Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxviij. Capittel.

Een Prophetie van de verstooringe des Israëlitischen Koninckrijcks door de Assyriers, vers 1, etc. maer dat de Heere de overgeblevene sijnes volcks soude ter eere brengen, 5. Een klaghte over de dronckenschap van die van Iuda, 7, 8. ende hare onleersaemheyt, 9, 10. Dreyginge, dat sy door vreemde natien sullen overheert worden, 11, etc. om dat sy het woort des Heeren, ende sijne dreygementen bespotteden, 14. Seer heerlicke beschrijvinge van den persoon des Messiae, 16. Sware dreyginge over het Ioodsche volck, 17, etc. Vermaninge tot beterschap, 22. Gelijck een ervaren ackerman sijnen tijt ende maniere van doen weet, alsoo oock veel meer de Heere die sulcks den ackerman leert, 24, etc.

1

¹ WEe de hoovaerdige Kroone der dronckenen van Ephraim, ² welckes heerlicken cieraet ³ is een afvallende bloeme, ⁴ die ⁵ daer is op het hooft der seer vette valleije, der ⁶ geslagenen van den wijne.

1 Hebr. wee de kroone der hoovaerdije, etc. Het is een beschrijvinge van het Koninckrijcke der tien stammen Israëls, daer Samaria de hooftstadt van was, die hy hier noemt het hooft der vette valleije: om datse lagh op eenen bergh, ende beneden dien was een seer vruchtbare valleije. Siet ond. vers 3. Hos. 5.5. ende 7.10.

2 D. welckes heerlicken staet (T.w. Ephraims, ofte des Koninckrijcks van Samaria) die te voren treffelick gebloeyt heeft, maer nu verwelckert, ende haest geheelick vervallen sal.

3 Ofte, verwelckerende bloeme.

4 T.w. bloeme.

5 Die over een seer vett dal gesett is.

6 D. die van den wijn dagelicks vol en dol zijn, ende welcker hersenen van den wijn als geslagen ende gequetst zijn.

2

Siet, de Heere heeft ⁷ eenen stercken ende machtigen, daer is gelijck een hagelvloet ⁸ een poorte des verderfs: gelijck een vloet der ⁹ stercke wateren die overvloeijen sal hyse ter aerde neder werpen ¹⁰ met der hant.

7 T.w. den Koningh van Assyrien, door den welcken de Heere hadde voorgenomen, de tien stammen Israëls te straffen, ende haer lant te verderven.

8 Dit beteeckent de ruïne ende ondergangh des gantschen stants des Israëlitischen Rijcks. In de stadts-poorten plechten de Overigheden te sitten ten gerichte. Ofte men kan het soo nemen, poorte des verderfs, D. een wijde openinge tot ondergangh. And. een onvveder des verderfs.

9 Of, veler wateren.

10 D. met kracht. Salmanassar heeft het Koninckrijcke der tien stammen in weynigh jaren vermeestert, 2.Reg. 18.10, 11.

3

¹¹ De hoovaerdige Kroonen der dronckenen van Ephraim, sullen met voeten vertreden worden.

11 Of, met voeten sullen vertreden worden de kroone, de hoovaerdije der dronckenen van Ephraim.

4

Ende de afvallende bloeme ¹² sijnes heerlicken cieraets, die op het hooft der seer vette valleije is, sal zijn gelijck eene ¹³ vroegh rijpe vrucht ¹⁴ voor den somer, welcke, ¹⁵ wanneerse yemant siet, ¹⁶ terwijle sy noch in sijne hant is, ¹⁷ slockt hyse op.

12 T.w. Ephraims.

13 Ofte, vroeghtijdige.

14 Ofte, eer het somer is, D. voor haer saysoen.

15 Hebr. [wanneer] de siender deselve siet, of, soo haest als hyse in sijne hant (Hebr. palm) krijght.

16 D. terstont.

17 Ofte, svvelght hyse in. De sin deses vers is, Dat Ephraim haestelick, ende met grooten lust van sijne vyanden sal verslonden worden.

5

¹⁸ Te dien dage sal de HEERE der heyrscharen ¹⁹ tot een heerlicke Kroone, ende tot eenen cierlicken Krans zijn, ²⁰ den overgeblevenen sijnes volcks:

18 T.w. als de Heere sijnen toorn over de godtloose sal uytgegoten hebben.

19 De Heere salse ter eere brengen, ende heerlick vercieren.

20 Hebr. voor het overblijfsel.

6

Ende tot eenen Geest des oordeels, dien ²¹ die ten oordeele sitt, ende ²² tot een sterckte den genen die den strijt afkeeren tot der poorte toe.

21 Of, die over het oordeel sitten sal, D. Godt sal den Rechteren ende Regenten sijnes volcks, sijnen Heyligen Geest rijckelick mede deylen, om wel te oordeelen, ende hare ondersaten wel voor te staen.

22 D. Godt sal sijnen volcke oock dappere helden geven, om tegen de vyanden te strijden, ende deselve te rugge te drijven, tot aen de poorten harer vyanden toe. Alsmen de vyanden des lants tot aen en in hare eygene poorten drijven, ende daer binnen houden kan, soo houden de verdrijvers hare lantpalen vry.

7

Ende ^a oock dwalen ²³ dese ²⁴ van den wijn, ende sy doolen van den stercken dranck: de ²⁵ Priester ende ²⁶ de Propheet dwalen van den stercken dranck, ²⁷ sy zijn verslonden van den wijn, sy doolen van stercken dranck, ²⁸ sy dwalen in’t gesichte, sy ²⁹ waggelen in het gerichte.

a Iesa. 5.11.

23 T.w. vele onder de Ioden, ofte van de stamme Iuda.

24 Ofte, in den vvijn, D. sy hebben haer soo geheelick begeven tot dronckenschap, ende vleeschelicke wellusten, dat sy schier van al haer verstant berooft worden. Dit kan oock van de geestelicke dronckenschap verstaen worden, door dewelcke men in de sonden versmoort leyt, als ond. 29. vers 9. Siet Prov. 20. op vers 1.

25 Ofte, Overste. Siet Genes. 41. op. vers 45.

26 T.w. de valsche Propheten, als onder 29.10.

27 De sin is, Gelijck sy den wijn ingesopen hebben, alsoo verslint ende verderft de wijn haer oock.

28 D. de Priesters doolen in het uytleggen der Prophetien, sy keeren en draeijen deselve na hare eygene lusten ende fantasijen.

29 Ofte, struyckelen in het oordeelen.

8

Want alle tafelen ³⁰ zijn vol uytspousels, [ende] ³¹ drecks: ³² soo datter geen plaetse [schoon] en is.

30 Ofte, zijn vervult met uytbrakinge.

31 Of, vuyligheyts.

32 Verstaet hier by: maer over al is ’t bespogen en vuyl gemaeckt, ofte, soo datter geen plaetse meer en is, T.w. die niet vuyl gemaeckt, of ontreynight en is.

9

Wien soude ³³ hy [dan] ³⁴ de kennisse leeren? ende wien soude hy ³⁵ het gehoorde te verstaen geven? ³⁶ den gespeenden van de melck? den afgetrockenen van de borsten?

33 T.w. de Heere door sijne Propheten.

34 T.w. der nootwendiger, of ken-weerdiger saken.

35 Hebr. het gehoor. De sin is, ’t Gene dat ick Iesaia van den Heere gehoort hebbe. Of, predikinge. siet Ies. 53.1.

36 De Propheet wil seggen, datse soo dol ende vol zijn van den wijn, datse zijn gelijck de kleyne kinderen, die tot geen onderwijs bequaem en zijn.

10

Want ³⁷ het is gebodt op gebodt, [kolom] gebodt op gebodt, regel op regel, regel op regel, hier een weynigh, daer een weynigh.

37 Dit zijn Godes woorden door den mont des Propheten, ende is dit de sin, Men geeft haer het eene gebodt na het ander, ende evenwel helpt het niet. want sy zijn kinderen in het verstant, soo wel de oude, als de jonge.

11

³⁸ Daerom sal hy ³⁹ door belacchelicke lippen, ende door ⁴⁰ een ^b ander tonge tot desen volcke spreken.

38 De sin is, Dewijle sich dit volck niet heeft willen onderwijsen laten door het klare woort Godes, soo sal hy op een andre wijse met haer handelen, hy sal met een onbekende sprake haer aenspreken laten, tot een straffe harer ondanckbaerheyt ende hartneckigheyt. Siet Iesa. 33.19. ende 1.Corinth. 14.21.

39 D. met vreemde spraken, want men gewoon is die te belacchen, diemen niet en verstaet. and. door belacchelicke van lippen. De sin deser woorden Godes, als oock der naest-volgende, is, dat hyse met uytlantsche vyanden ende heyrlegers, welcker sprake sy niet verstaen en souden, te huys soecken wilde.

40 D. een vreemde sprake.

b 1.Cor. 14.21.

12

Tot ⁴¹ dewelcke ⁴² hy geseyt heeft, ⁴³ Dit is de ruste, geeft den moeden ruste: ende dit is de verquickinge: doch sy en hebben niet willen hooren:

41 D. tot het welcke volck.

42 T.w. de Heere, door sijne dienaren de Propheten.

43 Alsoo sult ghylieden tot ruste ende vrede geraken, ende den zegen des Heeren verkrijgen, indien ghy den vermoeyden troostet, ende bystant doet. siet Ies. 1.17. Ofte, dit is de ruste, dat ghy Godts geboden houdt, ende alsoo doende sult ghy u vermoeyde vaderlant tot ruste brengen.

13

⁴⁴ Soo sal haer het woort des HEEREN zijn, gebodt op gebodt, gebodt op gebodt, regel op regel, regel op regel, hier een weynigh, daer een weynigh: ^{45 c} op dat sy henen gaen, ende achterwaerts vallen, ende verbreken, ende verstrickt, ende gevangen worden.

44 De sin is, Dewijle sy des Heeren woort veracht hebben, soo sullen sy in haer onverstant gelaten worden, ende den kleynen kinderen gelijck zijn, den welcken men het eene gebodt na het andere, den eenen regel op den anderen, etc. leeren moet.

45 D. op dat sy tot verderf ende allerley elende vervallen souden. want dat volghter gemeynlick op, alsmen Godes woort niet en wil aennemen.

c 2.Cor. 2.16.

14

Daerom hoort des HEEREN woort, ⁴⁶ ghy bespotters; ghy heerschers over dit volck, dat te Ierusalem is.

46 Hebr. ghy mannen der bespottinge: ghy heerschers deses volcks.

15

Om dat ghylieden seght, Wy hebben een verbont met de doot ⁴⁷ gemaeckt, ende ⁴⁸ met de helle hebben wy een voorsichtigh verdragh gemaeckt; wanneer ⁴⁹ de overvloeijende geessel ⁵⁰ doortrecken sal, en salse tot ons niet komen; want wy hebben ⁵¹ de leugen ons tot eenen toevlucht gestelt, ende onder ⁵² de valsheyt hebben wy ons verborgen.

47 Siet de aent. Gen. 15. op vers 18.

48 Of, wy hebben een overlegginge met het graf, of helle gemaeckt. Dit soudemen seggen, op de hedendaeghsche maniere van spreken, wy hebben intelligentie, of correspondentie met de helle, of graf. De weelde ende hoogheyt deser werelt, maeckt de godtloose gemeenlick soo verwaent, ende soo moedigh, dat sy sich laten voorstaen, datse noch doot, noch helle hebben te vreesen, soo dat sy selfs den Almachtigen durven uytdagen ende trotsen. siet Iob 5. op vers 23. ende Iesa. cap. 5. vers 19.

49 Hy meynt het heyrleger des Koninghs van Babel, dat als een watervloet het lant soude overstelpen, ende bedecken.

50 And. door [het lant] passeert, of, doorgaet.

51 Aldus noemt de Propheet deses volcks aenslagen, die sy meynden dat haer niet en souden mislucken.

52 D. huychelerije.

16

Daerom, alsoo seyt de Heere HEERE, Siet ^d ick legge ⁵³ een grontsteen in Zion, ⁵⁴ eenen beproefden steen, eenen kostelicken hoecksteen, ⁵⁵ die wel vaste gegrontvest is: ⁵⁶ wie gelooft ⁵⁷ die en sal niet haesten.

d Psal. 118.22. Matt. 21.42. Act. 4.11. Rom. 9.33. ende 10.11. Eph. 2.20. 1.Pet. 2.6, 7, 8.

53 Hebr. Ick ben ’t [die] eenen steen in Zion grondet. Christus is de rechte grontsteen Zions, D. sijner Kercke, die ons tegen den doot, helle, ende allen onheyl versekert: hy soude met rechte der Ioden troost ende toeverlaet behooren te zijn, niet hare leugenen ende huychelerije.

54 Ende dienvolgens dierbaren ende kostelicken. siet 1.Petr. 2.6. (een gelijckenisse genomen van kostelicke steenen, die men door beproevinge bevint kostelick te zijn) ende bequaem ende genoeghsaem om het gebouw der gantscher Kercke te dragen. And. eenen beproef steen.

55 Hebr. die gegrondet gegrondet is, D. die wel te dege gegrontvest, of gefondeert is.

56 T.w. in Christum, gelijck het de Apostel verklaert 1.Petr. 2.6.

57 And. Die en verhaest hem niet. Verstaet hier by, Ende derhalven en komt hy niet te schande, Rom. 5.4, 5. maer hy krijght eyndelick die salige uytkomste, die hy met gedult verwacht heeft: gerust ende wel te vreden zijnde, geenen anderen troost nochte toevlucht soeckende, dan Christum Iesum. De Apostel Paulus, Rom. 9.33. ende de Apostel Petrus, 1.Petr. 2.6. stellen voor dese woorden, Die en sal niet haesten, dese, Die en sal niet beschaemt vvorden, siende op den sin der woorden.

17

Ende ⁵⁸ ick sal het gerichte stellen na het richtsnoer, ende de gerechtigheyt na het pas-loot: ende⁵⁹ de hagel sal ⁶⁰ den toevlucht des leugens ⁶¹ wech vagen, ende de wateren sullen de schuylplaetse ⁶² overloopen.

58 Godt de Heere dreyght met dese woorden, dat hy dit volck tracteeren soude nae hare wercken. siet 2.Reg. 21. op vers 13.

59 De hagel, als oock stracks de vvateren, beteeckenen hier het krijghsheyr der Babyloniers, als bov. vers 2. Sommige duyden dit ende eenige navolgende versen oock wijders van de eyndelicke verwoestinge der Ioden door de Romeynen.

60 D. den valschen toevlucht.

61 Als met besemen wech keeren.

62 Ofte, overvloeijen, overstelpen.

18

Ende u-lieder verbont met de doot ⁶³ sal te niete worden, ende u voorsichtigh verdragh ⁶⁴ met de helle en sal niet bestaen, wanneer de overvloeijende geessel doortrecken sal, ⁶⁵ dan sult ghylieden van deselve vertreden worden.

63 Hebr. overpeckt, of, overkalckt worden, of, oversmeert, overstreken vvorden, D. het sal verdelght, ofte te niete gedaen worden.

64 Of, met het graf.

65 Hebr. sult ghy deselve ter vertredinge zijn.

19

Van den tijt af als ⁶⁶ sy doortreckt, sal sy ⁶⁷ u-lieden wech nemen, want ⁶⁸ alle morgen sal sy doortrecken, by dage ende by nachte: ende ’t sal geschieden, dat het ⁶⁹ geruchte te verstaen, enckel beroeringe wesen sal.

66 T.w. de overvloeijende geessel, of, hy] T.w. de vloet.

67 O ghy godtloose ende halstarrige menschen.

68 De sin is, Sy sal des morgens aenkomen, ende voorts den dagh ende de nacht dueren, D. sy en sal niet ophouden, maer sy sal dueren van tijt tot tijt. Hebr. in morgen in morgen.

69 Hebr. het gehoor, D. het geruchte der straffen die over u gaen sullen. De sin is, Als ghylieden sult te schande gemaeckt ende geruïneert zijn, ende in Babylonien sult gevangelick wech gevoert zijn, soo sal dat eenen schrick aenjagen allen die het hooren sullen. Andre nemen het aldus, Het bloot geruchte van de aenkomste des vyants, sal u verschrickinge aenbrengen, alsoo datter noch raet noch daet, by u-lieden sal te vinden zijn.

20

⁷⁰ Want het bedde sal korter zijn, dan

70 De sin is, Ghylieden sult gebreck en kommer lijden in de Babylonische gevangenisse. Sommige duyden het op den toevlucht ende het decksel der valsheyt, waer van versen 15, 17.

[fol. 14v]

datmen sich daer op uytstrecken konne: ende het decksel sal te smal wesen, alsmen sich [daer onder] ⁷¹ voeght.

71 Hebr. versamelt, T.w. met intreckinge der leden.

21

Want de HEERE sal sich opmaken, gelijck op den bergh ⁷² Perazim, ⁷³ hy sal beroert zijn, gelijck ⁷⁴ [in] het dal Gibeons: om sijn werck te doen, ⁷⁵ sijn werck sal vreemt zijn, ende om sijne daet te doen, sijne daet sal vreemt zijn.

72 Op desen bergh heeft Godt eertijts de Philistijnen door David geslagen, 2.Sam. 5.20. ende 1.Chron. 14.11.

73 Ofte, hy sal beweeght worden, Dat is, hy sal zich vertoornen.

74 Siet Ios. 10.10. ende 1.Chron. 14. vers 16.

75 Godt is een goedertieren ende barmhertigh Godt, die langhsaem tot het straffen komt, ende derhalven in vergelijckinge van sijne vorige goedertierenheyt ende weldadigheyt, doorgaens aen sijn volck bewesen, een vreemt werck genaemt wort.

22

Nu dan en drijft den spot niet, op dat ⁷⁶ uwe banden niet vaster gemaeckt en worden: want ick hebbe van den Heere HEERE der heyrscharen gehoort eene verdelginge, ja eene die ⁷⁷ vaste besloten is over het gantsche lant.

76 Daer mede de Babyloniers u sullen binden. De sin is, Door de dagelicksche sonden worden uwe banden dagelicks vaster en vaster gemaeckt, maer door berouw en leetwesen slapper: Derhalven wenscht ghy verlichtinge ende ontlossinge van uwe banden, soo bekeert u tot den Heere, ende staet af van sonden.

77 Of, eene besluytinge, alsoo Ies. 10. versen 22, 23. D. die by den onveranderlicken Godt vaste besloten is, ende voorseker geschieden sal.

23

Neemt ter ooren, ende hoort mijne stemme, merckt op, ende hoort mijne reden:

24

⁷⁸ Ploeght de ploeger ⁷⁹ den geheelen dagh om te zaeijen? ⁸⁰ opent ende egget hy sijn lant [den geheelen dagh?]

78 De sin deses vers is, Gelijck een ervaren ackerman den tijt weet, wanneer dat hy ploegen, braken, zaeijen, ende eggen sal: Alsoo weet oock Godt de Heere sijnen tijt, wanneer hy het een of het ander aen sijn Gemeynte sal voornemen ende verrichten, om de vrome te behouden, ende de boose te straffen.

79 D. altoos.

80 Of, voornt hy, of, maeckt hy altoos vooren?

25

Is het niet alsoo? wanneer hy ⁸¹ het bovenste des selven effen gemaeckt heeft, dan stroyt hy ⁸² wicken, ende ⁸³ spreyt komijn, ofte hy werpt’er van de ⁸⁴ beste tarwe in, of ⁸⁵ uytgelesene gerste, ofte spelte, elck aen ⁸⁶ sijne plaetse.

81 Hebr. haer aengesichte, T.w. der aerde, of, sijn aengesichte, T.w. des lants.

82 Ofte, vitsen. Doch wat het eygentlick voor een zaet geweest is, is onseker.

83 Ofte, hy werpt’er komijn in.

84 Of, edelste. Hebr. gevorstede tarvve, of princelicke, vorstelicke tarvve. Aldus wort de tarwe genoemt, om dat sy Prince of Koningh, D. het voornaemste zaet onder alle zaden is.

85 Hebr. uytgeteeckende.

86 T.w. des zaets, ofte, aen hare] T.w. der aerde, ofte, des ackers, D. elck op sijnen acker.

26

Ende sijn Godt ⁸⁷ onderricht hem ⁸⁸ van de wijse, hy leert hem.

87 D. Godt leert hem (T.w. den lantman) doen, soo als’t behoort, hoe hy met elckerley zaet, na sijnen aert, sal omme gaen, op wat tijt dat hy het moet zaeijen ende maeijen.

88 D. hoe hy behoort te doen. Het Hebreeusch woort beteeckent hier een wijse, of maniere, hoemen een yeder dingh moet doen.

27

Want men dorscht de wicken niet ⁸⁹ met den dorschwagen, noch men laet het wagenrat niet rontom over het komijn gaen: maer de wicken slaetmen uyt met eenen staf, ende het komijn met eenen stock,

89 De Ioden hebben eertijts hare zaet-vruchten op verscheydene wijsen uytgedorscht, over sommigh zaet sleepten sy eenen dorschwagen, ofte dorschslede, over sommigh trocken of stieten sy een radt, sommige deden sy de ossen uyt treden, het zaet dat in blaeskens wast, sloegen sy met stocken uyt. Soo is dan dit de sin deses vers, Gelijck de ackerman niet alle zaet op eene wijse uyt en dorscht: Alsoo en straft oock Godt niet altoos op eene wijse, maer den eenen harder dan den anderen, na gelegentheyt van saken.

28

⁹⁰ Het broot-[koorn] moet verbrijselt worden, maer ⁹¹ hy en dorscht het niet ⁹² gedurighlick dorschende: ⁹³ noch hy en breeckt [het niet met] het wiel sijnes wagens, noch hy en verbrijselt het niet met sijne peerden.

90 Vers 27 heeft hy geseyt, wat oordeel of discretie dat de lantman gebruyckt in het uytdorsschen van die en die zaden: Hier wijst hy aen, wat discretie de lantman gebruyckt in het hanteeren der tarwe: die moet verbrijselt worden, salse bequaem gemaeckt worden om broot daer van te maken, nochtans en brijselt hyse niet door het lange ende veel dorschen ende herdorschen, want soo doende soude sy op den dorschvloer verdorven worden, ende nergens toe oorbaerlick wesen, derhalven moet de tarwe, na datse uytgedorscht is, met de meulensteenen kleyn gemalen ende verbrijselt worden: Dewijle de lantman dit wel weet ende verstaet, soo gebruyckt hy discretie ende verstant in het omme gaen met het broot-zaet. Dit oordeel, ofte verstant ende discretie komt oock van den Heere. In het Hebreeusch staet broot, voor broot-koorn, als Psal. 104.15.

91 T.w. de huysman.

92 Hebr. Eeuwighlick, altoos.

93 Ofte, noch het wiel sijnes wagens en breeckt het niet.

29

⁹⁴ Sulcks komt oock voort van den HEERE der heyrscharen: ⁹⁵ hy is wonderlick van raet, ⁹⁶ hy ^e is groot van daet.

94 T.w. dese lantverdervinge, daer van vers 22 gesproken is, komt oock van den Heere. siet 2.Sam. 16.10. ende 2.Reg. 18.25.

95 Hebr. Hy maeckt wonderlick den raet, hy maeckt groot de daet, ofte, het vvesen. Siet de aent. Iob 5.12. ende 38.2.

96 De sin is: Godt is heerlick met der daet, makende dat sijnen raet ende voornemen in het werck gestelt worde, ende als sijn wesen bekome: Hy voert alles heerlick uyt.

e Ierem. 32.19.