Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxix. Capittel.

Prophetie van de belegeringe ende verstooringe des Tempels, ende der stadt van Ierusalem, vers 1. der Ioden elendigen staet, 3, etc. harer vyanden onverzadelicken toorn wort door twee gelijckenissen afgebeelt, 7, 8. van wegen der Ioden verstocktheyt, ende verblintheyt, 9, etc. Dreyginge datse verstooten sullen worden, van wegen hare huychelerije, 14, etc. belofte van de bekeeringe soo der Heydenen, als der Ioden, 17, 22, etc. dreyginge over de tyrannen ende spotters, 20, 21.

1

WEe ¹ Ariël Ariël, ² de stadt [daer in] David ³ gelegert [kolom] heeft: ⁴ Doet jaer tot jaer, ⁵ laetse ⁶ feest-offeren slachten.

1 Ariël beteeckent soo veel als eenen stercken leeuw, ofte, eenen leeuw Godes. als Ezech. 43.15, 16. maer hier moetmen door Ariël verstaen den brant-offers altaer in den Tempel te Ierusalem, ja oock den tempel selfs. De altaer nu, wort een leeuw Godts genoemt, om dat hy dagelicx door ’t vyer, dat van den Hemel gekomen was, veel vee verslondt, als een stercke leeuw.

2 D. de stadt Davids, namelick het boven-quartier der stadt Ierusalems, daer sich David met sijn hofgesin onthielt: gelijck oock naderhant andre Koningen in Iuda gedaen hebben. Doch onder den name van Davids stadt, wort hier de geheele stadt van Ierusalem verstaen, als elders meer.

3 D. gelogeert, sijn hof in gehouden heeft.

4 Dit is een Apostrophe ofte aensprake aen de Ioden. De sin is, houdt jaerlicx uwe feestdagen.

5 T.w. de Priesters ende Leviten.

6 Of, den feest-offeren [den kop] afhouvven, of, de feest-offeren, kelen, of, de kele afsteken. Siet Psal. 118. de aent. op vers 27. ende Exod. 23. vers 18. De Propheet berispt de dwaesheyt der gener die haer selven inbeeldden, dat sy haer genoeghsaem queten voor Godt, als sy maer uyterlick den Godtsdienst oeffenden met offerhanden te doen, etc. meynende dat sy slechts sulcks doende, al voort ongestraft souden blijven, om dat het eene jaer voor, het ander jaer na, verloopen was, ende sy noch al ongestraft bleven henen gaen. siet 2.Petr. 3.4.

2

⁷ Evenwel ⁸ sal ick Ariël beangstigen: ende ⁹ daer sal treuringe ende droefheyt wesen, ¹⁰ ende [die stadt] ¹¹ sal my gelijck Ariël zijn.

7 Als of hy seyde, ’t Is te vergeefs dat ghy my met uyterlicke ceremonien meynt te versoenen. Vergel. Iesa. 1.11.

8 D. Ick sal den brant-offer altaer doen verwoesten: ja oock den tempel.

9 T.w. by de Ioden, van wegen het verbreken van des brant-offers altaer.

10 Hebr. Ende sy sal my gelijck Ariël zijn, T.w. die stadt van Ierusalem.

11 D. ick salse oock beanghstigen, latende deselve door de Babyloniers verstooren ende verwoesten: Of, gelijck in den Tempel voor den altaer doode beesten liggen, die geslachtet waren, om geoffert te worden: Alsoo sullender oock in ende ontrent de stadt vele doode lichamen der verslagene Ioden liggen.

3

Want ^a ick sal ¹² een leger ¹³ in ’t ronde ¹⁴ om u slaen, ende ick sal u belegeren ¹⁵ met bolwercken, ende ick sal vestingen ¹⁶ tegen u opwerpen.

a Ierem. 6.3. Ezech. 17.17.

12 T.w. het leger der Babyloniers.

13 Hebr. met, ofte, als met eenen bal, D. bals wijse, rontom, henen in’t ronde.

14 Rontom u, O Ierusalem.

15 Eygentlick, met opstaende, of, verhevene vvercken. And. katten.

16 Ofte, rontom u.

4

Dan sult ¹⁷ ghy vernedert worden, ghy sult uyt der aerde spreken, ende ^b uwe sprake sal uyt den stof ¹⁸ sachtkens voort komen: ende uwe stemme sal zijn uyt der aerde ¹⁹ als eenes tooveraers, ende uwe sprake, sal uyt den stof piepen.

17 O stadt van Ierusalem, D. ghy inwoonders van Ierusalem.

b Iesa. 8.19.

18 Stille, nedrigh, swackelick, ofte, uwe sprake sal diepe ende nederigh zijn, gelijck der gener die in eenen put ofte gracht liggen. De sin is, Ghy sult tot sulck eenen elendigen staet gebracht worden, dat ghy naeuw en sult durven spreken, of uwen mont openen, om u te beklagen. And. sal leeger zijn dan het stoff.

19 Ofte, toovergeests, waerseggenden-geests. De tooveraers, ende die van wegen den duyvel, den genen die haer om raet vragen, antwoorden, zijn gewoon den selven stillekens ende onverstandelick te antwoorden, met eene duystere verwerrede stemme, als uyt een hol der aerde voort komende. Siet Levit. cap. 19. op vers 31. ende Iesa. cap. 8. op vers 19.

5

Ende ²⁰ de menighte uwer vreemde [soldaten] ²¹ sal zijn gelijck dunne stof, ende de menighte ²² der tyrannen, ^c als voorby-vlegende kaf, ende ^d het sal in eenen oogenblick haestelick geschieden.

20 Dese woorden kan men in tweederley sin nemen, Voor eerst aldus, datmen hier de woorden des Propheten verstae, van het vreemde krijghsvolck dat tegen de Ioden komen soude: Andersins, van de vreemde soldaten, die de Ioden gehuert souden hebben tot harer hulpe.

21 D. na de meyninge der gener die dit verstaen van de vyanden der Ioden, in soo grooten getale als het dunne vliegende stof: Maer na den sin van de andere, ’t En sal gantsch niet te beduyden hebben, sy sullen verstuyven ende te niete komen.

22 Ofte, der schrickelicken.

c Iob 21.18. Psal. 1.4. ende 35.5. Ies. 17.13.

d Ies. 30.13.

6

Ghy sult van den HEERE der heyrscharen besocht worden ²³ met donder, ende met aertbevinge, ende ²⁴ groot geluyt: [met] wervelwint, ende onweder, ende ²⁵ de vlamme eenes verteerenden vyers.

23 D. met schrickelicke bestorminge ende overval des vyants, T.w. der Babyloniers, die alles sullen verheeren ende verderven. Men kan het oock wel na de letter verstaen.

24 D. met een groot krijghsgeschrey ende al-arm.

25 T.w. der tegenheden ende plagen. siet Iob cap. 15. op vers 30.

7

Ende ²⁶ gelijck de droom eenes nachtgesichtes is, [alsoo] sal de veelheyt aller Heydenen zijn, die tegen ²⁷ Ariël strijden sullen: selfs alle die ²⁸ tegen haer, ende hare vestingen strijden, ende haer beanghstigen sullen.

26 De sin is, Het sal den vyanden die u benaeuwen sullen, gaen, gelijck of sy van een nacht-gesichte droomden. siet vers 8. ende Psal. 73. op vers 20.

27 Siet vers 1.

28 T.w. tegen Ierusalem.

8

Het sal alsoo zijn, ²⁹ gelijck wanneer een hongerige droomt, ³⁰ ende siet, hy eet, maer als hy ontwaeckt, soo is ³¹ sijne ziele ledigh: of, ²⁹ gelijck als wanneer een dorstige droomt, ende siet, hy drinckt, maer als hy ontwaeckt, siet, soo is hy noch ³² mat, ende ³¹ sijne ziele is begeerigh: alsoo sal de menighte aller Heydenen zijn, die ³³ tegen den bergh Zion krijgen.

29 De sin is, Sy en sullen niet kunnen versadight worden van de grouwelicke stucken die sy aen u-lieden sullen bedrijven, maer sy sullen noch al begeerigh zijn om noch grouwelicker boosheden aen u-lieden te oeffenen, als noch niet genoeghsaem haren moedt aen u-lieden gekoelt hebbende, alle de tyrannije die sy te voren gepleeght hebben, en sal maer zijn als een droom, vergeleken zijnde by ’t gene dat sy u noch meynen te doen.

30 Hebr. dat siet, hy eet, maer als hy ontvvaeckt. alsoo stracks weder.

31 D. hy selfs: eygentlick te spreken, sijn lichaem: Alsoo wort ziele voor lichaem genomen, Psalm 16.10.

29 De sin is, Sy en sullen niet kunnen versadight worden van de grouwelicke stucken die sy aen u-lieden sullen bedrijven, maer sy sullen noch al begeerigh zijn om noch grouwelicker boosheden aen u-lieden te oeffenen, als noch niet genoeghsaem haren moedt aen u-lieden gekoelt hebbende, alle de tyrannije die sy te voren gepleeght hebben, en sal maer zijn als een droom, vergeleken zijnde by ’t gene dat sy u noch meynen te doen.

32 Ofte, laf, Dat is, dorstigh. Siet Psalm 63. op vers 2. Iesa. 32.2.

31 D. hy selfs: eygentlick te spreken, sijn lichaem: Alsoo wort ziele voor lichaem genomen, Psalm 16.10.

33 D. tegen Ierusalem.

9

³⁴ Sy ³⁵ vertoeven, daerom verwondert ³⁶ u: ³⁷ sy zijn vrolick, derhalven ³⁸ roept ghylieden: ³⁹ sy ⁴⁰ zijn droncken, maer ⁴¹ niet van wijn, sy waggelen, maer niet van stercken dranck.

34 T.w. de godtloose Ioden.

35 T.w. van de woorden der Propheten te gelooven, ende van haer leven te beteren.

36 Ghy vrome ende Godtsalige.

37 D. sy begeven haer tot alle wellusten.

38 Te weten, tot den Heere dat hy u genadigh zy.

39 Te weten, de godtloose Ioden.

40 De sin is, Sy zijn soo partiael, als of sy van al haer verstant, wijsheyt, ende voorsinnigheyt berooft waren, niet willende den raet der Propheten aennemen noch volgen.

41 Maer van eenen tuymelgeest, die haer het verstant heeft verblint.

10

Want de HEERE heeft over ⁴² u-lieden ⁴³ uyt gegoten ^{44 e} eenen geest des diepen slaeps, ende hy heeft ⁴⁵ uwe oogen toegesloten: ⁴⁶ de Propheten, ende ⁴⁷ uwe Hoofden, [ende] ⁴⁸ de Sienders heeft hy ⁴⁹ verblindet.

42 O ghy godtloose Ioden.

43 Hebr. gemenght.

44 Alsoo dat ghy het niet en gevoelt, noch en acht, ofmen u schoon lange en vele dreyght, en preeckt.

e Rom. 11.8.

45 T.w. de oogen uwes verstants.

46 Namelick, de valsche Propheten.

47 D. uwe Regenten.

48 Siet 1.Sam. 9. op vers 9.

49 Hebr. bedeckt, T.w. met duysternisse, D. met blintheyt des gemoedts. Vergl. bov. 25.7.

[fol. 15r]

11

Daerom is u-lieden ⁵⁰ alle gesichte geworden, ⁵¹ als de woorden eenes verzegelden boecks, ’t welck men geeft aen eenen ⁵² die lesen kan, seggende, Leest doch dit, ende hy seyt, Ick en kan niet, want het is verzegelt.

50 D. alle de voorseggingen ende prophetien der warer Propheten, die Godt tot u-lieden send, of, het gesichte van alles.

51 D. verborgen, onbekent. siet Ies. 8. op vers 16.

52 Hebr. die letteren, of, schrift, ofte, een boeck kent. De sin deses 11. ende des 12. vers is, Dat noch de geleerde, noch de ongeleerde, de voorseggingen Godes door de Propheten verkondight, niet verstaen en souden.

12

Of men geeft het boeck aen eenen die niet lesen en kan, seggende, Leest doch dit, ende hy seyt, Ick en kan niet lesen.

13

Want de Heere heeft geseyt, ^{53 f} Daerom dat dit volck [tot my] nadert met sijnen monde, ende sy my met hare lippen eeren, doch haer herte verre van my doen: ende ⁵⁴ hare vreese [daer mede sy] my ⁵⁵ [vreesen] menschen geboden zijn die haer geleert zijn:

53 Dusdanige waren ten tijde Christi, de Pharizeen ende Schriftgeleerde, ja oock verre het grootste deel des volcks, Daerom past Christus dese spreucke op haer, Matth. 15.8. Marc. 7.6.

f Matth. 15.8. Marc. 7.6.

54 Hebr. hare vreese aen, of, tot my.

55 D. dienen.

14

Daerom, siet ⁵⁶ ick sal voorts wonderlick handelen met dit volck, wonderlick, ende wonderbaerlick: ^g want de wijsheyt sijner wijsen sal vergaen, ende het verstant sijner verstandigen ⁵⁷ sal sich verbergen.

56 Ofte, soo sal ick oock voort varen met dit volck wonderbaerlick om te gaen.

g Ierem. 49.7. Obad. vers 8. Matth. 11.25. 1.Corinth. 1.19.

57 D. ’t en sal haer niet te gestade komen.

15

Wee den genen ⁵⁸ die haer diepe versteken willen voor den HEERE, [haren] raet verbergende: ende welcker wercken in duysterheyt geschieden, ende sy seggen, ^h Wie siet ons? ende wie kent ons?

58 D. die meynen dat Godt haer niet en siet, maer dat hare practijcken voor hem verborgen zijn. Ofte aldus: Die den raet diepe verbergen voor den Heere.

h Psalm 94.7.

16

⁵⁹ U-lieder omkeeren is, als of de pottebacker geacht wierde als leem, ⁱ dat het maecksel seyde van sijnen maker, Hy en heeft my niet gemaeckt, ende het geformeerde vat van sijnen pottebacker seyde, Hy en verstaet het niet.

59 T.w. dat ghy de nature der saken verkeert, willende, als men seyt, den meester maken boven Godt, daer ghy doch sijn schepsel zijt. And. ô uwe verkeertheyt! sal de pottebacker den leeme gelijck geachtt worden? T.w. ’t welck niet en doet, noch niet en verstaet: Indien het leem loochent, dat het van den pottebacker geformeert is, ende dat hy yet verstaet, soo wort de pottebacker geachtt als leem. De sin is, aengaende dat ghylieden sulcke opinie hebt van uwe behendigheyt, ende subtijlheyt, als of ghy Godt den Heere soud kunnen bedriegen, ende sijn voornemen soud kunnen verhinderen, is dat niet soo wijt buyten propoost, als of het leem sich verhieve tegen den pottebacker, om tegen hem te disputeeren, ende hem te berispen, dat hy sijn werck niet wel gemaeckt en heeft?

i Iesa. 45. vers 9.

17

Is’t niet noch om een kleyn weynigh, ⁶⁰ dat de Libanon ⁶¹ in een vruchtbaer velt sal verandert worden? ende ⁶¹ het vruchtbaer velt voor een woudt geacht sal worden?

60 De sin is, Onvruchtbare plaetsen sullen vruchtbaer worden. Ende ter contrarie, etc. de geestelicke sin is, De wilde woeste herten der uytverkorene Heydenen, sullen ten tijde Christi, vruchtbaer worden, D. sy sullen door den Heyligen Geest wederboren worden, Ende ter contrarie de herten der godtloose Ioden, die van wegen hare hypocrisie, schijnen vruchtbaer te zijn, sullen verstocken, ende verwilderen.

61 Ofte, Carmel. Siet de aenteeck. 2.Reg. 19.23. ende Ierem. 2. op vers 7.

61 Ofte, Carmel. Siet de aenteeck. 2.Reg. 19.23. ende Ierem. 2. op vers 7.

18

Ende te dien dage sullen ^{62 k} de doove ⁶³ hooren de woorden ⁶⁴ des Boecx: ende de oogen ⁶⁵ der blinden, zijnde ⁶⁶ uyt de donckerheyt, ende uyt de duysternisse, sullen sien.

62 De genesinge van dese doofheyt ende blintheyt, kan voor eerst sien op de mirakulen Iesu Christi lichamelick gedaen, Matth. 11.5. doch siet bysonderlick op de geestelicke verlichtinge, waer van de sin is: De gene die te voren onbequaem waren om Godes woort te hooren, die sullen bequaem gemaeckt worden, door de kracht des Heyligen Geestes, om de verborgentheden der saligheyt te verstaen.

k Matth. 11.5.

63 D. verstaen.

64 T.w. der Heylige Schrift, als Psalm 40.8. Hebr. 10. vers 7. siet versen 11, 12.

65 Siet de 62. aenteeck.

66 D. door den Geest Godes verlicht zijnde.

19

Ende ⁶⁷ de sachtmoedige sullen ⁶⁸ vreught op vreught hebben ⁶⁹ in den HEERE: ende ⁷⁰ de behoeftige onder de menschen, sullen haer ⁷¹ in den Heyligen Israëls verheugen,

67 Siet Psal. 10. op vers 17.

68 Hebr. vreughde toe doen.

69 D. van wegen de salighmakende kennisse des Heeren.

70 D. de arme van geeste, Matth. 5.3.

71 D. in Godt, den welcken het volck Godes heylight ende eert. siet Psalm 71. op vers 22.

20

⁷² Wanneer de tyran een eynde sal hebben, ende dat het met den bespotter uyt sal zijn, ende dat ⁷³ alle die tot ongerechtigheyt waken uytgeroeyt sullen zijn.

72 D. wanneer de godtloose Ioden sullen uytgeroeyt worden. And. want de tyran sal een eynde hebben, etc.

73 D. alle die neerstigh zijn om ongerechtigheyt te plegen.

21

Die eenen mensche ⁷⁴ schuldigh maken ⁷⁵ om een woort, ende leggen dien stricken, die [haer] bestraft ⁷⁶ in de poorte: ende die den rechtveerdigen verdrijven ⁷⁷ in het woeste.

74 Hebr. doen sondigen, of, tot eenen sondaer maken, D. beschuldigen, als of hy een groote sonde begaen hadde.

75 Niet konnende verdragen, datmen hare godtloosheyt ter goeder trouwe ende in ernst bestraffe. Dit is vervult in onsen Salighmaker Christo Iesu, ende in sijne Apostelen.

76 D. voor het gerichte, (siet de aenteeck. Genes. 22.17. ende 34.20.) Ofte, in de poorte, D. opentlick, in de openbare versamelinge, siet Amos 5.10. And. ende leggen dien stricken in de poorte, diese bestraft, D. ende soecken der selver verderf door valsche beschuldingen.

77 Daermen noch te bijten noch te breken en vindt, ende daer alles verschrickelick is. De sin is, die door hare valsche aenklaghte te wege brengen, dat de rechtveerdige door het gerichte veroordeelt, ende in elende verwesen wort. And. om een nietigh dingh.

22

Daerom seyt de HEERE, die Abraham ⁷⁸ verlost heeft, ⁷⁹ tot den huyse Iacobs alsoo: ⁸⁰ Iacob en sal nu niet [meer] beschaemt worden, noch nu en sal sijn aengesichte niet [meer] ⁸¹ bleeck worden:[kolom]

78 T.w. uyt de afgoderije. Siet Genes. 12.1. Ios. 24.2, 3.

79 Of, van het huys Iacobs, D. van de nakomelingen Iacobs. Verstaet de vrome ende godtsalige Ioden, ofte de Kercke.

80 De Ioden, nu sy haer tot Godt bekeert, ende haer leven gebetert hebben: ofte de Kercke in ’t gemeyn.

81 T.w. van schaemte, ofte, van vreese.

23

Want als ⁸² hy ⁸³ sijne kinderen, ⁸⁴ het werck mijner handen, sien sal in het midden van hem, ⁸⁵ sullense mijnen name ⁸⁶ heyligen: ende sy sullen ⁸⁷ den Heyligen Iacobs heyligen, ende den Godt ⁸⁸ Israëls ⁸⁹ vreesen.

82 T.w. Iacob, D. Iacobs huys, of de Kercke, als in het voorgaende.

83 Die hem geboren sullen zijn door de predicatie des heyligen Euangelii.

84 De kinderen die ick sal wedergeboren, ende als van nieus geschapen hebben door den Heyligen Geest. Siet Ies. 19.25. Eph. 2. vers 10. Hebr. 2.10.

85 T.w. de nakomelingen Iacobs.

86 D. loven ende prijsen.

87 D. den waren Godt, dien Iacob heeft gelooft ende gepresen.

88 Dat is, der Israëliten.

89 Ofte, ontsien, D. eere bewijsen.

24

Ende die dwalende van geeste zijn, ⁹⁰ sullen tot verstant komen: ende ⁹¹ de murmureerders ⁹² sullen de leeringe aennemen.

90 Hebr. sullen verstant weten.

91 Die tegen Godt ende sijne Propheten murmureeren van wegen de beroepinge der Heydenen. Vergel. Matth. 20.11. Luce 15.28. Rom. 10.19.

92 Of, sullen haer leeren laten. Hebr. sullen de onderwijsinge leeren. Siet Iob 11. op vers 4.