. 16v]

7

Ende ²¹ eens gierigaerts gantsche ²² gereetschap is quaet: ²³ hy beraetslaeght schendelicke verdichtselen, om de elendige te bederven met valsche redenen, ende ²⁴ het recht, als de arme spreeckt.

21 Dit is de beschrijvinge van den gierigaert.

22 Ofte, werck-tuygh is quaet. D. sijn raedtslagen ende handelingen, gewichte, mate, etc. zijn altemael schadelick. De gierigheyt is een wortel van alle quaet, 1.Tim. 6. vers 10.

23 Siet Iob 21. de aent. op vers 27.

24 De sin is, dat de gierigaert niet en past op de woorden die de arme tot haerder bescherminge ofte verschooninge by brengen, maer dat hy even stoutelick het recht bederft, of verkeert. Anders, ja oock vvanneer de arme spreeckt vvat recht is, D. of hy schoon recht heeft in’t gene dat hy seydt. And. vvanneer de nootdruftighe met oordeel spreeckt, Dat is, met goede reden en verstant.

8

Maer een ²⁵ miltdadige ²⁶ beraedtslaeght miltdadigheden, ²⁷ ende staet ²⁸ op miltdadigheden.

25 Als bov. versen 5, 6.

26 Of, doet voorslagen, ofte, neemt voor hem.

27 D. hy is neerstigh om liefde ende weldadigheydt aen sijnen naesten te bewijsen.

28 Hebr. op liberaligheden.

9

²⁹ Staet op, ³⁰ ghy geruste wijven, hoort mijn stemme: ghy dochters die soo seker zijt, neemt mijne redenen ter oore.

29 T.w. ter eere van Godes woordt. siet Gen. 49.33. ende Iud. 3.20. Of, staet op, T.w. uyt den slaep der sonde, namelick om voor te komen de sware plagen met dewelcke Godt de Heere u is dreygende.

30 Of, Sorgeloose, sekere, vervvaende vvijven, die nu weeldigh en dertel zijt, geen quaet of ongemack nu gevoelende noch vermoedende. Eenige verstaen hier door de wijven, de steden in het landt Iuda, ende door de dochters verstaen sy de dorpen, D. de inwoonders der selven.

10

³¹ [Veel] dagen over ’t jaer sult ³² ghy ³³ beroert zijn, ghy [dochters] die soo seker zijt: want ³⁴ de wijn-oogst ³⁵ sal uyt zijn, ³⁶ daer en sal geen insamelinge komen.

31 D. veel jaren achter een, T.w. seventigh jaren, want soo lange heeft de Babylonische gevangenisse geduert: sommige strecken het wijders uyt, tot de laetste verwoestinge der Ioden. Vergel. Hos. 3.4.

32 Ofte, ghy-lieden, Te weten, die nu dus gerust ende sorgeloos zijt.

33 T.w. van wegen de schrickelicke plagen die Godt over u-lieden sal senden.

34 Dit is het gene dat Godt dreyght Levit. 26.34, 43.

35 D. ophouden, niet zijn. Hebr. is uyt, D. hy sal sekerlick uyt zijn.

36 De sin is, het landt sal soo verwoest worden, datter niet van te halen sal zijn.

11

Bevet ³⁷ ghy geruste [wijven,] weest beroert [dochters] die soo seker zijt, ³⁸ treckt u uyt, ende ontbloott u, ende gordet [sacken] om uwe lendenen.

37 Als bov. vers 9.

38 Of, Treckt uwe kleederen uyt, T.w. uwe gewoonlicke cierlicke kleederen. Als of hy seyde, De tijt is nu voor handen, dat ghy sult moeten uwe schoone cierlicke kleederen uyt trecken, ende in plaetse der selver, sult moeten sacken, of treurkleederen aen doen. siet boven 3.24.

12

Men sal rouwklagen ³⁹ over de borsten, over de gewenschte ackers, over de vruchtbare wijnstocken.

39 D. om dat de kinderen niet te suygen en hebben, de borsten der moeders, van wegen den grooten honger, verdrooght zijnde. Sommige meynen, dat hier door de borsten te verstaen zijn, de ackers ende wijnstocken (gelijck in den text volght) die als twee borsten zijn uyt dewelcke men voedtsel tot noodtdruft is suygende, ende dan is dit de sin, Gelijck de kinderen geen melck hebben en sullen, alsoo en sullen de volwassene geen spijse nochte dranck hebben.

13

Op het landt mijnes volcks sal de doorn [ende] de distel op gaen: jae ⁴⁰ op alle vreughde-huysen, [in] ⁴¹ de vrolick-huppelende stadt.

40 D. op alle plaetsen daer de huysen gestaen hebben, in dewelcke men pleeght lustigh ende vrolick te zijn: Want alle die huysen souden van de vyanden afgebrandt ende vernielt worden. Siet 2.Reg. 25.9. ende 2.Chron. 36.19.

41 D. Ierusalem, siet boven 22.2.

14

Want ⁴² het palleys sal ⁴³ verlaten zijn, ⁴⁴ het ghewoel der stadt sal ⁴⁵ ophouden, ⁴⁶ Ophel ende ⁴⁷ de wacht-torens sullen ⁴⁸ tot speloncken zijn, ⁴⁹ tot in der eeuwigheyt, ⁵⁰ een vreughde der woudt-ezelen, een weyde der kudden.

42 T.w. des Koninghs palleys.

43 Ofte, ledigh staen.

44 Ofte, de menighte.

45 Ofte, nagelaten worden.

46 Siet 2.Chron. 27.3. ende de aenteeck. aldaer. ende 33.14. ende Neh. 3.26. ende 11.21.

47 Hebr. wacht-tooren: genoemt Nehem. 3.26. de uytstekende tooren.

48 D. tot plaetsen daer geen menschen, maer slangen en padden in woonen sullen.

49 Dat is, eenen langen tijdt.

50 De sin is, de woudt-ezels, die geern in woeste plaetsen zijn, sullen aldaer goede weyde hebben.

15

Tot dat over ons ^{51 c} uyt gegoten worde ⁵² de Geest ⁵³ uyt der hooghte: dan sal ⁵⁴ de ^d woestijne tot ⁵⁵ een vruchtbaer velt worden, ⁵⁶ ende het vruchtbaer velt sal voor een woudt geacht worden.

51 Hebr. ontblootet worde. Om dat de bodem eens vats ontbloot wordt, als het water daer uyt wordt gegoten.

c Ioël 2.28. Ioan. 7.37, 38. Actor. 2.17, 18.

52 T.w. de Heylige Geest, den welcken ons de Messias van den Vader senden sal. Siet Luce c. 24. vers 49. Ioan. c. 14. vers 26.

53 D. uyt den Hemel.

54 D. die van naturen onduchtigh zijn tot het goede, die sullen duchtigh gemaeckt worden, principalick de Heydenen.

d Ies cap. 29. vers 17.

55 Ofte, landt, ofte, landouwe. Hebr. tot een Carmel, siet de aenteeckinge 2.Reg. 19.23. ende Ierem. c. 2. op vers 7. ende Ies. 29.17.

56 Dat is, het Ioodtsche landt ende volck, het welck hier genoemt wort het vruchtbare veldt, om dat Godt het selve eer dan de Heydenen geroepen, ende tot sijn volck uytverkoren ende aengenomen heeft, ende om dat Godes wet lange by haer geweest was. Dat sal als woest ende onvruchtbaer zijn.

16

Ende ⁵⁷ het recht sal in de woestijne woonen, ende de gerechtigheyt sal ⁵⁸ op het vruchtbaer velt ⁵⁹ verblijven.

57 D. de Heydenen, die te voren als een woestijne waren, die sullen haer tot den Heere bekeeren, ende nae sijne rechten ende geboden leven, zijnde gerechveerdight ende gheheylight.

58 D. op de Gemeynte der geloovige Ioden ende Heydenen. Siet boven cap. 29. op vers 17.

59 Ofte, vvoonen, ofte, met de vvooninghe blijven.

17

Ende ⁶⁰ het werck der gerechtigheyt sal ⁶¹ vrede zijn: ende ⁶² de werckinghe der gerechtigheydt, sal zijn gerustigheydt ende sekerheyt tot in eeuwigheyt.

60 Het vverck, ofte, maecksel, dat is, de vrucht. Siet Psalm 1.3.

61 T.w. vrede der conscientie, Rom. 5.1.

62 Ofte, de uytgevvrochte vrucht der gerechtigheyt.

18

Ende ⁶³ mijn volck sal in ^e eene woonplaetse ⁶⁴ des vredes woonen, ende in wel-versekerde wooningen, ende in ⁶⁵ stille geruste plaetsen.[kolom]

63 De Propheet geeft in dit achtiende vers met andre woorden te kennen, even het selve dat hy boven in het 15, 16. ende 17. versen geseydt heeft.

e Ierem. 33.16.

64 Verstaet hier de vrede der conscientie, onder de bescherminge hares oppersten herders des Messiae.

65 Ofte, in stille ruste, ofte, in groote stilligheyt [ende] gerustigheyt.

19

Maer ⁶⁶ het sal hagelen ⁶⁷ daermen af gaet in het woudt, ende ⁶⁸ de stadt sal leege worden in de leeghte.

66 D. Godt sal sijne straffen gaen laten over het woudt, D. over de wilde, woeste ongehoorsame menschen. Vergel. Ios. 10.11. Ezech. c. 38. vers 22. Apoc. 8. vers 7. ende 16.21. Sommighe nemen het aldus, Dat de hagel, D. de plage, so weynigh sal schaden, als of hy op het wout viele, daer hy weynigh schade kan doen.

67 Andre aldus, Het sal hagelen in den afgangh, ofte, in ’t onderste des vvouts, als of de Propheet woude seggen, daermen placht beschermt te zijn voor den hagel, daer sal hy (T.w. de hagel) evenwel doordringen tot den grondt, of tot het onderste toe. And. soo dat het vvout neder vallen sal. Vergel. Deut. 28.52.

68 D. het wederspannige Ierusalem, mitsgaders alle ongehoorsame ende ondanckbare, sullen vernedert worden. siet bov. vers 14. ende vergel. Matt. 11.23.

20

⁶⁹ Wel gelucksaligh zijt ghy-lieden, die aen alle wateren zaeyt: ⁷⁰ ghy die den voet des osses ende des ezels [derwaerts] henen sendet.

69 Hier wendt sich de Propheet tot alle getrouwe leeraers, ende hy vergel. deselve by de geluckige acker-lieden, die eenen waterigen of vruchtbaren acker bouwende, eenen goeden oogst verwachten: Als of hy seyde, Wel gelucksaligh zijt ghy-lieden, die het woort Godes met vrucht predickt in de Gemeynte des Heeren, die ten tijde Christi over al sal versamelt worden, ende die vele vruchten dragen sal, als eenen acker die aen het water gelegen is: Vergel. wijders Psal. 72. op vers 16. ende Luce 8.11. Sommige verstaen door de vvateren allerley volckeren (als elders meer geschiedt) den welcken het Euangelium in den Nieuwen Testamente soude gepredickt worden.

70 D. ghy-lieden die dien vruchtbaren acker bouwt, dewijle ghy daer van grooten nut ende voordeel sult te verwachten hebben: want in’t Ioodsche landt trocken de ossen ende de ezels den ploegh, ende deden het ackerwerck. Ende verstaet hier door den voet des ezels ende des osses, den ezel ende den osse selfs.